Feykir - 04.01.2006, Blaðsíða 6

6 Feykir 01/2006
Ólafur Þ. Hallgrímsson skrifar um Guðmund L. Friðfinnsson
Aldarminning
Guðmundur L. Fríðfinnsson ríthöfundur og bóndi á Egilsá i veislu i Bifröst á Sauðárkróki
i tilefni af 90 ára afmæli sinu. Mynd: HP.
Þann 9. desember síðast-
liðinn voru liðin 100 ár frá
fæðingu Guðmundar L.
Friðfinnssonar, rithöfundar
og bónda að Egilsá. Hann
var fæddur að Egilsá 9.
desember 1905; einkabarn
foreldra sinna, Friðfinns
Jóhannssonar og Kristínar
Guðmundsdóttur, sem bæði
voru af eyfirsku bændafólki
komin og fluttust að Egilsá
hið sama ár og Guðmundur
fæddist.
Að loknu eins vetrar námi í
Héraðsskólanum á Laugarvatni
og Bændaskólanum á Hólum
tók Guðmundur við bús-
forráðum á Egilsá af foreldrum
sínum og bjó þar allan sinn
aldur og stundaði ritstörf
samhliða búskapnum.
Kona hans var Anna
Sigurbjörg Gunnarsdóttir frá
Keflavík í Hegranesi, mikilhæf
húsmóðir, en hún lést 20. maí
1982.
Þau eignuðust þrjár dætur:
Kristínu, er býr í Kópavogi,
Sigurlaugu Rósinkranz, sem
búsett er í Los Angeles, U.S.A,
og Sigurbjörgu Lilju sem býr í
Reykjavík. Um langt árabil
ráku þau Anna og Guðmundur
eitt stærsta barnaheimili
landsins á Egilsá, samhliða
búskapnum, byrjuðu smátt en
stækkuðu við sig jafnt og þétt,
og byggðu stórhýsi, stein-
steypt, árið 1966, áfast við
íbúðarhús sitt til afnota fyrir
barnaheimilið.
í því húsi var heimilið rekið
í rúman áratug, uns rekstri þess
var hætt, og flest urðu börnin í
sumardvöl 85. Þau hjón voru
einkar farsæl í sínu upp-
eldisstarfi, mörg barnanna sem
þar dvöldu, bundust þeim
ævilangri tryggð.
í dag er starfrækt á Egilsá
heimili fýrir þroskahefta í hinu
stóra húsi.
Ritstörf hóf Guðmundur á
fimmtugsaldri.
Fyrstu bækur frá hans
hendi komu út árið 1950,
barna - og unglingabækurnar
Bjössi á Tréstöðum og Jónsi
karlinn í Koti og telpurnar
tvær, sem báðar hlutu
lofsamlega dóma. Líklega var
það ekki tilviljun, að báðar
þessar bækur fjalla um börn og
unglinga, því svo ríkt var
barnið í Guðmundi alla ævi, og
sjálfur sagði hann, að það
hefði aldrei yfirgefið sig.
Alls komu 16 bækur frá
hendi Guðmundar á hálfrar
aldar rithöfundarferli og fjalla
um hin Ijölbreytilegustu efni.
Þarmáfinna.aukunglingabóka,
skáldsögur fyrir fúllorðna,
ævisögur, smásagnasafn, ljóða-
bók og leikrit og bækur um
þjóðlegt efni.
Barnaleikrit eftir Guðmund
voru flutt bæði í útvarpi og
sjónvarpi. Þá hafa birst eftir
hann margar smásögur og ljóð
í blöðum og tímaritum og
nokkrar sögur las hann upp í
útvarpi. Sjálfur sagðist hann
hafa haft mest gaman af að
skrifa leikrit. Eitt leikrita hans,
leikverkið Berfætlingar, \’ar
sviðsetthjáLeikfélagiAkureyrar
veturinn 2001 í tilefni af 50 ára
rithöfundarafmæli hans og
hlaut jákvæða dóma.
Síðasta ritverk Guðmundar
var stórvirkið Þjóðlíf og
þjóðhættir, sent kom út 1991,
er Guðmundur var hátt á
níræðisaldri, og ljallar um
horfna þjóðlífshætti frá
bernskudögum höfundar.
Fyrir bók þessa hjaut Guð-
mundur Davíðspennan,
verðlaun Félags ísl. rithöfunda,
en einnig var bókin tilnefnd
sem ein af fimm fræðibókum
tilísl.bókmenntaverðlaunanna.
Guðmundur var því óvenju
fjölhæfur og afkastamikill
rithöfundur, sem jafnan
stundaði ritstörfsín í hjáverkum
með erilsömum bústörfum.
Veturinn notaði hann )'firleitt
til skrifta, en á sumrin tóku
bústörf og barnaheimili upp
tíma hans. Efniðvið skáldverka
sinna sækir hann ofíast til
sveitarinnar, landsins, þar
endurspeglast margslungin,
mannleg örlög og víða
þjóðfélagsumrót þess tíma,
togstreitan milli þess að fara,
yfirgefa sveitina, eða vera kyrr,
en ósjaldan má greina
heimspekilegt ívaf um lífið og
tilveruna og hin sönnu gildi
lífsins.
Margar bóka hans hafa náð
almennum vinsældum. Stíll
hans er lipur og skemmtilegur,
víða bregður fyrir léttum
húmor, en undirtónn oftast
alvarlegur.
Með ritverkum sínum tókst
Guðmundi ekki aðeins að
skipa sér í fremstu röð ísl.
rithöfunda, heldur sýndi hann
og sannaði, að hægt er að lifa
auðugu menningarlífi, hvar
sem menn eru búsettir á
landinu, sé vilji og upplag til
þess á annað borð.
