Fréttablaðið - 04.11.2014, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 4. nóvember 2014 | SKOÐUN | 15
Orðið streita þekkja flestir og
við höfum fengið að heyra af
því á undangengnum árum að
hún valdi hinum ýmsu kvillum
og oftar en ekki er neikvæður
tónn í umræðunni þegar hún er
rædd. Það má þó ekki gleyma því
að streitan er nauðsynleg líka og
holl að vissu marki. Ef hún hins
vegar fer ekki eða er viðvarandi
virðist ljóst að hún er skaðleg
fyrir okkur á margvíslegan máta.
Flest höfum við heyrt um slíkt
en fæstir gera sér í raun grein
fyrir því hvað er að gerast í
líkamanum þegar þetta ástand
varir, þó við þekkjum líklega öll á
sama tíma tilfinninguna að vera
streitt. Það er býsna flókið ferli
sem á sér stað í hinu náttúrulega
varnarviðbragði sem er hannað
til þess að búa sig undir átök eða
flótta. Á eftir slíku kemur iðu-
lega hvíld og tími til að hlaða
batteríin sem er nauðsynlegt til
að geta brugðist aftur hratt við
næstu hættu. Þegar varnarvið-
bragðið er orðið regla fremur en
undantekning fer að halla undan
fæti.
Fljótandi skil
Ástæður þess að fólk finnur
fyrir streitu eru margvíslegar
og mætti flokka í ytri og innri
streituvalda. Þeir ytri myndu
þá falla undir vinnu og vinnu-
umhverfi, skóla og nám, fjár-
mál, fjölskyldu og vini svo dæmi
séu tekin og breytingar eða álag
í kringum þessa þætti. Innri
streituvaldar geta verið ótti og
kvíði við aðstæður, óvissa og
það að hafa ekki stjórn, skoðan-
ir, væntingar og fleira má telja í
þennan hóp og eru líklega mjög
fljótandi skilin á milli þeirra ytri
og innri.
Til þess að reyna að útskýra
streitu og skaðsemi hennar er gott
að hafa í huga að til þess að geta
brugðist hratt við líkt og við gerð-
um í skóginum í gamla daga þegar
okkur var ógnað, þá er mikilvægt
að auka blóðflæði. Hjartslátt-
ur eykst og blóðþrýstingur líka,
æðar til vöðva, heila og hjarta eru
á fullum dampi á meðan melting-
arfæri til dæmis fá minna flæði,
við erum jú ekki að fara að næra
okkur! Storkuferli fara af stað í
blóði sem hindra blæðingu ef við
skyldum meiða okkur eða fá sár.
Öndun grynnkar og eykst til að
losa okkur hraðar við koltvísýr-
ing og halda uppi súrefnismettun.
Orkuefni eins og sykur eru losuð
úr geymslum í lifur og vöðvum til
að eiga nóg að brenna. Skynfærin
auka næmi sitt og hormón flæða
úr nýrnahettunum sem hafa áhrif
á orkubúskapinn, ónæmiskerfið
og saltbúskap líkamans. Þessu til
viðbótar eru fjöldamargir ferlar
sem fara af stað í líkamanum og
hafa viðbótaráhrif á líf og líðan.
Að þessu sögðu er ljóst að þetta
viðbragð er mjög gagnlegt til
skamms tíma en að sama skapi
mjög skaðlegt ef það er viðvar-
andi. Þrátt fyrir alla þessa þekk-
ingu eigum við enn í talsverðum
erfiðleikum með að segja með
afgerandi hætti hverju nákvæm-
lega streitan veldur hjá hverjum
og einum. Þó er talið að við aukum
hættuna á hjarta- og æðaáföllum,
offitu, sykursýki, krabbameinum,
sýkingum hvers konar, minnis-
tapi, meltingartruflunum, minnk-
aðri kynhvöt, kyngetu og jafnvel
ófrjósemi hefur verið tengd við
langtímaáhrif streitu. Ýmis létt-
vægari og auðvitað algengari
einkenni svo sem höfuðverkur,
vöðvabólga, orkuleysi, ógleði og
svimi eru einnig nefnd.
Býsna einfalt
Það sem við getum þó gert og
var tilefni nýlegrar ráðstefnu
Vinnueftirlitsins er að reyna
að átta okkur á streituvöldum,
sérstaklega þeim sem tengjast
vinnu og vinnuumhverfi. Þekkja
einkenni langvarandi streitu á
líkama okkar og reyna að koma
í veg fyrir þróun þessara sjúk-
dóma sem að ofan eru nefndir.
Erfitt er að mæla streitu öðru-
vísi en að spyrja fólk og eðlilega
er munur á milli einstaklinga. Til
eru mælingar á cortisol í munn-
vatni og víðar sem dæmi, en enn
sem komið er er ekki til nein
„almennileg“ mæling á því sem
virkar á alla hvort viðkomandi
sé streittur eða í langvarandi
streituástandi.
