Feykir - 23.10.2002, Side 4

4 FEYKIR 36/2002
„Það þótti ótækt að slátra með
minnkandi tungli og á útfallinn“
Spjallað við Róar frá Grafargerði um sérvisku varðandi heimaslátrun og fleira
Þeir eru margir sem eiga erfitt með að sætta sig við það að sumarið sé
á enda og veturinn að hefja innreið sína. Hún var velþegin tíðin í sept-
ember og fram í miðjan þennan mánuð, sannarlega sumarauki, eftir
blautt og ífemur kalsasamt sumar. Og svo brá fólki við þegar kólnaði á
dögunum og gránað í rót. Margir tala um vetrarkvíða og víst er að flest-
ir vilja gjaman sleppa við snjóþunga og harða vetur. Þessvegna er það
sjálfsagt sem reynt hefur verið að spá fyrir um vetrar-veðráttuna og víst
er að margir hafa gaman af þeim spám. Það var um þetta leyti, í síðustu
viku sumars, fyrir um það bil tíu-tólf árum sem blaðamaður Feykis gaf
sig á tal við einn af starfsmönnum Sauðárkróksbæjar, þar sem hann var
við vinnu sína í bænum. Starfsmaðurinn, Róar Jónsson sem gjaman er
kenndur við Grafargerði við Hofsós, sagði Feykismanni ffá því að vin-
kona sín ein hefði sér til gamans spáð í gamir til að sjá fyrir um veðráttu
vetrarins. Þetta hefði hún tíðkað um langt skeið og haldið þannig við
gömlum sið, en þetta var ein af þeim aðferðum sem bændafólk hafði á
öldum áður til að spá fyrir um tíðarfarið yfir erfiðasta árstímann.
Það var sem sagt þetta spjall við
Róar, sem varð til þess að gamaspákon-
an á Kárastöðum í Hegranesi, Sigurlaug
Jónasdóttir var uppgötvuð. Reyndar var
Róar ófáanlegur til að gefa upp nafh
hennar í fyrstu atrennu, sagðist þurfa að
spyrja hana fyrst hvort þetta mætti opin-
berast, og þegar leyfi fékkst birtist svo
fyrsta gamaspáin í Feyki og í allmörg ár
svo á hverju hausti upp frá því. Aðrir
fjölmiðlar fóra svo í fótspor Feykis og
fylgdust gjörla með því hvemig Lauga
á Kárastöðum sá veturinn fyrir sér í
gömunum. En nú era tvö aða þijú haust
síðan Lauga hætti að spá í gamir, enda
orðin harðfúllorðin og heilsan búin. Það
tók enginn við, kunnátta Laugu var slík
að það var ekki fyrir hvem sem er að
fara í fótsporin.
Venjur við heimaslátrun
„Það var ekki fyrr en ég fluttist á
Sauðárkrók, um 1970, og kynntist fólk-
inu á Kárastöðum sem ég heyrði af
þessum gamaspám. Faðir minn, Jón
Kristvinsson á Vatnsleysu og Vilhjálm-
ur Jónasson á Ytri-Brekkum, eitt systk-
inanna ffá Hróarsdal, vora miklir vinir
og kunningjar. Það hefúr líklega verið
vegna þessa kunningsskapar þeirra sem
kynni tókust með minni fjölskyldu og
Hróarsdalssystkinum, á Kárastöum og
Hegrabjargi. Ég var einhvem tíma
staddur á Kárastöðum þegar heimaslátr-
un stóð yfir og þá heyrði ég af þessum
gamaspádómi, en ég varð sjálfúr aldrei
vitni af þvi þegar Lauga spáði í gamim-
ar.
Það var ævinlega í síðustu viku sum-
ars, sem tekið var til heimaslátranar.
Gamimar sem raktar vora til spádóma
áttu helst að vera úr veturgamalli kind,
sem hafði verið inni næturlangt. Það var
talið að mesta væri að marka spána við
þessi skilyrði og gamimarteknar upp af
jörðinni og raktar á vetramóttum, síð-
ustu nóttum sumarsins.”
- Þetta er mjög sérstakt, en var mikið
um hjátrú í kringum heimaslátrun héma
áður fyrr?
„Já blessaður vertu ég kynntist því
sjálfúr þegar ég var að alast um á Vatns-
leysu á sínum tíma. Þá var sirkað á að
slátra þegar tungl væri í vexti og á sjáv-
arflóðinu, þá átti að blæða best og slát-
urmatur allur með besta móti. Það þótti
ótækt að slátra með minnkandi tungli
og á útfallinu. Svona var sérviskan mik-
il.”
Sigurlaug á Kárastö>um a> draga í
dilk í Skar>aréttinni.
Fyrst að Róar er kominn í viðtal á
annað borð liggur beint við að spyija
gamla bóndann út í búskapinn nú og þá.