Því miður hlotnaðist
Guðmundi ekki sú viður-
kenning á opinberum vett-
vangi, sem hann vissulega
verðskuldaði sem rithöfundur.
ítrekaðar tilraunir til að fá hann
settan í heiðurslaunaflokk
listamanna báru ekki árangur
sökum andstöðu í mennta-
málanefnd Alþingis. Líklega
galt hann þess að búa of langt
frá Faxaflóasvæðinu.
Síðari árin stundaði
Guðmundur skógrækt á jörð
sinni og skipaði sér þar með í
flokk þeirra hugsjónamanna,
sem vildu gera skógrækt að
arðbærri atvinnugrein í
landinu. Hann var ræktun-
armaður í eðli sínu, ég held að
sú árátta hafi verið honum í
blóð borin. Um árabil
meðhöndlaði hann ungar
barnssálir og kom ýmsum til
þroska, en honum var ekki
síður metnaðarmál að græða
sár landsins og skila því betra
og fegurra í hendur af-
komendum. Ræktun lands og
lýðs var honum hvort tveggja
mikið áhugamál. Fyrstu
trjáplöntunum plantaði hann á
4. áratugnum í stóran
skrúðgarð heima við bæinn á
Egilsá, garð sem ntjög lengi
hefur vakið athygli vegfarenda
sem urn Norðurárdal fara, en
þar rnunu nú vera að finna ein
hávöxnustu tré í Skagafirði.
Á Egilsá blasa nú við fagrir
skógarreitir, og uppi í hlíðinni
suður og upp ffá bænum eru
að vaxa úr grasi þúsundir
trjáplantna, sem innan
nokkurra ára rnunu klæða
hlíðina skógi, fagur
vitnisburður um framsýni og
atorku hugsjónamannsins,
Guðmundar á Egilsá. Yfir öllu
blær lífs og friðar.
Kynni okkar Guðmundar á
Egilsá hófust fljótlega eftir
komu mína í Skagafjörð fyrir
rúmum tveim áratugum.
Málin æxluðust þannig, að ég
aðstoðaði hann lítils háttar við
gróðursetningu nokkur vor.
Minnilegar verða mér
samverustundir frá þeim
blíðsumarsdögum. Margt bar
á góma og ævinlega fannst mér
ég fara ríkari af hans fundi.
Hinstu rök tilverunnar voru
honum hugleikin, og fáum hefi
ég kyn nst, sem voru auðmj úka ri
gagnvart almættinu og
handairerkum þess. Guðstrúin
var honum sífelld endurnæring
og styrkur til daglegra starfa, og
vart mun hafa liðið sá dagur að
kvöldi, að hann íhugaði ekki
einhver orð hinnar helgu
bókar. Sóknarkirkju sína á
Silfrastöðum rækti hann af
kostgæfniogvarsafhaðarfúlltrúi
Silfrastaðasóknar um langt
árabil.
Guðmundur var í senn
sveitamaður og heimsborgari.
Hann var bundinn dalnum
sínum og sveitinni sterkum
böndum, þarsem hann lilði og
starfaði alla ævi. Þar var hann
rótfastur og hnikaðist hx'ergi,
var kyrr, þegar aðrir fluttu burt.
„Hann notaði ekki veginn
hinumegin í dalnum til að elta
fólkið burt”, eins og skáld-
bróðir hans, Indriði G.
Þorsteinsson, komst að orði.
Úr jarðvegi sveitalífsins voru
verk hans sprottin eins og
höfundurinn sjálfur. Þar fann
hann anda sínum ætíð næg
viðfiingsefni.
Aldurinn bar hann svo vel,
að undrum sætti. Sjálfur komst
hann svo að orði í blaðaviðtali,
að ellin færi kurteislega að sér.
Það mun mörgum ekki hafa
þótt ofmælt. Enginn sem til
þekkti, hafði á tilfinningunni,
að þar færi háaldraður maður,
svo ungur var hann í anda og
frískur á fæti allt fram undir
hið síðasta. Þótt honum væru
vissulega fornu minnin kær,
festist hann aldrei alfarið í hinu
liðna, en fylgdist jafnan \’el
með öllum hræringum
samtímans, innanlands sem
utan, hafði á þeim ákveðnar
skoðanir, sem hann gat rætt
við hvern þann sem að garði
hans bar. Það fann enginn fýrir
kynslóðabili, þar sem hann átti
í hlut.
Síðasta árið dvaldi
Guðmundur að mestu á Heil-
brigðisstofnuninni á Sauðár-
króki og naut þar hinnar bestu
aðhfynningar. Þar lést hann að
morgni 4. des 2004 og skorti þá
aðeins fimm daga upp á 99.
afmælisdaginn. Utför hans fór
fram frá Silfrastaðakirkju 17.
desember að viðstöddu
fjölmenni og í óvenju björtu
og fögru vetrarveðri, sem
vissulega minnti á lífshlaup
hans allt. Er gengið var ffá
gröfinni í heimagrafreitnum á
Egilsá, þar sem hann var lagður
til hinstu hvílu við hlið
eiginkonu sinnar undir
greinum hinna volduga trjáa,
þá hygg ég, að öllum hafi verið
ofarlega í huga, að hér var
genginn einn af merkustu
sonum Skagafjarðar, speking-
ur með barnshjarta, maður er
átti margvíslega tóna á sinni
hörpu, en sló aldrei falskan tón
á þá hörpu, heldur aðeins
fagurt lag.
Guðmundur á Egilsá auðg-
aði líf okkar með lífi sínu og
verkum.
Guð blessi minningu hans.
Ólafur Þór Hallgrímsson,
Mœlifelli