Feykir - 01.12.2004, Blaðsíða 5

42/2004 Feykir 5
MINNINGARGREIN
Guðmundur Sveinbjörnsson
fv. bóndi í Sölvanesi
10. apríl 1914 - 11. október 2004
Guðmundur Sveinbjörnsson
forveri minn í Sölvanesi er allur.
Hann fæddist 10. apríl 1914 á
Mælifellsá í Skagafirði, en
andaðist á Heilbrigðisstofnun
Sauðárkróks þann 11. október
2004 eftir erfið veikindi.
Guðmundur var jarðsunginn ffá
Goðdölum í Vesturdal þann 16.
október síðastliðinn.
Eiginkona Guðmundar, Sól-
borg Hjálmarsdóttir ffá Breið, var
fædd 9. júní 1905. Hún var mjög
fær ljósmóðir og heppin í störfum
sínum. Hún lést 28. mars árið
1984 og var manni sínum harm-
dauði, þótt þau væru á margan
hátt ólíkrar gerðar.
Foreldrar Guðmundar voru
Ragnhildur Jónsdóttir frá
Bakkakoti í Vesturdal (f. 9. apríl
1887, d. 1944) og Sveinbjörn
Sveinsson ffá Mælifellsá (f. 10. júli
1886, d. 1933). Þau bjuggu víða í
Skagafirði, m. a. á Ánastöðum og í
Breiðargerði. Eignuðust þau eina
dóttur og þrjá syni, en eina hálf-
systur átti Guðmundur
sammæðra.
Sólborg og Guðmundur gift-
ust 1937 og byrjuðu það sama ár
búskap í Sölvanesi. Þar bjuggu
þau til ársins 1963. Áður haföi
Guðmundur búið með móður
sinni á ýmsurn stöðum í Skaga-
firði, effirað faðir hans dó, m. a. á
Þorljótsstöðum, í Teigakoti og í
Breiðargerði. Guðmundi og
Sólborgu varð sjö barna auðið.
Eitt þeirra dó í fæðingu.
Eftirlifandi eru þrjár dætur og þrír
synir. Guðmundur Sveinbjörns-
son var ntaður hár vexti og
grannur nteð liðað silfurgrátt hár,
þegar ég kynntist honum fýrst, en
hafði verið dökkhærður á >Tigri
árum. Augun voru snör, og brá
oft fyrir glettni í svipnum. Hann
var og kvikur í hreyfingum og lét-
tur til gangs og ævinlega
flugríðandi, enda kom það sér vel
í leitóttu fjalllendinu fyrir ofan
Sölvanes, en þar gnæfir Járn-
hryggurinn upp í 987 metra hæð
yfir sjávarmáli.
Margt var líkt með lundarfari
Guðmundar og ytra útliti hans.
Hann var bæði léttur í lund og ör,
ræðinn og átti alla ævi gott með að
umgangast fólk á öllum aldri, en
gat reiðst snögglega, ef honum
fannst á hlut sinn gert að ósekju.
Samt held ég, að Guðmundur hafi
enga óvildarmenn átt. Hann var
svo hlýr persónuleiki og laus við
að vera langrækinn. Enda
félagslyndur gleðimaður í þess
orðs bestu merkingu, smakkaði
þó sjaldan \án, en fór vel með það,
þegar það henti. Hann hafði góða
söngrödd, en söng sjaldan með
öðrum að hætti Skagfirðinga,
helst í gangnakofa að afloknu
erfiðu dagsverki eða að hann
raulaði eða söng fýrir börnin sín
lítil. Hinsvegar hafði hann gantan
af því að kveða stemmu í góðra
vina hópi.
Guðnrundur Sveinbjörnsson
var mikill kjarkmaður, duglegur
og úrræðagóður, enda þurfti hann
oft á því að halda í lífsbaráttunni,
þarsem ekki var mulið undir hann
í barnæsku. Þá var Sölvanes erfið
jörð til búskapar, ekki síst með
göntlu búskaparlagi.
Guðmundur og Sólborg
keyptu Sölvanesi árið 1937 utan
Reitinn svokallaða, sem er syðsti
hluti jarðarinnar. Hann keyptu
þau svo árið eftir.
Guðntundur og Sólborg bjug-
gu blönduðu: áttu kýr, kindur og
margt hrossa. Meðan túnið í
Sölvanesi var enn lítið, varð
Guðmundur að stunda útheyskap
uppurn allar brekkur. En brugðið
gat til beggja vona með þennan
heyskap, ef gerði hret fram á
heiðum og afréttarpeningurinn
rann niður í byggð. Urðu þá fjall-
garðsbæirnir iðulega illa úti:
landið uppétið af annarra bænda
búpeningi, slægjum spillt og
heysátum umturnað. Þá voru
engar heiða- og
heintalandagirðingar.
