Vísbending - 14.01.2014, Blaðsíða 3

V Í S B E N D I N G • 2 . T B L . 2 0 1 4 3
síðustu ár og eiga eftir að koma í stað
jarðolíu. Ný tækni við endurvinnslu hefur
einnig sitt að segja.
Þriðja aðalatriðið, sem Meadows og
samstarfsfólk hans horfði fram hjá, er, um
hvað hagvöxtur í krafti frjálsra viðskipta
snýst. Hann er ekki fólginn í því að grafa
kappsamlega eftir orkugjöfum eins og
kolum, uns þau þrjóta, heldur í því að leita
sífellt greiðfærari og hagkvæmari leiða til að
framleiða lífsgæðin. Mikilvægt er að koma
ekki í veg fyrir þá leit með margvíslegum
opinberum hömlum. Er ekki eina ráðið við
frelsinu meira frelsi.
birgðir í heiminum“ af ýmsum jarðefnum
og í öðrum dálki tilgreindur „áætlaður
vaxtarhraði“ notkunar þessara efna í
þremur undirdálkum, mikill, meðaltal
og lítill. Síðan var dálkur, sem sýndi
„endingartíma miðað við veldisvaxandi
notkun“, og var þá miðað við meðaltalið
af miklum og litlum áætluðum vaxtarhraða
notkunar. Þaðan eru ártölin fengin, sem
hér hafa verið nefnd, 2003 fyrir ál og svo
framvegis. Erfitt er að lesa annað út úr
töflunni en að Meadows og samstarfsfólk
hans hafi spáð þessum endingartíma,
þótt það hafi vissulega líka reiknað út
endingartímann miðað við fimmföldun
þekktra birgða og sett í sérstakan dálk.
Jafnframt fullyrtu þau Meadows og
samstarfsfólk hans, að verð á flestum
eða öllum jarðefnum myndi bráðlega
snarhækka vegna skorts á þeim. Það
hefur ekki gengið eftir. Verðið hefur
sveiflast talsvert upp og niður, en var lengi
lægra á mörgum efnum en árið 1972,
þegar Endimörk vaxtarins komu út. Í
kvöldfréttum Sjónvarpsins sagði Meadows,
að hann myndi þá tíð, þegar olíutunnan
kostaði þrjá dali, en nú kostaði hún
nær hundrað dali. Þetta er talnabrella.
Meadows miðaði við nafnverð, ekki
raunverð. Menn kaupa miklu minna með
einum Bandaríkjadal árið 2013 en 1972.
Nafnverðið var um 3 dali í áratugi eftir
seinni heimstyrjöldina en hækkaði mikið
upp úr 1970. Þegar verðið er reiknað út
á föstu verði, til dæmis miðað við verðlag
árið 2013, sést, að olíutunnan kostaði um
20 dali 1972. Verðið tvöfaldaðist næstum
því 1974 og rauk upp í meira en hundrað
dali 1980, en lækkaði síðan og var 17
dalir á tunnu 1998. Síðan hefur það aftur
hækkað og er í árslok 2013 um 100 dalir,
eins og sést á mynd 2.
Horft fram hjá þremur
aðalatriðum
Heimurinn hrundi ekki, heldur líkan
Meadows og samstarfsfólks hans. Mistök
þess voru að framlengja umsvifalaust
þær þróunarlínur, sem þau töldu sig sjá.
Fólk hélt ekki áfram að fjölga sér með
veldisvexti, og matvælaframleiðsla hélt ekki
áfram að vaxa jafnskrefa, heldur óx hraðar
en það, jafnframt því sem menn tóku í
notkun nýja tækni, sem sparaði efni og
orku. Lífið kemur okkur stundum á óvart.
Meadows og samstarfsfólk hans horfði
fram hjá þremur aðalatriðum. Hið fyrsta
er, að eftirspurn er ætíð háð verði. Því
dýrara sem eitthvað efni er, því frekar reyna
menn að nota eitthvað annað þess í stað.
Þess vegna er ekki í neinum skynsamlegum
skilningi unnt að segja, að efni gangi til
þurrðar. Það hættir frekar að borga sig að
nota efnið.
Annað aðalatriði er framþróun í
vísindum og tækni. Síðustu ár hafa
rafbækur til dæmis víða leyst af hólmi
pappírsbækur. Eftirspurn eftir trjám dregst
því væntanlega saman. Annað dæmi er, að
bílar eru nú miklu sparneytnari en áður.
Tökum þann þráð upp og setjum svo,
að verkfræðingi takist að smíða vél, sem
minnki olíuþörf um helming. Þá hefur
hann í raun tvöfaldað olíubirgðir heimsins.
Ekki þarf heldur að minna á rafbíla, sem
eru að verða sífellt fullkomnari, og á hinar
miklu birgðir af jarðgasi, sem fundist hafa
Mynd 2: Nafn- og raunverð á olíutunnu í
Bandaríkjadölum 1964-2013
Heimild: http://inflationdata.com.
Heimildir:
Dennis Meadows o. fl., 1974. Endimörk
vaxtarins, þýð. Þorsteinn Vilhjálmsson.
Reykjavík: Menningarsjóður.
Björn Lomborg, 2000. Hið sanna ástand
heimsins, þýð. Bjarni Stefán Konráðsson.
Reykjavík: Fiskifélagsútgáfan.
Matt Ridley, 2010. The Rational Optimist:
How Prosperity Evolves. New York: Harper.
Verð á hráolíutunnu, sjá http://inflationdata.
com/Inflation/Inflation_Rate/Historical_Oil_
Prices_Table.asp
Fólksfjölgun, sjá worldbank.org
Matvælaframleiðsla, sjá fao.org
mjög miklar hjá þessum hópi. Allir aðrir
aldurshópar til 45 ára aldurs tapa mjög
miklu hlutfallslega eða um 30 til 40% af
eignum. Eiginfjárhlutfall varð neikvætt
hjá hópunum allt til 39 ára og hópurinn
á aldrinum 40­45 ára lækkaði úr 40%
eiginfjárhlutfalli í tæplega 10%. Augljóst
er að allir hóparnir eru aftur á batavegi,
sérstaklega eftir dóma um erlend lán, en
þó er enn langt í land.
Í sjálfu sér er ekki óeðlilegt að eiginfé sé
lítið og jafnvel neikvætt hjá þeim sem eru
ungir og hafa keypt sína fyrstu fasteign.
Þeir eru margir með námslán á bakinu
og skulda mikið í íbúðum sínum. Mynd
2 sýnir hvernig eiginfjárhlutfallið hrundi
hjá fólki 45 ára og yngra, væntanlega fyrst
og fremst vegna erlendra lána. Hlutfallið
hefur svo hækkað á ný vegna dóma sem
fallið hafa um þau.
Þeir elstu standa
kreppuna best af sér
Á mynd 3 sést hvernig þeim sem eru 45
ára og eldri vegnaði í hruninu. Eiginfjár­
hlutfall lækkaði vissulega í öllum aldurs­
hópum, mest hjá þeim sem eru undir
fimmtugu, en samt ekki alveg eins
mikið og hjá þeim sem yngri voru. Allir
aldurshópar urðu þó fyrir áföllum.
framhald af bls. 1
framhald á bls. 4