Fréttablaðið - 10.08.2015, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 10. ágúst 2015 | SKOÐUN | 13
Í DAG
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur

Þau sem andvíg eru fjölmenn-
ingu eru þá væntanlega fylgj-
andi fámenningu. Hvað er það?
Fámenning er menning þar sem
hver dregur dám af öðrum, fólk
er almennt á einu máli um flesta
hluti en rífst um tittlingaskít.
Það aðhyllist ríkjandi viðhorf,
það er að segja þau sjónarmið
sem „alltaf“ hafa verið ráðandi,
hugsun sem enginn man hvernig
upphaflega kom til eða í hvaða
kolli kviknaði. Í fámenningu
klæðir fólk sig almennt eins, það
talar eins, það notar hendurnar
á svipaðan máta, það segir svip-
aðar sögur og það upplifir svip-
aða hluti. Það trúir á sömu guði,
aðhyllist sömu helgisiði, borðar
svipaðan mat. Það hefur tilhneig-
ingu til að segja: „Við erum nú
vön að hafa það svona hérna.“
Í fámenningarsamfélagi eru
nýjungar litnar hornauga, hvort
sem það er nýtt krydd, ný dans-
spor eða framandleg orð af
erlendum stofni.
Forvitni er bundin við einka-
hagi náungans og hugsanlega
lesti: hver sefur hjá hverjum,
hver heldur framhjá hverjum,
hver datt í það og hvernig, hvar
og hvenær. Í fámenningu kunnum
við hvert annað meira og minna
utan að.
Í fámenningarsamfélagi erum
við úti í glugga bak við gardínu
og fylgjumst með því hvort
náunginn víki af þröngum vegi
dyggðarinnar. Í fjölmenningar-
samfélagi opnum við alla glugga
upp á gátt og hleypum inn loftinu.
Ávextir íslenskrar fjölmenningar
Íslenskt samfélag hefur ýmist
einkennst af fámenningu eða
fjölmenningu. Hér var vissulega
mikil einangrun um aldir en þó
er íslenskt samfélag í grunninn
og að stofni til fjölmenningar-
samfélag innflytjenda úr ólíkum
áttum sem blönduðust saman
með ýmsum hætti. Í Landnámu
er einkum mænt á landnám til-
tekinna norskra höfðingja til að
renna stoðum undir eignarhald
og tilkall vissra ætta til landa
og valds; þar er múgurinn nafn-
laus, fjöldinn sem við erum flest
komin af, fólk úr ýmsum áttum
eins og genarannsóknir hafa leitt
í ljós, og var margt af því þrælar.
Sumar aldir var mikil verslun
og umferð útlendinga hér við land
– Þjóðverja og Englendinga til að
mynda – en með svokölluðum Pin-
ingsdómi undir lok fimmtándu
aldar tókst íslenskum stórbænd-
um að banna vetursetu erlendra
kaupmanna við sjávarsíðuna og
kipptu þar með fótunum undan
þéttbýlismyndun og tryggðu sér
aðgang að mjög ódýru vinnuafli,
sem þar að auki var gert ókleift
að fara um og bjóða hæstbjóð-
anda þjónustu sína, með vistar-
bandi og banni við lausamennsku.
Meðal þess sem við þágum af
Englendingum var endarímið
og ferskeytlan, örugglega alls
konar falleg og skemmtileg lög
sem runnu í alls konar farvegi og
urðu smám saman lítt þekkjan-
leg. Við fengum handverksþekk-
ingu, tískuvarning og ótal hug-
myndir frá Evrópu.
Á blómaskeiði sínu er íslensk
menning opið svæði en ekki
lokað. Fjölmenning en ekki
fámenning. Þær bókmenntir
sem hér voru skapaðar á 13.
öld, og eru hátindur íslenskrar
menningar, urðu ekki til í and-
rúmslofti fámenningar heldur
fjölmenningar. Þær vitna um
gjöful evrópsk áhrif á íslenska
menntamenn þeirra tíma, rétt
eins og gerðist á blómaskeiði
íslenskrar ljóðlistar á 19. öld.
