Iðjuþjálfinn - 01.05.2004, Qupperneq 15

legri umræðu og skrifum um hugmynda-
fræði iðjuþjálfunar hér á landi (Guðrún
Pálmadóttir, 1999; Iðjuþjálfafélag Íslands,
2001). Þá er líka vaxandi alþjóðleg umræða
um hlutverk iðjuþjálfunar í að efla heilsu
og stuðla að jafnrétti og tækifærum til iðju
fyrir alla þegna samfélagsins (Townsend og
Wilcock, 2004; Whiteford, 2004).
Færni og þátttaka fólks við daglega iðju
eru meginviðfangsefni iðjuþjálfunar
(American Association of Occupational
Therapists, 2002; Canadian Association of
Occupational Therapists, 2002). Árið 1996
settu Law og félagar hennar fram faglíkan
sem útskýrði hvernig upplifun fólks af eig-
in færni og þátttöku í iðju ákvarðast af sam-
spili einstaklings, iðju og umhverfis. Færni
og möguleikar iðjuþjálfa til að veita góða
og skilvirka þjónustu eru með tilvísan til
líkans Law og félaga háð því samspili sem
er í gangi milli iðjuþjálfans sjálfs, starfs
hans og umhverfisins sem hann starfar í. Sé
þetta sama líkan notað í samfélagslegu
samhengi er um að ræða iðjuþjálfa sem
stétt, þau störf sem stéttin sinnir og það
samfélagslega og stjórnsýslulega umhverfi
sem þau eru unnin í. Útkoman úr þessu
samspili er árangur þeirrar þjónustu sem
stéttin lætur í té, en hann á að skila sér í
heilbrigðara samfélagi með iðjutækifærum
fyrir alla og virkri þátttöku fólks af öllum
stigum (Townsend og Wilcock, 2004;
Whiteford, 2004) (sjá mynd 1).
Færni við iðju er efld með því að hafa
áhrif á einstakling, iðju, umhverfi eða sam-
spil þessara þátta (Law o. fl., 1996). Efling
iðjuþjálfastéttarinnar og breyting á starfs-
umhverfi hennar og hlutverki eru leiðir til
að gera þjónustu iðjuþjálfa markvissari og
árangursríkari. En hverju er mikilvægt að
breyta? Áður en því er svarað er nauðsyn-
legt að átta sig á stöðu, hlutverki og starfs-
aðstæðum iðjuþjálfa í dag, en sá er tilgang-
ur þessara skrifa.
Í þessari grein eru teknar saman upplýs-
ingar um iðjuþjálfa á Íslandi, störf þeirra og
starfsumhverfi. Með því að rýna í og bera
saman rannsóknir annarra og ýmis gögn
sem höfundur hefur sjálfur safnað er leitað
svara við eftirfarandi spurningum:
1) Hvað einkennir iðjuþjálfa sem stétt?
2) Hvað einkennir starfsumhverfi iðju-
þjálfa?
3) Hvað einkennir störf iðjuþjálfa?
4) Hver er árangurinn af þjónustu iðju-
þjálfa?
Í kaflanum efniviður og aðferð er gerð
grein fyrir þeim rannsóknargögnum sem til
eru um iðjuþjálfun hér á landi og tengslum
þeirra við rannsóknarspurningar. Í niður-
stöðukaflanum eru gögnin tvinnuð saman
og niðurstöður flokkaðar í samræmi við
rannsóknarspurningarnar undir yfirskrift-
irnar iðjuþjálfastéttin, starfsumhverfi iðju-
þjálfa, iðjuþjálfastarfið og árangur af þjón-
ustu iðjuþjálfa. Í umræðukaflanum eru nið-
urstöður skoðaðar enn frekar og bornar
saman við ýmsar erlendar rannsóknir. Auk
þess eru vangaveltur um þýðingu og hag-
nýtt gildi þessara niðurstaðna og tillögur
um frekari rannsóknir.
Efniviður og aðferð
Upplýsinga var aflað með því að rýna í
gögn og rannsóknargreinar um iðjuþjálfa-
stéttina og störf hennar. Aðeins voru notað-
ar upplýsingar sem hafði verið aflað með
skipulögðum hætti. Í töflu 1 er að finna yf-
irlit yfir þessar heimildir og tengsl þeirra
við rannsóknarspurningarnar.
Félagaskrár Iðjuþjálfafélags Íslands
og greinar um iðjuþjálfun á Íslandi
Frá upphafi hefur Iðjuþjálfafélag Íslands
haldið skrá yfir félaga sína og vinnustaði
þeirra. Fram til ársins 1993 var þessum
skrám dreift til félaga í prentuðu formi, en
síðustu árin hafa þær verið aðgengilegar á
heimasíðu félagsins (Iðjuþjálfafélag Íslands,
2004a, 2004b).
Frá árinu 1996 hefur höfundur þessarar
greinar með reglulegu millibili tekið saman
tölulegar upplýsingar um fjölda iðjuþjálfa,
starfssvið og starfsvettvang, byggðar á fé-
lagaskrám og samskiptum við yfirmenn
iðjuþjálfunardeilda. Sumar þessara niður-
staðna hafa birst í tímaritsgreinum um
iðjuþjálfun á Íslandi (Guðrún Pálmadóttir,
1997, 2001, 2004, Palmadottir, 1996,
2003a).
Meistaraprófsrannsóknir iðjuþjálfa
Árið 1998 voru gerðar þrjár íslenskar meist-
araprófsrannsóknir undir handleiðslu pró-
fessora við Florida International University.
Elín Ebba Ásmundsdóttir gerði rannsókn á
lýðeinkennum íslenskra iðjuþjálfa og við-
horfum þeirra til fag- og menntamála.
Gögnum var safnað með spurningalistum
sem sendir voru til allra skráðra félaga í
Iðjuþjálfafélagi Íslands (N = 87) og var svar-
hlutfallið 92%. Listinn var þróaður eftir fyr-
irmynd sex svipaðra lista í Bandaríkjunum.
Niðurstöður rannsóknarinnar er að finna í
tveimur greinum í Iðjuþjálfanum (Elín
Ebba Ásmundsdóttir, 1999, 2000) og grein-
um birtum í erlendum fagtímaritum (Ás-
mundsdóttir og Kaplan, 2000, 2001).
Gunnhildur Gísladóttir gerði könnun
meðal nemenda á lokaári í læknisfræði,
hjúkrunarfræði, sjúkraþjálfun og félagsráð-
gjöf á þekkingu og viðhorfum þeirra til
iðjuþjálfunar. Úrtak könnunarinnar var allt
þýðið (121 nemandi) og svarhlutfall 83%.
Spurt var um hvaða upplýsingar þessir
nemendur höfðu fengið um iðjuþjálfun í
sínu námi, hversu vel þeir álitu sig þekkja
verksvið og hlutverk iðjuþjálfa og hvaða
viðhorf þeir höfðu gagnvart iðjuþjálfun og
samvinnu við iðjuþjálfa í framtíðinni. Þá
var einnig kannað hvort viðbótarupplýs-
ingar um iðjuþjálfun á sérstöku staðreynda-
blaði hefðu skammtímaáhrif á þekkingu og
viðhorf þessara nemendahópa. Notuð voru
tvö hliðstæð form, A og B, af spurningalista
sem áður hafði verið forprófaður á litlum
hópi nemenda. Staðreyndablaðið var sér-
IÐJUÞJÁLFINN 1 / 2004 - 15
Mynd 1. Áhrif samspils stéttar, starfs og starfsumhverfis iðjuþjálfa á færni við iðju, iðjutækifæri
og þátttöku fólks í samfélaginu.