Fréttatíminn - 03.11.2016, Qupperneq 8

100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
8 | FRÉTTATÍMINN | Fimmtudagur 3. nóvember 2016
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Kosningakerfið fram til 1959 ýtti
undir þrjá flokka fyrst og fremst.
Sjálfstæðisflokkurinn var samfylk-
ing hægri manna sem sameinaði
frjálslynda og íhaldsmenn, einnig
þjóðernissinna. Andstæðingur hans
til sveita varð Framsóknarflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn and-
stæðingurinn á mölinni. Klofning-
ur vinstri manna skekkti myndina
og veikti andstöðu við hægri menn
í þéttbýlinu.
Kerfið býr til flokka
Með kjördæmabreytingunni 1959
skapaðist svigrúm fyrir fleiri flokka.
Fyrst jók það á klofning vinstri
manna. Alþýðubandalagið náði
fótfestu og síðar urðu til enn nýir
flokkar í námunda við Alþýðuflokk-
inn; Samtök frjálslyndra og vinstri
manna 1971, Bandalag jafnaðar-
manna 1983 og síðan Þjóðvaki 1995.
Þegar leið á tímabilið sköpuðust
tækifæri fyrir nýja flokka á hægri
vængnum; Borgaraflokkurinn 1987
og Frjálslyndi flokkurinn 1999.
Kvennalistinn var síðan dæmi um
nýflokka sem ekki er hægt að flokka
á hefðbundnum hægri-vinstriás.
Eftir að kjördæmunum var fækk-
að og þau stækkuð árið 2000 hef-
ur svigrúm nýrra flokka aukist.
Borgarahreyfingin og síðar Pírat-
ar urðu til úr rústum Hrunsins.
Vinstrið og miðjan hélt áfram að
tvístrast í óteljandi flokka; Dögun,
Lýðræðisvaktina, Flokk fólksins og
marga fleiri. Úr þessum ranni hef-
ur Björt framtíð ein náð á þing. Á
Píratar og Viðreisn voru þeir flokkar sem mest unnu á
kosningunum. Fylgissveifla til Vinstri grænna og Sjálfstæðisflokks
var mun minni. Framsókn og Samfylkingin guldu hins vegar
afhroð. Samandregið liggur straumurinn til nýrra flokka á
miðjunni. Flokkakerfið, sem mótaðist á síðustu öld, er að
gliðna og ill mögulegt verður að mynda ríkisstjórnir á grunni
þess. Kosningarnar um síðustu helgi drógu enn frekar fram að
straumhvörf eru að verða í íslenskum stjórnmálum.
19
31
19
33
19
34
19
37
19
42
19
46
19
49
19
53
19
56
19
59
19
63
19
67
19
71
19
74
19
78
19
79
19
83
19
87
19
91
19
95
19
99
20
03
20
07
20
09
20
13
20
16
2008: Hrunið1944: Lýðveldisstofnun 1959: Einmenningskjördæmi lögð af 2000: Kjördæmum fækkað og þau stækkuð
Fjórflokkurinn minnkar, hægrið og vinstrið
skreppur saman og ný ómótuð miðja að fæðast
Fjórflokkurinn fór í fyrsta sinn undir 75% fylgi í kosningunum um helgina, féll niður í 62
prósent fylgi. Sameiginlegt fylgi Framsóknar og Sjálfstæðisflokks er aðeins 2 prósentu-
stigum frá fyrstu kosningum eftir Hrun, verstu útkomu þeirra í sögunni. Sameiginlegt
fylgi Samfylkingar og Vinstri grænna er 2 prósentustigum undir kosningunum 2013,
verstu útkomu þeirra í sögunni. Helsta einkenni stjórnmála eftir Hrun er veiking fjór-
flokksins og beggja arma hans, veikar stjórnir til vinstri og hægri og ört vaxandi ný miðja.
Fylgi stjórnmálaflokka í kosningum frá 1931. Bláa svæðið sýnir sameiginlegt kjörfylgi Sjálfstæðisflokks og Framsóknar, rauða svæðið
sameiginlegt fylgi Samfylkingar og Vinstri grænna og forvera þeirra en gula svæðið klofningsframboð út úr fjórflokknum og ný framboð.
Gamla Ísland gefur eftir
Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, fékk í gær stjórnarmynd-
unarumboð. Hann verður fyrstur til að reyna fyrir sér við að mynda samstöðu í
breyttu landslagi íslenskra stjórnmála eftir kosningar. Mynd | Hari
hægri vængnum skapaðist svigrúm
fyrir Viðreisn, miðjumegin við Sjálf-
stæðisflokkinn.
Nýflokkar vaxa
Einkenni þessarar deiglu eftir Hrun
er að þessir nýju flokkar eru ekki
klofningsframboð óánægðra stjórn-
málaleiðtoga. Innan þeirra eru
ekki stjórnmálamenn á borð við
Hannibal Valdimarsson, Vilmund
Gylfason, Albert Guðmundsson
eða Jóhönnu Sigurðardóttur. Við
erum því ekki að horfa á fjórflokk-
inn brotna upp heldur nýja flokka
verða sem fylla það tómarúm sem
fjórflokkurinn hefur skilið eftir.