Guðmundur brást við þessari
vá með því að hafa hesta tiltæka
heima, eiga góða smalahunda og
ríða uppum brekkur og freista
þess að reka af sér aðkornu-
peninginn.
Einu sinni kvað svo rammt að
þessum átroðningi, að
Guðmundur varð að hleypa
ókunnugu sauðfé yfir Svartá
niður í Tungusveit. Var það gert í
nauðvörn, eftirað hreppsnefndin
hafði daufheyrst við tilmælum
hans unt að smala svæðið og taka
ffá ókunnugt fé. En ekki varð
tiltækið jafn vinsælt af öllum.
Annar þáttur var einkar
erfiður varðandi búskapinn í
Sölvanesi, en það voru samgön-
gurnar. Mátti Guðmundur búa
við það alla sína búskapartíð, að
Svartá væri óbrúuð hjá Sölvanesi.
Gat hún verið mikill farartálmi,
einkum þegar skarir voru að
henni. Varð Guðmundur þá að
vaða hana berandi mjólkur-
brúsana í veg fýrir mjólkurbílinn
og annan varning til og frá
bænum. Og það sem meira var,
hann varð að bera konu sína ljós-
móðurina nrilli skara, ef hún
þurffi að vitja kvenna í barnsnauð
handan ár. Kom brúin á ána ekld
fyrren 1966, en hún þjónar bæði
Sölvanesi og nýbýlinu Korná.
Bæjarhús í Sölvanesi höfðu
um aldir staðið neðst á hólarana,
sem nú skagar uppúr miðju túni.
Torfbær á þessum stað brann til
kaldra kola 3. maí árið 1947 ásamt
áföstum útihúsum. Þótt tækist að
bjarga mönnum og mál-
leysingjum úr eldhafinu, var þetta
sanrt gríðarlegt tjón, ekki síst fyrir
þá sök að þau hjón höfðu kostað
umtalsverðum fjármunum og
vinnu til lagfæringar á þessum
mannvirkjum skömrnu áður.
Brann flest sem brunnið gat i elds-
voðanum, utan silfurkross einn úr
víravirki, allsérstakur. Var hann
geymdur inni í Biblíu heimilisins.
Eignaðist Guðmundur krossinn,
þegar hann var ungur drengur á
Ánastöðum. Er af því merkileg
saga, hvernig kross þessi komst í
hendur Guðmundar og túlkar
hún vel, að ekki er allt sem sýnist.
Sagan verður þó ekki rakin hér.
(Sjá Guðmundur Hagalín: Konan í
dalnum og dœturnar sjö, Ak.
MCMLIV, bls. 45-56.)
Guðmundur og Sólborg lögðu
ekki árar í bát eftir brunann.
Meðan fjölslyldan bjó í tjöldum
um vorið og sunrarið, reis nýtt ste-
insteypt íbúðarhús af grunni á
svokallaðri Smiðjugrund allmiklu
sunnar og neðar en þarsern gamli
bæinn hafði staðið. Naut fjöl-
skyldan aðstoðar vina, ættingja og
nágranna við þessa byggingu, sem
enn stendur. Síðar í tíð Guð-
mundar risu fjós og hlaða ofan við
nýja bæinn og sunnan við
Gloppulæk hlaða og fjárhús, sem
var séstaklega vönduð bygging á
sinni tíð með steyptum görðurn
og einangruðu þaki. Flutti
Guðmundur hleðslusteinana í
fjárhúsin sjálfur á jeppa sínum úr
Varmahlíð, nokkra í senn, er hann
áttí leið úr kaupstað.
Guðmundur jók einnig við
túnið í Sölvanesi, bæði með ffam-
ræslu á mýrum og uppgræðslu á
grýttum eyrum, tilaðmynda á
Smiðjugrund og Fjárhúsagrund.
En þannig hagar til á bænum, að
tún verða þar trauðlega ræktuð að
nokkru marki nema með mikilli
framræslu sakir vatnsaga úr
fjallinu. Þá girti Guðmundur öll
tún, kom upp merkjagirðingum
(u.þ.b. 2 km) með nágrönnum
sínum og hagagirðingu (u.þ.b. 4
km) á mótunr hlíðar og
Hamraheiðar í landi Sölvaness og
Kornár, rösklega einum kílómetra
fyrirofanSvartá. Unnu þeir feðgar
Hjálmar og Guðmundur að
henni.
