Aldan - 23.09.2014, Side 9

23. SEPTEMBER 2014 aldan 9
Sjávarútvegur á Austurlandi í örum vexti
Umfang sjávarútvegs á Austurlandi
hafur vaxið jafnt og þétt og allar
niðurstöður benda til þess að þró-
unin muni halda áfram á næstu
árin. Þetta er megin niðurstaða
úttektar sem unnin er af Ásgeiri
Friðriki Heimissyni hagfræðinema
við Háskóla Íslands. Úttektin, sem
ber heitið „Umfang sjávarútvegs á
Austfjörðum“, nær til sjávarútvegs á
Eskifirði, Fáskrúðsfirði, Mjóafirði,
Neskaupstað, Seyðisfirði, Stöðvar-
firði og Vopnafirði. Helstu sjávar-
útvegsfyrirtækin á þessu svæði eru
Brimberg hf. , Eskja hf. , Gullberg hf.,
Loðnuvinnslan hf. , Síldarvinnslan hf.
og auk þess starfrækir HB Grandi hf.
næstum alla uppsjávarvinnslu sína á
Vopnafirði. Í úttektinni er lagt mat á
heildarumfang sjávarútvegs þessara
fyrirtækja og leitast við að sundurliða
hlut hans. Í skýrslunni kemur fram
að sjávarútvegur af svæðinu hefur
mikil áhrif á hagkerfi landsins. Beint
framlag áðurnefndra sjávarútvegsfyr-
irtækja árið 2012 var 17% af beinu
framlagi sjávarútvegs á landsvísu;
4,2% af landsframleiðslu árið 2012
og útflutningsverðmæti sjávarafurða
var u.þ.b.46 milljarðar eða 17,3% af
heildarútflutningsverðmæti sjávar-
afurða árið 2012 og 7,3% af heildar út-
flutningsverðmæti Íslendinga það ár.
Mikil uppbygging hefur verið á
Austfjörðum og umfang sjávarútvegs á
svæðinu vaxið jafnt og þétt. Allt bendir
til þess að þessi þróun haldi áfram
næstu árin. Framleiðni í sjávarútvegi
á svæðinu er mikil, hefur vaxið um
20% að meðaltali á ári síðan 2005 og
mun meira að meðaltali en í öðrum
atvinnugreinum og í sjávarútvegi á
landsvísu. Þá er framleiðni vinnuafls í
fiskvinnslu á Austfjörðum 25% meiri
en í fiskvinnslu að meðaltali á landinu.
Niðurstöður úttektarinnar benda til
þess að 3.400 til 4.700 störf í hagkerf-
inu séu tilkomin vegna umfangs sjáv-
arútvegs á því svæði sem skoðað var
en þar af starfa einungis 618 beint við
sjávarútveg. Skýrsla þessi er unnin í
samstarfi við Útvegsmannafélag Aust-
urlands fyrir Austurbrú. Tekur hún til
athafnasvæðis sjávarútvegsfyrirtækja
á Austfjörðum og annarra fyrirtækja
sem teljast til sjávarklasans og eru
staðsett á Austfjörðum. Undanfarin
ár hefur verið bent á að sjávarút-
vegur er ekki eins mikilvægur fyrir
atvinnulífið á Austfjörðum og áður
fyrr vegna tilkomu Alcoa Fjarðaáls.
Það vill þó gleymast í umræðunni að
þriðja stærsta sjávarútvegsfyrirtæki
landsins hefur höfuðstöðvar sínar á
Austfjörðum ásamt öðrum stórum
sjávarútvegsfyrirtækjum. Það er því
verðugt rannsóknarefni að greina um-
fang sjávarútvegs á svæðinu og bera
saman við heildarumfang sjávarútvegs-
ins á landsvísu ásamt því að meta hlut
sjávarútvegs í hagkerfi Austurlands. Í
skýrslunni er lagt mat á heildarumfang
sjávarútvegs á Austfjörðum og leitast
við að sundurliða hlut sjávarútvegs sem
er þar staðsettur. Skýrsla þessi tekur
einungis til fiskveiða og fiskvinnslu og
þeirrar starfsemi sem tengist sjávarút-
vegi beint og óbeint.
Austurbrú vinnur að hags-
munum íbúa á Austurlandi
Austurbrú er sjálfseignarstofnun sem
stofnuð var 8. maí 2012 á grunni Þekk-
ingarnets Austurlands, Þróunarfélags
Austurlands, Markaðsstofu Austur-
lands og Menningarráðs Austurlands
og annast auk þess daglegan rekstur
Sambands sveitarfélaga á Austurlandi.