Nýju flokkarnir eru því birtingar-
myndir þess að gömlu flokkunum
hefur mistekist að umbreyta sér svo
þeir nái betur utan um væntingar
kjósenda. Þeir eru skiljanlegir fastir
í stjórnmálamenningu þess tíma
sem skapaði þá.
Samanlagt fylgi f lokkanna
fjögurra; Sjálfstæðisflokks, Fram-
sóknar, Samfylkingar og VG er nú
62 prósent. Það fór lægst áður í 75
prósent 1987 þegar Borgaraflokkur
og Kvennalisti voru á hátindi og aft-
ur 2013, eftir fall vinstri stjórnarinn-
ar. Annars hefur fylgi þessara flokka
verið um og yfir 90 prósent undan-
farna áratugi. Íslensk stjórnmál
hafa farið fram á heimavelli þessara
flokka. En svo verður varla lengur.
Hægrið og vinstrið tapar
Samanlagt fylgi Sjálfstæðisflokks
og Framsóknar er nú 40,5 pró-
sent, aðeins 2 prósentustigum
meira í Hrunkosningunum 2009.
Kosningasigur Framsóknar 2013,
undir forystu Sigmundar Davíðs
Gunnlaugssonar, virðist frávik frá
þeirri niðurstöðu eftirhrunsstjórn-
málanna að þessir tveir öxlar ís-
lenskra stjórnmála geti myndað
tveggja flokka stjórn. Slíkar stjórnir
hafa verið algengasta mynstrið frá
mótun gamla flokkakerfisins 1931
og þungamiðja þeirra samfélags-
breytinga sem leiddu að Hruninu.
Strax eftir Hrun jókst fylgi vinstri
flokkanna, Samfylkingar og Vinstri
grænna, en það helmingaðist í
kosningunum 2013 og minnkaði
enn um helgina. Arfleifð Hruns-
ins er því hvorki sigur vinstrisins,
eins og ætla hefði mátt af úrslitun-
um 2009, né sigur hægrisins, eins
og ætla hefði mátt af kosningaúr-
slitum 2013. Það sést ekki aðeins af
úrslitum helgarinnar heldur líka af
erfiðleikum þessara ríkisstjórna,
vinstri stjórnar Jóhönnu og Stein-
gríms og hægri stjórnar Sigmundar
og Bjarna, að viðhalda trausti með-
al þjóðarinnar, vinna málum fylgi
og ná fram jákvæðum breytingum.
Eins og í nágrenninu
Úrslit helgarinnar munu ekki að-
eins gera myndun ríkisstjórnar
erfiða. Til að komast í ríkisstjórn
þurfa flokkar að nálgast samstarfs-
flokka sína og það kallar á stefnu-
breytingu. Sjálfstæðisflokkurinn
þarf að sveigja sig mun meira í sam-
starfi við Viðreisn og Bjarta framtíð
í átt að frjálslyndi en í samstarfi við
Framsókn. Og mun meira í átt til
jafnaðar í samstarfi við VG en Fram-
sókn.
Fylgissveiflur inn að miðjunni
munu þannig hafa áhrif á flokkana.
Hún ýtir á að Sjálfstæðisflokkurinn
dragi úr íhaldssemi og auki frjáls-
lyndi, ef við getum leikið okkur af
nöfnum þeirra flokka sem mynd-
uðu Sjálfstæðisflokkinn 1929. Fram-
sóknarflokkurinn gæti líka kosið
að færa sig frá þeirri hægri henti-
stefnu sem Sigmundur Davíð inn-
leiddi og í átt að meiri félagshyggju,
sem á árum áður var ætíð önnur rót
flokksins.
En ef til vill bætir það ekki skiln-
ing að hugsa stöðuna út frá hægri
og vinstri, frjálslyndi eða íhalds-
semi, markaðshyggju eða félags-
hyggju. Ef reynt er að ráða í erindi
þeirra flokka sem mest unnu á og
hafa staðsett sig á miðjunni; Pírata,
Viðreisnar og Bjartrar framtíðar,
þá er það kannski fyrst og fremst
krafa um að íslenskt samfélag verði
byggt upp líkt og samfélögin í okkar
helstu nágrannalöndum. Þau ein-
kennast af ágætri sátt milli þessara
ása allra. Munurinn á Íslandi og
þessum samfélögum er fyrst og
fremst sá að hér hafa sérhagsmun-
ir ráðið miklu á kostnað almanna-
hagsmuna.
Og það er ef til vill sá ás sem
stjórnmál eftir Hrun hafa helst
snúið um og þeir málaflokkar sem
mest áhrif höfðu á úrslit kosning-
anna um helgina.
Sími 412 2500 - sala@murbudin.is - www.murbudin.is
Ljós og hiti
TY2007X
Vinnuljóskastari ECO perur
2x400W tvöfaldur á fæti
6.590
TY2007K
Vinnuljóskastari
m handf 400W ECO
pera, 1,8m snúra
3.290
T38 Vinnuljós
5.590
Rafmagnshitablásari
5Kw 3 fasa
12.830
TY2007W
Vinnuljóskastari
á telescope fæti
400W ECO pera
5.390
Kletthálsi 7, Reykjavík
Fuglavík 18, Reykjanesbæ
SHA-2625
Vinnuljóskastari
Rone 28W m.
innst. blár. 1,8m
snúra
6.990
SHA-8083 3x36W Halogen
16.990
Rafmagnshitablásari
9Kw 3 fasa
17.990