Sólborg var oft að heiman
vegna ljósmóðurstarfa sinna í Lýt-
ingsstaðahreppi og Akrahreppi.
Þá kom sér vel, að Guðnrundur
var ekki fastur í hinni ströngu
verkaskiptingu, sem svo víða hefir
ríkt milli karla og kvenna urn aldir.
Hann gekk í öll verk, úti sem inni.
Mjólkaði, þvoði þvotta, þreif og
eldaði mat.
En Guðmundur vann líka
mikið utan heimilis. Hann hjál-
paði nágrönnum sínum,
tilaðmynda við sláturstörf,
heimasmalanir og steypuvinnu.
Var gangnaforingi í austflokk á
Eyvindarstaðarheiði og gren-
jaskytta í Lýtingsstaðarhreppi í
áraraðir. Ennfremur fór hann
suður á vetrarvertíðar og vann hjá
hernum á Keflavíkurflugvelli.
Þegar um lengri dvalir var að ræða
fjarri heimahögum, var einhver
fengin/n tilþess að hirða skep-
nurnar. Kom það stundum í hlut
eldri systkinanna. Einnig var
Arnljótur Sveinsson á Mælifellsá
Iengi viðloða heimilið, átti þar kin-
dur og vann að búskapnum. Og
eftirað Guðnrundur brá búi, var
hann í nokkur ár stöðvarstjóri á
Sauðárkróki fyrir Vörubílstjóra-
félag Skagafjarðar. Einnig vann
hann þar alla almenna verka-
mannavinnu, eftirað þau hjón
fluttu á Krókinn.
Þegar Guðmundur var fluttur
til Sauðárkróks, varð hann fyrir
slysi heima í Sölvanesi. Hafði það í
för með sér, að hann skaddaðist á
mænu. Voru meiðsli þessi svo
alvarleg, að hann varð að gangast
undir erfiða skurðaðgerð í
Reykjavík. Tókst aðgerðin svo vel,
að Guðntundur náði fullum bata
að kalla. Samt hefði verr getað
farið.
Guðmundur og Sólborg áttu
heima á Laugabóli í Lýtingstaða-
hreppi, eftirað þau fóru frá
Sölvanesi. Síðan festu þau kaup á
húseigninni Skógargötu 3 b á
Sauðárkróki og fluttu þangað. Var
þar mjög gestkvæmt, bæði af
vinum og ættingjum. Þegar Sól-
borg andaðist, seldi Guðmundur
húsið þeirra í Skógargötu og ílutti
til dótturdóttur sinnar Ragnhildar
H. Halldórsdóttur og eiginmanns
hennar Valdimars Bjarnasonar að
Freyjugötu 22 þar í bæ. Hjá þeirn
átti Guðmundur heima, uns fjöl-
skyldan settust að í Varmahlíð.
Fór Guðmundur þá í huseign
Ebbu dóttur sinnar að Hásæti 3 og
bjó þar, þangaðtii hann gerðist
vistmaður á ellideild Heilbrigðis-
stofnunar Sauðárkróks árið 2000.
Guðmundur Sveinbjörnsson
var sannkallað náttúrubarn.
Hvergi kunni hann betur við sig
en á fjöllum. Best þótti honum að
sofa úti undir berum himni. Oft
gat hann samþætt þessa útivis-
tarþörf störfum sínum. Við gren-
javinnslu á vorin og sumrin. 1 lei-
tum og eftirleitum á haustin.
Hann var líka góð skytta og hafði
gaman af að draga fyrir silung.
Gekk til rjúpna og seldi veiðina
suður til Reykjavíkur. Skaut
endur, gæsir og helsingja og lagði
til búsins. En hann hafði einnig
unun af því að ferðast urn
óbyggðir landsins í hópi vina og
skyldmenna ánþess að eiga
þangað brýnt erindi. - Þau hjón
Guðmundur og Sólborg lásu
mikið og fengu bækur að láni í
lestrarfélagi sveitarinnar. Og efti-
rað þau fluttu í Krókinn gafst
meira næði til lestrar.
Mér líður seint úr rninni, er ég
sá Guðmund Sveinbjörnsson fyrst
seinni part vetrar 1978; þá ungur
maður maður í jarðakau-
pahugleiðingum. Við hjónin
vorurn í fylgd þáverandi eigenda
jarðarinnar, Rögnu Eferníu
(Ebbu) dóttur Guðmundar og fv.
eiginnnnanns hennar Péturs S.
Víglundssonar. Þegar við kontum
í Sölvanes, var Guðmundur þar
fyrir; og að skoðun lokinni
gengum við Guðmundur frá
bænum hans uppá gamla
bæjarhólinn, þar sem Sölvanes-
bæirnir höfðu staðið urn aldir.
