Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Page 60

Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Page 60
Tímarit Aíáls og menningar trúarleg og kristileg þátttaka í henni? Er unnt að réttlæta manninn og gera hann, eins og hann í raun og veru er í umstangi sínu og reiki, skiljanlegan frá sjónarmiði trúarbragðanna? Er hægt að réttlæta og viðurkenna mannlegt böl, hið illa í sögunni, þjáningar alls fjöldans, frá trúarlegu sjónarmiði? I vissum skilningi er hér um að ræða mismunandi túlkun guðfræðilegra vandamála sem snerta eigindir Almætt- isins andspænis tilvist hins illa. Ekki aðeins „kvaldist" Dostoéfskí af hugs- unum um Guð alla ævi; allt líf sitt barðist hann við Drottin — og þessi innri trúarlega barátta lá til grundvall- ar andstæðukenndri andlegri þróun hans. Dostoéfskí skynjaði öll vandamál menningarinnar, ekki eins og áhorfandi álengdar, heldur bar hann þau innra með sér — drauma hennar og hugsjón- ir, örvun og gleði, réttlæti og rangindi. Hann hélt því ekki fram að kristni og menning væri í eðli sínu óskyldar. Þvert á móti var hann sannfærður um að þær mætti fyllilega sameina og sam- ríma. I verkum hans er hvergi að finna þann fjandskap við menninguna sem gætir í verkum Tolstojs. En Dostoéfskí vísaði veraldarhyggjunni á bug — að- skilnaði kirkju og menningar, róttækri einstaklingshyggju, sem hann kallaði „einangrun mannsins", og „guðlausri" menningu samtíðarinnar — af jafnvel enn meiri þunga. Veraldarhyggjan (secularism) var í augum hans dulbúið eða oftar þó opinskátt guðleysi. Meðan Dostoéfskí aðhylltist sósíal- isma féllst hann „af ástríðuhita", að því er hann segir í Dagbókum rithöf- undar, á kenningar þeirrar stefnu, en einnig þá skildi hann ekki á milli „ákafrar" trúar sinnar á sigur réttlætis á jörðu og trúar sinnar á Krist. Hann varð mjög snemma viðskila við Bél- inskí, sem hann hafði þó áður fylgt „af ákafa" og viðurkenndi það síðar, vegna þess að Bélinski hafði „lastað" Krist. Það eru engar ýkjur að segja að sósíalismi Dostoéfskís hafi verið tengd- ur trúarleit hans. Sannleikurinn er sá að á síðari árum hugsaði hann alger- lega í mótsetningum: jákvæðum við- horfum samsvöruðu skarpar og afdrátt- arlausar afneitanir. En þrótturinn og upphafningin í hugsun hans voru slík að hjá þessu varð ekki komizt. Þeir rússneskir höfundar eru afar fáir sem hafa orðið svo mjög sem hann fyrir andstæðusveiflum hugmynda og hug- sjóna. En mótsetningarnar í huga Dostoéfskís áttu rætur sínar í trúar- kennd hans, og þær verða ekki rétti- lega metnar nema í ljósi hennar. Hvað sem öðru líður leiddi holl- usta Dostoéfskís á yngri árum við sósíalismann trúarvitund hans beint að grundvallarvandamálum menningarinn- ar. I þessu felst lykillinn að því sem ég hef nefnt „kristna eðlishyggju" hans — trú hans á gæzku mannsins og mann- eðlisins. A síðustu árum sínum skrifaði Dostoéfskí í Ðagbœkur rithöfundar, árið 1877: „Æðsta fegurð mannsins . . . og æðsti hreinleiki hans verða til einskis, eru mannkyninu gagnslaus ... aðeins vegna þess að það hefur vantað snilld til að stjórna auðlegð þessara Guðsgjafa." Þessi orð lýsa greinilega öðru skauti mótsetninganna í söguskoð- un Dostoéfskís — trú á „eðlið" og dul- inn „heilagleika" þess, um leið og það er viðurkennt að „hæfileika" vanti til að „stýra" þesari hjúpuðu auðlegð til frjórra verka. Að þessu verður aftur vikið síðar þegar gerð verður skipuleg grein fyrir heimspekilegri afstöðu 262
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.