Þá kemur Róar reyndar með mótleik og
spyr blaðamann. - Hvemig heldur þú að
hafi gengið héma áður fyrr að heyja
með orfi og hrífú eins og tíðarfarið var
síðasta sumar? Þegar blaðamanni vefst
tunga um tönn svarar Róar þessari
spumingu sjálfúr: „Það hefði orðið
hörmulegt”.
Nægjusemi og nákvæmlega
engar kröfur
„Ég hef alla mína tíð búið í Skaga-
firði, lengst af í Hjaltadal. Það var ætl-
unin eins og hjá inörgum ungum mönn-
um að fara í Hólaskóla. En hlutimir
æxluðust þannig að þegar ég var 17 ára
í Garðakoti, þá missti faðir minn heils-
una og ég varð að vinna að búinu, ann-
að kom ekki til greina”, segir Róar, en
þau ár sem í hönd fóra vora þó frjáls-
ustu árin hjá honum við búskapinn.
Það var á þessum tíma sem gullald-
arár Hjalta voru i knattspymunni, og
liðin úr héraðinu máttu vara sig á þeim
Hjaltdœlum. Til Hóla varfenginn kenn-
ari til að leiðbeina í íþróttinni, Axel
Andrésson. Róar segir að á þessum
árum hafi verið margir hraustir og
magnaðir menn í sveitinni, ogþað hafi
verió gaman að leggja á klárinn og ríða
heim til Hóla á œfingar. Keppnin fór að-
allega fram á Króhmm, og af gamni
rifjar hann upp liðsskipanina hjá
Hjalta. Róar var í markinu og bakkarar
Jens bróðir hans og Garðar í Neðra -
Ási. Þrír varnarmenn þarjyrirframan
voru svo Jónas frá Göngustöðum í
Svarfaðardal, sem var jjósamaður á
Hólum, Maron Pétursson fjármaður á
Hólum, seinna bóndi i Asgeirsbrekhi,
og Páll Sigurðsson frá Lundi. Þarfyrir
framan á miðjunni voru svo Friðrik
Rósmundsson mágur Róars, Guðmund-
urfrá Hrafnhóli og einhver einn i við-
bót, og ekh kom Róarþvi heldurfyrir
sig hverjir voru íframlínunni, enda eðli-
lega samshpti marhnannsins mest við
þá sem voru aftarlega á vellinum.
„Við vorum 14 ár i Garðakoti, en við
Konkordía byijuðum siðan búskap upp
á eigin spítur á Nautabú ásamt Hólm-
ffíði systur minni og Bergi mági mínum
Guðmundssyni”, segir Róar og að-
spurður um bústofúinn, segir hann að
hvor um sig hafi haff um hundrað kind-
ur, þau sex kýr og Bergur og Hólmfríð-
urtíu.
„Búin vora nú ekki stærri í þá daga.
Nægjusemin var mikil og kröfúmar ná-
kvæmlega engar. Við voram í tíu ár á
Nautabúi, þá var flutt í Grafargerði þar
sem við bjuggum í 12 ár. Ég væri sjálf-
sagt að fást við búskap enn í dag, ef ég
hefði þolað heyið. Það var ástæðan fyr-
ir því að við hættum búskap og fluttum
á Krókinn og við tók verkamannavinn-
an.”
Hvar fannst þér nú best að búa?
„Eins og tæknileysið var þá, var best
að vera á Nautabúi. Þó svo að vegurinn
væri ekki kominn þá að vestanverðu i
dalnum og flytja þurfti mjólina austur
fyrir á, gjaman á hestum fyrstu árin, og
að vetrinum þurfti að bera brúsana yfir
ána þegar hún var á sköram. Þetta var
erfítt en vissulega gaman, þetta var þeg-
ar maður þóttist geta eitthvað”, segir
Róar og hlær. „Það var aftur á móti
bölvað bras að búa í Grafargerði. Það
var vatnsleysið sem var svo erfitt þar.
Brannurinn gaf alltof lítið miðað við
bústofúinn sem við voram með, og að
vetrinum þurfti iðulega að sækja vatnið
í Grafarána.”
- Vildirðu ekki búa við þá tækni
sem nú er?
„Jú vissulega ef maður hefði sjálf-
stæði til þess, ef maður myndi ekki
hlaupa eftir tískunni hjá nágrannanum.
Þá væri það aldeilis talsvert ólíkt því
sem var”, segir Róar en minnist þess í
leiðinni, að reyndar hafi það verið stór-
kostleg bylting þegar hann keypti 30
hestafla Dautz dráúarvélma með á-
moksturstækjunum 1966.
- En það þætti kannski fúlllítill véla-
kostur á meðalbúum í dag, svo við slá-
um botninn í þennan pistil.