Yfir 30 stofnaðilar eru að Austurbrú,
þar á meðal eru öll sveitarfélögin á
Austurlandi, allir háskólar lands-
ins, helstu fagstofnanir, stéttarfélög
og hagsmunasamtök atvinnulífsins,
framhaldsskólar og þekkingarsetur á
Austurlandi. Þeir lögaðilar sem hafa
starfsstöð eða lögheimili á Austurlandi
og gera þjónustu- eða samstarfssamn-
inga við Austurbrú verða hagsmunað-
ilar. Fulltrúaráð Austurbrúar er skipað
fulltrúum stofnaðila og skráðra hags-
munaaðila.
Austurbrú vinnur að hagsmuna-
málum íbúa á Austurlandi og veitir
samræmda og þverfaglega þjónustu
tengda atvinnulífi, menntun og menn-
ingu. Stofnunin er í forsvari fyrir þróun:
samfélags, atvinnulífs, háskólanáms,
símenntunar, rannsókna og menn-
ingarstarfs á Austurlandi. Austurbrú
er fyrsta stofnun sinnar tegundar á
Íslandi. Markmiðið með henni er að
einfalda stjórnsýslu, vera vettvangur
fyrir samstarf og samþættingu og vinna
metnaðarfullt starf, íbúum Austurlands
til hagsbóta. Stofnunin er með dreif-
settar starfsstöðvar á Austurlandi og
yfir 20 starfsmenn. Meginmarkmiðið
með henni er að vera vettvangur fyrir
samstarf og samþættingu á þjónustu,
nýta sameinað afl til að sækja fram,
kalla eftir nýjum verkefnum, bæði inn-
lendum og erlendum, og vinna metn-
aðarfullt starf, íbúum Austurlands til
hagsbóta. Hún er í forsvari fyrir þróun
atvinnulífs, samfélags, stjórnsýslu, há-
skólanáms, símenntunar, rannsókna,
þekkingar- og menningarstarfs á Aust-
urlandi.
Geysileg áhrif
á sveitarfélög
GeÍ samantekt sem Halldóra Trausta-
dóttir, ritstjóri Austurlands, gerði um
skýrsluna segir m.a. : „Helstu sjávar-
útvegsfyrirtækin á þessu svæði eru
Brimberg hf. , Eskja hf. , Gullberg hf. ,
Loðnuvinnslan hf. , Síldarvinnslan hf.
og auk þess starfrækir HB Grandi hf.
næstum alla uppsjávarvinnslu sína á
Vopnafirði. Í úttektinni er lagt mat á
heildar umfang sjávarútvegs þessara
fyrirtækja og leitast við að sundur-
liða hlut hans. Í skýrslunni er Síldar-
vinnslunni hf. í Neskaupstað, Eskju
hf. á Eskifirði, Loðnuvinnslunni hf. á
Fáskrúðsfirði, Gullbergi hf. og Brim-
bergi ehf. á Seyðisfirði og HB Granda
hf. sem er með rekstur á Vopnafirði
líst og með réttu bent á geysileg áhrif
þessara fyrirtækja á sveitarfélögin sem
þau starfa í.
Síldarvinnslan hf. í Neskaupstað er í
dag eitt af stærstu og öflugustu sjávar-
útvegsfyrirtækjum landsins og byggir
starfsemin á yfir 50 ára reynslu í fisk-
vinnslu og útgerð. Fyrirtækið er það
stærsta á Íslandi í veiðum og vinnslu á
uppsjávarfiski og stærsti framleiðandi
á fiskimjöli og lýsi á Íslandi. Fyrirtækið
starfrækir fullkomið fiskiðjuver þar
sem fram fer frysting á bolfiski og
uppsjávarfiski. Uppsjávarvinnslan er
ein sú fullkomnasta á landinu þar sem
hægt er að frysta u.þ.b.520 tonn af af-
urðum á sólarhring þegar best lætur.
Fyrirtækið starfrækir þrjár vel útbúnar
fiskimjöls- og lýsisverksmiðjur. Verk-
smiðjan í Neskaupstað getur unnið úr
um 1.250 tonnum hráefnis á sólarhring
og sú á Seyðisfirði afkastar u.þ.b.1.100
tonnum hráefnis á sólarhring. Sú þriðja
er í Helguvík. Síldarvinnslan gerir út
þrjú skip til veiða á uppsjávarfiski, eitt
frystiskip og eitt ísfiskskip.
