Iðnaðarmál - 01.04.1968, Síða 24

inn hefur ekki enn verið birtur opin-
berlega.
Aldurinn er afstætt hugtak
HvaS gerist eiginlega, þegar við
eldumst?
Hinum efri árum fylgir hægfara
veiklun á líkamsstarfseminni, einkum
að því er varðar hámarksgetu. Breyt-
ingarnar eru bæði líkamlegar og sál-
rænar, og af reynslu vitum við, að
þessi hrörnun er breytileg meðal ein-
staklinga. Ellimörkin koma ekki jafn-
fljótt hjá öllum, og sjúkdómar, sem
algengir eru meðal hinna eldri, eiga
auðvitað einnig sinn þátt í hrörnun-
inni.
Er þá mikil dreifing innan sama
aldursflokks?
Já, einmitt. Og virðist fara vax-
andi eftir því, sem árunum fjölgar.
Yfirleitt er heldur ekki unnt í hverju
einstöku tilfelli að greina milli þeirr-
ar starfsorkurýrnunar, sem stafar af
elli og af völdum sjúkdóma. Tak-
mörkin eru óljós. Samkvæmt rann-
sóknum okkar virðast þó ellisjúkdóm-
ar þyngstir á metunum, að því er
varðar áhrif á starfsgetu.
Og hvenær er starfsgetan mest?
Hin mörgu líffæri líkamans eldast
ekki jafnskjótt. Hrörnunin byrjar á
mismunandi tíma í hinum ýmsu líf-
færum. Unnt er að mæla minnkaöa
heyrn þegar við 10 ára aldur, þegar
hæfileikinn til að greina mjög háa
tóna byrjar að dofna. Mótstöðuafl
gegn sýklum minnkar frá 15 ára
aldri. Getan til mikillar líkamsá-
reynslu, sem reynir á hjarta og lungu,
nær hámarki á aldrinum 20—25 ára
og lækkar um það bil um þriðjung
fram að sextugu.
Minnkuð aigangsorka
Forssman prófessor leggur áherzlu
á, að það séu efri mörk afkastagetu
okkar, sem lækka með aldrinum. í
verkefnum, sem krefjast mikils, get-
ur slík hrörnun orðið bagaleg, en yf-
irleitt leiðir þetta ekki til lélegri
vinnuafkasta. í nútíma iðnaðarsam-
félagi er hámarksstarfsgetu mjög
sjaldan beitt. Hagkvæm regla starfs-
legrar líffærafræði mælir svo fyrir,
að menn skuli ekki beita meiru en
um 50% af hámarksgetu sinni um
lengri tíma. Yfirleitt má segja —
þegar um líkamsstyrk er að ræða -—-
að ekki sé notað meira en 10—20%
styrkleikans, þótt fyrir komi stuttar
lotur með hámarksálagi.
Hið einkennandi fyrir miðaldra
og eldri vinnukraft er þá minnkaður
varaforði afkastagetunnar. Þessir
aldursflokkar verða að nota meira af
starfsgetu sinni til að skila meðalaf-
köstum og eru verr staddir, þegar um
stórátök er að ræða. En þótt þeir
standi þannig verr að vígi við ýmsar
aÖstæður, geta þeir engu að síður
látið að sér kveða meðal hinna yngri.
Því að hér kemur einnig reynslan til
greina. Yfirleitt má segja, að við
flest líkamleg störf, sem aldurinn
skerðir, geti meiri reynsla bætt fyrir
rýrnun afkastagetunnar. Þetta á
einnig að nokkru leyti við um andleg
störf. Eldri starfsmenn skipuleggja
vinnuna betur en hinir yngri, dreifa
álagningu og forðast langvarandi
stórátök.
Sérstök viðbrögð
Eigum við ekki erfitt með að
skilja, að við eldumst — að afköstin
lækka og starfsgetan dvín?
Samanburður á eigin mati starfs-
manna á heilsufari sínu og því, sem
kemur í ljós við læknisskoðuri, sýnir,
að hinum eldri starfsmönnum hættir
til að ofmeta bæði starfshæfni sína og
heilsu. Hið sama hendir raunar gjarn-
an verkstjórnendur. En það er einnig
hugsanlegt, að læknirinn hafi verið
of varkár í mati sínu á heilsufarinu.
Reynslan hefur sýnt, að eldri starfs-
menn, sem oröiÖ hafa fyrir talsverðu
heilsutjóni, geta leyst af hendi verk-
efni, sem læknir hefði að líkindum
ráðið þeim frá að taka að sér.
Hvers konar störf ættu eldri starfs-
menn einkum að forðast?
Erfiðustu starfskröfurnar, sem nú-
tíma iðnaðarsamfélag gerir á hendur
miðaldra og eldri starfsmönnum, eru
fólgnar í miklum, stöðugum vinnu-
hraða og þar sem þörf er á stöðugri
aðgæzlu og góðri sjón.
Og hvað gerist, ef álagið er of mik-
ið?
Þá eru viðbrögð þeirra yfirleitt
sérstæð. Þeir þurfa lengri tíma til
sömu vinnuafkasta, og það fyrsta,
sem þeir skera niður, eru hvíldar-
stundirnar, því næst fórna þeir einnig
nákvæmninni, verða spenntir og af-
kastalitlir. Við allt of mikiö álag
verða þeir blátt áfram að hætta.
Og hvað segja fyrirtækin?
Rannsóknir okkar hafa einnig riáð
til slíkra spurninga, og sum fyrirtæki
hafa mjög góða reynslu. Þau, sem
hafa aðra sögu að segja, eru einmitt
fyrirtæki, sem vegna framleiðsluaö-
ferða sinna verða að krefjast mikils
vinnuhraða.
Hagræðingin skapar vandamál
Hin hraðfara tækniþróun hefur
haft í för með sér mikla erfiðleika
fyrir hina miðaldra og eldri starfs-
krafta, heldur Forssman prófessor á-
fram. Eins og áður er nefnt, er verð-
mætasti eiginleiki þeirra fólginn í
reynslu, en tækniframfarirnar geta
gert reynslu þeirra úrelta á auga-
bragði. Hagræðing getur einnig haft
í för með sér erfiðleika, sem stafa af
fastákveðnum afkastakröfum, þar
sem oft er krafizt mikils hraða, t. d. í
ákvæðisvinnu, einnig vegna bundinna
vinnuaöferöa, endurtekningarvinnu
með einhliða álagi á nokkra vöðva-
hópa, en minni reynslukröfum og
færri rólegum stöðum. Við slíkar að-
stæður geta hinir miðaldra og eldri
starfsmenn ekki látið mikið að sér
kveða — þegar menn læra eitthvert
starf á einum eða tveimur dögum,
kemur margra ára reynsla ekki að
miklu gagni, einkum ef nákvæmn-
inni er einnig stjórnað af vélum. I
öðrum greinum er starfið e. t. v. fólg-
ið í því að hafa gát á stóru mæla-
borði með mörgum vísum, gera at-
huganir og taka skjótar ákvarðanir
ef nauösyn krefur. Slík störf hæfa
heldur ekki hinum eldri, þar sem þeir
eiga erfitt með að taka á móti mörg-
um áhrifum, skilja þau, muna þau og
vinna úr þeim.
Eftir því sem hagræðingin sækir
fram, gerist það, að ein deildin af
82
IÐNAÐARMÁL