Við verðum því með mark-
vissum hætti að verjast streitu
í gegnum fræðslu en einnig
með því að sinna grunnþörfum
okkar um nægan svefn og hvíld
á milli verka og áreitis. Draga úr
áfengis-, tóbaks- og koffínneyslu.
Stunda slökun af einhverju tagi
og þá er nauðsynlegt að hreyfa
sig reglubundið og borða hollt.
Býsna einfalt en flókið þó!
Streita og veikindi
Fyrir nokkrum
árum lét mennta-
málaráðuneytið
vinna ítarlega
skýrslu um list-
greinakennslu á
Íslandi. Margt
gott kom fram
í henni, meðal
annars að list-
greinakennsla
á Íslandi væri á
mjög háu stigi
og að henni gott
aðgengi, ekki
síst tónlistar-
kennslu. Vissu-
lega mætti ýmis-
legt gera betur,
til að mynda
þegar kemur
að listgreina-
kennslu í grunn-
skólum og sam-
starfi þeirra og
tónlistarskóla.
Þar sem gott samstarf er milli
tónlistarskóla og almennra grunn-
skóla eru hlutfallslega margir
nemendur í tónlistarnámi, það
hlutfall er sums staðar mjög hátt,
ekki síst úti á landi. Það sýnir
áhuga nemenda á því að sækja sér
þessa mikilvægu menntun. Kenn-
arahópur tónlistarskólanna hefur
svo sinnt ýmsum fleiri störfum
í samfélaginu en tónlistarskóla-
kennarar á Íslandi koma hvaðan-
æva úr heiminum og endurspegla
þá staðreynd að erlendir tónlistar-
menn hafa lengi gegnt lykilhlut-
verki við að byggja upp íslenskt
menningar- og tónlistarlíf.
Markmið okkar ætti að vera
að tryggja að sem flestir eigi
gott aðgengi að breiðu og vönd-
uðu framboði af list- og menn-
ingarfræðslu og því er mikilvægt
að efla fremur tónlistarskóla
og skólahljómsveitir, vinna að
uppbyggingu tónmennta innan
almenna skólakerfisins og styrkja
uppbyggingu annarra listgreina.
Einn af grunnþáttum nýrrar aðal-
námskrár er sköpun og öflug
kennsla ólíkra listgreina hlýtur
þar að vera lykilatriði. Lykillinn
að því markmiði eru góðir kenn-
arar. Það er því dapurleg stað-
reynd að tónlistarskólakennarar
séu nú í verkfalli og það er von
okkar að sú deila leysist sem allra
fyrst; það hlýtur að vera kapps-
mál hins opinbera að byggja upp
sem öflugasta listgreinakennslu til
hagsbóta fyrir einstaklingana og
samfélagið.
Platón hélt því fram að allir ættu
að leggja stund á tónlist til að auka
menningarlegan þroska sálarinnar
og að samhljómur og taktur hjálp-
uðu sálinni við að vinna bæði úr
jákvæðum og neikvæðum tilfinn-
ingum. Grundvöllur tónlistar-
menntunar er einmitt sú hugmynd
að hún sé mannbætandi og geti
hjálpað öllum að þroska hæfileika
sína. Þannig fær fjöldi fólks tæki-
færi til að öðlast þroska og rækta
hæfileika sína, auðga samfélagið
og skapa ný verðmæti.
Öflug tónlistarmenntun hefur
nefnilega líka verið grundvöllur
þess að íslenskir tónlistarmenn
hafa náð árangri á heimsmæli-
kvarða sem við öll getum verið
stolt af sem þjóð. Þess vegna er
svo mikilvægt að við tökum hönd-
um saman og byggjum upp á þess-
um góða grunni og gætum þess
að hann molni ekki niður vegna
hirðuleysis.
Árangur
áfram – í
tónlist!
MENNING
Greipur Gíslason
verkefnastjóri
katrín
Jakobsdóttir
formaður Vinstri
grænna
HEILSA
Teitur
Guðmundsson
læknir
Við verðum því með
markvissum hætti
að verjast streitu í gegnum
fræðslu en einnig með
því að sinna grunnþörfum
okkar um nægan svefn og
hvíld á milli verka og áreitis.
Draga úr áfengis-, tóbaks-
og koffínneyslu. Stunda
slökun af einhverju tagi og
þá er nauðsynlegt að hreyfa
sig reglubundið og borða
hollt.
Liggurðu á skoðunum þínum? Það er algjör óþarfi . Sendu greinina þína á
greinar@visir.is og við komum henni á framfæri hið snarasta.
➜ Einn af grunnþáttum
nýrrar aðalnámskrár er
sköpun og öfl ug kennsla
ólíkra listgreina hlýtur þar
að vera lykilatriði. Lykillinn
að því markmiði eru góðir
kennarar.