Jónas Hallgrímsson endurnýj-
aði íslenska ljóðlist þegar hún
gerðist trénuð um miðja 19. öld
með ítölskum háttum og öðrum
evrópskum nýjungum sem hann
bæði lagaði að íslensku skálda-
máli af undraverðu listfengi, og
gerði honum kleift að sjá fornan
íslenskan skáldskap í nýju ljósi
og nota hann til að endurnýja list
sína. Hann sá eigin menningu
í evrópsku ljósi; horfði á evr-
ópska menningu með íslenskum
augum. Rímurnar sem margir
telja það þjóðlegasta af öllu þjóð-
legu eru skringilegur hræri-
grautur ýmissa sundurleitra
efna: epísk söguljóð um evrópskt
kóngafólk og evrópska kappa,
tyrfið skáldamál sem er leið til
að varðveita, nánast með laun-
helgum, ákveðna heiðna þekk-
ingu og átrúnað – nokkurs konar
hugmyndapækill – sönglist sem
helst minnir á arabíska kveðandi
– og svo hinn ferskeytti háttur
í ótal tilbrigðum, sem sum eru
ekki einu sinni ferskeytt, en er
til okkar kominn frá Englandi
eins og fyrr segir.
Mannréttindi eru ekki umbun
Fjölmenning. Fjörmenning. Rím-
urnar trénuðust smám saman í
einangruninni og þær tóku að
láta undan sem almenn alþýðu-
skemmtun um leið og boðið var
upp bíómyndir, og höfðu ekki til
að bera endurnýjunarmátt til
að vera lifandi hluti íslenskrar
menningar á 20. öld – en gengu í
endurnýjun lífdaganna þegar ný
kynslóð listafólks fór að horfa á
þessa fornu list frá nýjum sjónar-
hornum sem ný menningaráhrif
að utan höfðu opnað, svo að nú er
kvæðamaðurinn góði, Steindór
Andersen, einn ástsælasti lista-
maður þjóðarinnar.
Rímurnar lifna aftur við í fjöl-
menningu, þær visna og deyja í
fámenningu. Fjölmenning verð-
ur til þegar safnast saman alls
konar ólíkt fólk, með ólíkan bak-
grunn, ólíkt móðurmál, ólíka siði,
ólíka trú, en á sameiginlegt opið
fas og forvitni um hvert annað,
löngun til að læra eitthvað nýtt
hvert af öðru. Munum þetta. Fólk
er gott, alveg lygilega gott, eins
og Ari kvað. En fólki fylgir líka
alls konar vesen – ekki síður í
fjölmenningu en fámenningu. Og
fólk sem hingað leitar í nauðum
sínum, og kann jafnvel að luma á
þekkingu sem við hefðum gott af
að kynnast, og eiginleikum sem
okkur gætu gagnast – það fólk
á sér sín réttindi. En líka hæfi-
leikalausa og leiðinlega fólkið;
það á sér líka sín réttindi. Mann-
réttindi eru altæk og mælikvarði
á samfélög hvernig þau eru virt.
Fólk vinnur sér ekki inn mann-
réttindi með góðri hegðun; það
fæðist til þeirra. Því má aldrei
gleyma.
Fjölmenning og fámenning
Á blómaskeiði sínu
er íslensk menning
opið svæði en ekki lokað.
Fjölmenning en ekki fá-
menning.
Liggurðu á skoðunum þínum? Það er algjör óþarfi . Sendu greinina þína á
greinar@visir.is og við komum henni á framfæri hið snarasta.
0
9
-0
8
-2
0
1
5
2
3
:1
3
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
5
A
F
-0
E
8
4
1
5
A
F
-0
D
4
8
1
5
A
F
-0
C
0
C
1
5
A
F
-0
A
D
0
2
8
0
X
4
0
0
2
A

F
B
0
4
8
s
C
M
Y
K