Eskja hf. á Eskifirði er eitt af leiðandi
sjávarútvegsfyrirtækjum landsins sem
gerir helst út á uppsjávarfisk. Í 70 ár
hefur félagið verið kjölfesta atvinnulífs
á Eskifirði og starfrækir nú tvö upp-
sjávarfiskiskip og eitt línuskip. Eskja
rekur eina af fullkomnustu fiskimjöls-
verksmiðju Íslands sem getur unnið
úr u.þ.b.1.000 tonnum hráefnis á sól-
arhring.
Loðnuvinnslan hf. á Fáskrúðsfirði
var stofnuð árið 2001. Loðnuvinnslan
er dótturfyrirtæki Kaupfélags Fá-
skrúðsfirðinga sem hóf fiskvinnslu
og útgerð árið 1954. Loðnuvinnslan
rekur fiskimjölverksmiðju sem getur
unnið úr u.þ.b.800 tonnum hráefnis
á sólarhring, frystihús fyrir bolfisk og
uppsjávarvinnslu og einnig hefur hún
aðstöðu fyrir síldarsöltun. Þá gerir
fyrirtækið út einn ísfisktogara og eitt
uppsjávarfiskiskip.
Gullberg hf. gerir út ísfisktogar-
ann Gullver frá Seyðisfirði og landar
hann öllum sínum afla til Brimbergs
ehf. Brimberg hóf rekstur fiskvinnslu
á Seyðisfirði fyrir 10 árum og er aðal
uppistaða rekstursins vinnsla á bol-
fisktegundum.
HB Grandi hf. hóf rekstur uppsjáv-
arvinnslu bæði til manneldisvinnslu og
mjöl og lýsisframleiðslu á Vopnafirði
árið 2005. Fyrir þann tíma hafði Tangi
hf. útgerð á svæðinu og hefur starf-
semi sjávarútvegs alltaf verið kjölfesta
í atvinnulífi Vopnfirðinga. Uppsjáv-
arvinnsla HB Granda á Vopnafirði er
ein sú full komnasta á landinu þar sem
hægt er að frysta u.þ.b.400 tonn af af-
urðum á sólarhring. Einnig er ein af
fullkomnustu fiskimjölverksmiðjum
Íslands á Vopnafirði þar sem hægt er að
vinna úr u.þ.b.1.150 tonnum hráefnis
á sólarhring.
Hlutfall fiskvinnslu 57%
Hlutfall fiskvinnslu í virðisaukasjávar-
útvegs á Austfjörðum hefur að meðal-
tali verið 57% á Austfjörðum undan-
farin ár og var komið upp í 59% árið
2012. Á sama tíma var þetta hlutfall
einungis 35% á landinu öllu. Skýr-
inguna má finna í þeim fullkomnu fisk-
vinnslum og fiskimjölsverksmiðjum
sem er að finna á Austfjörðum.
Í skýrslunni kemur fram að sjávar-
útvegur af svæðinu hefur mikil áhrif
á hagkerfi landsins. Beint framlag
áðurnefndra sjávarútvegsfyrirtækja
árið 2012 var 17% af beinu fram-
lagi sjávarútvegs á landsvísu; 4,2%
af landsframleiðslu árið 2012 og út-
flutningsverðmæti sjávarafurða var
u.þ.b.46 milljarðar króna, ða 17,3%
af heildarútflutningsverðmæti sjáv-
arafurða árið 2012 og 7,3% af heildar
útflutningsverðmæti Íslendinga það ár.
Beint framlag sjávarútvegs til lands-
framleiðslu hefur aukist undanfarin
ár. Ástæðan fyrir aukinni hlutdeild
sjávarútvegs er margþætt. Við geng-
isfall krónunnar 2008 varð hagur
útflutningsgreina meiri. Allar tekjur
útflutningsgreina eru í erlendum
gjaldmiðlum og fá þær því meira af
íslenskum krónum fyrir afurðir sínar
vegna lægra gengis krónunnar, jafnvel
þó að verið sé að selja þær á sama verði
og áður. Atvinnuvegir eins og sjávarút-
vegur inn njóta því góðs af gengisfall-
inu og útskýrir það hækkun hlutfalls í
landsframleiðslu að hluta til.
Mikil uppbygging hefur verið á
Austfjörðum og umfang sjávarútvegs á
svæðinu vaxið jafnt og þétt. Allt bendir
til þess að þessi þróun haldi áfram
næstu árin. Framleiðni í sjávarútvegi
á svæðinu er mikil, hefur vaxið um
20% að meðaltali á ári síðan 2005 og
mun meira að meðaltali en í öðrum
atvinnugreinum og í sjávarútvegi á
landsvísu. Þá er framleiðni vinnuafls í
fiskvinnslu á Austfjörðum 25% meiri
en í fiskvinnslu að meðaltali á landinu.