Lituðumst við um, en þar er afar
víðsýnt. Spurði ég þá Guðntund
ntargs um jörðina og umhverfið
og svaraði hann ljúfmannlega
öllunt spurningum mínum. En
sjálfsagt hefir honum þótt suntar
af spurningum hins unga manns
ögn afkáralegar. - Seinna er við
Guðntundur kynntumst betur,
fræddi hann mig um margt úr
sinni búskapartíð og annarra í
Sölvanesi. Ennfremur kenndi
hann mér mörg örnefni í landi
jarðarinnar.
Þegar við hjónin byijuðum að
búa, gaf Guðntundur okkur mörg
góð ráð, enda gjörkunnugur stað-
háttum. Einatt voru ráðleggingar
hans bornar fram af svo mikilli
góðvild og lítillæti hjartans, að
rnaður hlaut að íhuga þær gaurn-
gæfilega og taka tillit til þeirra.
Góðviðrisdaga héldu Guð-
rnundi engin bönd á Króknunt.
Hann varð að komast fram í sveit
og hitta vini og ættingja. Og
honum varð ekki skotaskuld úr
því, þarsem hann var jafnan vel
keyrandi og skipti oft um bíla. í
þessunt ferðurn kom Guðmundur
stundum við í Sölvanesi, sérstak-
lega um helgar eða á tyllidögum,
þegar hann hélt að fólk væri ekki í
önnum við búskapinn. Á veturna
leit hann kannski inn til okkar
seint að morgni, þegar búið var
gefa fyrri gjöfina og var farinn,
áðuren hádegismatur var borinn
fram; og á sumrin kom hann ef til
vill við, ef gekk á með rigningum.
Þá var fólk ekki í heyjum.
Guðmundur vildi ekki tefja fólk
við vinnu; hélt að allir væru eins
duglegir og hann hafði verið.
Stundum kom Guðmundur
færandi hendi. Gaf mér til að
mynda einhver verkfæri, sem
hann sagðist vera hættur að nota
og væru fyrir sér.
Kornið gat fyrir, að Guð-
mundur lenti í ýrnsu slarki með
mér. Það var engu líkara en að
hann fyndi á sér, ef hans væri þörf.
Einu sinni hjálpaði hann mér að
setja á lífgimbrar. Þá henti það ein-
hverntíma, að frárennsli úr vatns-
bóli bæjarins stíflaðist, svo að
vatnsþurrð varð í bænunt.
Guðntundur gerði sér þá lítið og
svipti sér úr öllu að ofan. Síðan
hvarf efri hluti líkantans ofan í
brunninn og kom upp með síu,
sem hafði stíflast. Guðmundur
kenndi ntér einnig, að ganga svo
ffá vatnslögnum úti, að ekki ffysi í
þeim,. Hrúguðum við þá moði og
sauðataði ofaná leiðslurnar,
þarsent þær lágu grynnst í jörðu.
Það var gaman að fá
Guðmund í heimsókn. Hann
sagði svo skemmtilega frá.
Svipurinn ljómaði allur af ffásagn-
argleði. Þá átti Guðntundur
auðvelt með að sjá það skoplega í
sínum örlögum og annarra án
þess að um nokkra illkvittni væri
að ræða. Einhverju sinni var hann
að lýsa fyrir mér ráðleggingum
Friðriks læknis Friðrikssonar á
Sauðárkróki til sín eftir skurð-
aðgerðina. Guðmundur lagði
þessi orð í rnunn lækninum: „Svo
máttu ekki nota bakið á þér einsog
bómu, maður. Þú verður að
beygja þig í hnjánum". Og um lífs-
hlaup sitt sagði hann: „ Ég var alla
tíð fátækur, en þetta blessaðist
samt einhvern vegin“.
Nú er þessi aldni höfðingi
fallinn frá. „Skapríkur
heiðursmaður, sem kunni að stilla
skap sitt“. Þannig lýsti eitt barna
hans honum í mín eyru.
Félagshyggju- og frantsóknar-
maður ánþess að vera sleginn
nokkurri pólitískri blindu. Það
var við hæfi, að yfir moldum hans
kváðu félagar úr Karlakórnum
Heimi:
„ Við hér enda verðwn grín
vegirskilja að sinni.
Haltu á vinur heim til þín
hjartans kveðju minni“.
Þessi stemma var í miklu
uppáhaldi hjá Guðmundi og oft
einskonar kveðja hjá honum. -
Við hjónin vottum ættingjum
hans og venslafólki samúð okkar.
Sölvanesi28. október 2004.
Magnús Óskarsson.