Tímarit Máls og menningar - 01.12.1951, Blaðsíða 38

244
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Meðan elzt er við hvern rangan stafkrók, sem barn og unglingur skrifa
eða kynnu að skrifa á blað, þróast óáreittir alls konar gallar hins mælta
máls.
Og þeir takmarkast ekki við talfærin ein. Röng föll og rangbyggðar
setningar verða æ tíðari í mæltu máli. Hinum áskapaða hæfileika
mannsins, að mæla mál sitt eðlilega af munni fram, auðnast nú æ
sjaldnar að ná fullum þroska. Engin ræða þykir boðleg, nema hún sé
lesin af blaði, en verði samt einhver fyrir því óhappi að þurfa að svara
fyrir sig blaðalaust, er ræða hans oftast þannig, að áheyrendur blygð-
ast sín fyrir að hlusta, likast því sem þeir vildu komast hjá að horfa á
mann engjast á pínubekk. Ræðumaður strandar í rangt byrjaðri setn-
ingu, byrjar á ný, en hnýtur um eigin tungu áður en hann hefur hnoð-
að saman þremur setningum í málsgrein. Eftir því er samhengi ræð-
unnar, — eins og vindmylla snerist í heila ræðumanns. Ofurseldir
þessu böli eru fyrst og fremst hinir svokölluðu menntamenn, þraut-
skólaðir í stafsetningu og afritun alls konar. En þeim var aldrei kennt
að orða sína eigin hugsun í lýtalausri ræðu. Ræða, sem ekki var rituð
á blað, er, samkvæmt ríkjandi skólahefð, engin ræða, en rituð ræða er
góð og gild, hún á alltaf við. Því er það nú að verða lýzka, sem sjá má
á umræðufundum menntamanna, að sá sem gagnrýna vill ræðu annars
fundarmanns, dregur hreinlegt handrit upp úr vasa sínum og les. Mál
hans er fínt og settlegt, og handritið auðvitað stafrétt, því að hann
skrifaði gagnrýnina heima hjá sér, löngu áður en hin gagnrýnda ræða
var flutt, jafnvel áður en hún var samin. Littera manet! Vivat ortho-
graphia!
Þannig er vanræksla í kennslu hins mælta máls að drepa alla lifandi
orðsnilld. Því að mælskan hvílir á tungu manns, ekki á pennanum. Hún
krefst annarrar tækni en ritlistin. Þegar við skrifum, höfum við venju-
lega ótakmarkaðan tíma til að mynda setningar og málsgreinir. Við
getum jafnvel byrjað, án þess að framhald og lok málsgreinarinnar séu
okkur ljós. Takist okkur ekki að orða hugsun okkar svo að okkur líki,
getum við strikað yfir og breytt á ýmsan veg. í mæltu máli er þessi að-
ferð ónothæf og hættuleg. Henni beita þvogluræðumennirnir, sem
engri setningu koma óbjagaðri út úr sér. í mæltu máli þarf hugsunin
að sjá lengra fram. Ræðumanni þarf ávallt að vera ljóst, hvað hann
ætli að segja næst og hvernig hann ætli að segja það. Rækt við mælt