Þessa miklu framleiðni má að mati
skýrsluhöfundar öðru fremur rekja til
skynsamra fjárfestinga, fagþekkingar
og öflugs mannauðar. Sjávarútvegsfyr-
irtækin á Austfjörðum borguðu u.þ.b.
4,5 milljarða króna í opinber gjöld árið
2012, þar af borguðu þau u.þ.b. 9% af
tekjusköttum lögaðila á landinu það
ár. Niðurstöður úttektarinnar benda til
þess að 3.400 til 4.700 störf í hagkerf-
inu séu tilkomin vegna umfangs sjáv-
arútvegs á því svæði sem skoðað var
en þar af starfa einungis 618 beint við
sjávarútveg. Í skýrslunn kemur fram
að um 9.100 manns starfi við sjávar-
útveg á landinu öllu en störfum við
sjávarútveg fækkaði jafnt og þétt fram
til ársins 2008, aðallega vegna tækni-
framfara, en störfum hefur fjölgað aftur
frá 2008 vegna aukins aflamagns en
vinnsla uppsjávarfisks krefst mikils
mannafla í landi.
Óbein áhrif sjávarútvegs
Textíliðnaður er sú atvinnugrein
sem er mest háð sjávarútveginum
en yfir helming af heildarveltu hans
má rekja til sjávarútvegs, eða 51%.
Undir textíliðnað fellur netagerð og
ýmis veiðafæraþjónusta. U.þ.b.29% af
tekjum málmsmíða og viðgerða koma
frá viðskiptum við sjávarútveginn, en
undir hann fellur almenn málmþjón-
usta, blikksmíði og viðhald á tækjum.
Næst kemur blönduð heildverslun
sem fær u.þ.b.21% af sínum tekjum frá
sjávarútvegi. Undir þessa atvinnugrein
flokkast fyrirtæki eins og Samhentir,
Saltkaup og Oddi en þau fyrirtæki
sjá sjávarútveginum fyrir umbúðum.
Heildverslun með fast, fljótandi og
loftkennt eldsneyti fær u.þ.b.16% af
sinni veltu frá sjávarútvegi. Undir
þessa atvinnugrein flokkast öll olíu
og eldsneytiskaup landsmanna og sést
að sjávarútvegurinn á drjúgan þátt í
þeim. Um 13% af veltu fjármálaþjón-
ustu og vátryggingastarfsemi kem ur
frá sjávarútvegi, fyrst og fremst vegna
trygginga á veiðiskipum og frysti-
húsum. Um 9% af veltu flutninga á
landi og sjó og vöruflutninga með flugi
koma frá sjávarútveginum. Hér er þó
örugglega um vanmat að ræða þar sem
flutningskostnaður greiðist oftast af
seljanda eða kaupanda þegar afurðir
eru keyptar og eru því innifaldar í
verði og er því flutningskostnaður-
inn ekki bókaður sem slíkur í þannig
viðskiptum.
Hlutdeild sjávarútvegs af veltu raf-
magns, gas og hitaveita er u.þ.b.4%,
sem mun að öllum líkindum færast
í aukana á næstu árum með raf-
magnsvæðingu fiskimjölverksmiðja.
Heildverslun með hráefni úr land-
búnaði og lifandi dýr fær u.þ.b.1,3%
af sinni veltu frá sjávarútveginum,
felast þessi viðskipti fyrst og fremst
í sölu á sjávarafurðum. Óbein áhrif
sjávarútvegs eru því geysimikil.
Fáskrúðsfjörður hefur verið öflugur útgerðarstaður frá ómunatíð.
Loðnuvinnslan á Fáskrúðsfirði er eitt af leiðandi fyrirtækjum landsins í sjáv-
arútvegi. Nýlega kom Hoffell SU, eitt skipa útgerðarinnar, til heimahafnar
eftir breytingar.
Hlutfall fiskvinnslu í
virðisaukasjávarútvegs
á Austfjörðum hefur að
meðaltali verið 57% á
Austfjörðum undanfarin
ár og var komið upp í 59%
árið 2012. Á sama tíma
var þetta hlutfall einungis
35% á landinu öllu. Skýr-
inguna má finna í þeim
fullkomnu fiskvinnslum
og fiskimjölsverksmiðjum
sem er að finna á Aust-
fjörðum.