Pilsaþytur: málgagn Kvennalistans í Vestfjarðakjördæmi - 15.06.1995, Blaðsíða 4

4
PILSAPYTUR
Brot úr kvenkynssögu
Sagnfræðingar á seinni hluta
19. aldar ætluðu sér þá dul að
segja söguna nákvæmlega eins
og hún gerðist. Sömu menn hik-
uðu ekki við að skrifa kven-
mannslausa mannkynssögu. Þrátt
fyrir að talsvert hafi verið gert til
þess að leiðrétta þessa skökku
mynd, og saga formæðra okkar
og samtíðarkvenna sé nú smám
saman að koma í ljós, þá er enn
langt í land að konur eigi sinn
sess í mannkynssögunni. Því
hefur saga kvenna verið rann-
sökuð sérstaklega og skrifuð hef-
ur verið nokkurs konar kven-
kynssaga til þess að taka af mestu
slagsíðuna. 1 framtíðinni hlýtur
það hins vegar að vera krafa
okkar allra að börnum verði
kennd saga sem mismunar ekki
kynjum. Sagnfræðingar nútfmans
eru meðvitaðri en forverar þeiira
um að söguritun hlýtur alltaf að
snúast um val. Val á heimildum,
val á því hvað telst markvert, val
á því hvernig efnið er sett fram,
á hvaða tíma sagan er skráð og
hver skráir hana.
Hafa konur alltaf verið
áhrifalausar?
Mannkynssagan er saga karla,
valda þeirra og áhrifa en á vissum
skeiðum sögunnar hafa konur
engu að síður komist til áhrifa.
Þekktasta dæmi um slfkt er hálf-
akuryrkjustigið, en dærni um það
er m.a. frá Krít á tímabilinu frá
2000-1500 f. Krist. Þá voru karl-
mennirnir enn á veiðimannastigi
að veiða bráð og færa björg í bú,
en heirna voru konurnar farnar að
rækta akra sína og þeirra ræktun
vóg mun þyngra í búskapnum en
veiði karlanna. Þetta færði kon-
um völd og það sést á því m.a. að
gyðjur voru tilbeðnar en ekki
katikyns goð. Konur nutu virð-
ingar og frelsis.
Mýtan um sterku
fornkonuna
Islendingar hafa gjarnan stært
sig af sjálfstæði fornkvenna
sinna. Fáir Islendingar eru af-
stöðulausir gagnvart konum eins
og'Hallgerði langbrók og enn eru
ferskar ritdeilur ufn eðli hennar
og kvenfrelsi. Kenningar þær
sem Helga Kress setur fram í bók
sinni: Máttugar meyjar, vaipa
nýju I jósi á þessa eldgömlu deilu.
Þar heldur hún því fram að.
kvennamenning hafi alltaf verið
til staðar, ekki síst á söguöld á
Greinarhöfundur, Anna
Ólafsdóttir Björnsson.
Það hefur lengi verið trú
flestra að góð menntun vceri
lykill kvenna að auknum
áhrifum í samfélaginu,
og vonandi mun sú verða
raunin á endanum, þótt
niargar konur séu orðnar
langþreyttar á biðinni eftir
að menntunin skili sér
í launum.
Islandi. Hún hafi hins vegar verið
þögguð niður og því gerð ósýni-
Ieg. Konur fornsagnanna hafi
verið sterkar en ekki frjálsar.
Sums staðar í sögunum verður
hlutverk kvennanna sýnilegt og
túlkun Helgu á Hallgerði í hlut-
verki skáldskapargyðjunnar er ó-
neitanlega nýstárleg. Þessari
konu þurfti að þagga niður í, eins
og fleiri konum, svo karlar gætu
áfram stýrt sögunni og mótað
hana.
Konur á íslandi krefjast
menntunar, frelsis og valda
A Islandi örlar fyrst á hug-
Ruth Chinamano þingkona í
myndum um jafnan rétt kvenna
og karla þegar sett voru lög unt
jafnan erfðarétt dætra og sona,
1850. Sams konar réttarbót náðist
fimm árum fyrr í Danmörku.
Næstu viðburðir í réttindasögu
kvenna á Islandi voru er Vil-
helmína Lever kaus fyrst kvenna
til bæjarstjórnar, á Akureyri 1863
og 1866. Árið 1882 fengu svo
ekkjur og ógiftar konur eldri en
25 ára, sem áttu með sig sjálfar -
eins og það var orðað - kosn-
ingarétt til sveitarstjórna, sýslu-
nefnda og sóknarnefnda.
Umræða um réttindamál
kvenna var að komast á skrið um
þessar mundir. I byrjun voru það
karlarnir sem fjölluðu um málin
en árið 1887 flutti Bríet Bjarn-
héðinsdóttir fyrst íslenskra
kvenna opinbert erindi og fjallaði
um réttindi og hag íslenskra
kvenna.
Það hefur lengi verið trú flestra
að góð menntun væri lykill
kvenna að auknum áhrifum í
samfélaginu, og vonandi mun sú
verða raunin á endanum, þótt
margar konur séu orðnar lang-
þreyttar á biðinni eftir að mennt-
unin skili sér í launum. Stofnun
Kvennaskólans í Reykjavík,
1874, var mikilvægur þáttur í
kvenfrelsisbaráttu á síðari hluta
19. aldarinnar því með stofnun
hans opnaðist konum í fyrsta sinn
leið til framhaldsmenntunar.
Áður hafði menntun stúlkna um-
fram fermingarundirbúninginn
verið háð vilja og efnahag for-
eldra með fáeinum undantekn-
ingum þó. Hausastaðaskóli, sein
starfræktur var á árunum 1791 til
1812 fyrir félítil börn úr nær-
liggjandi sýslum var ætlaður jafnt
stúlkum sem piltum. Barnaskóli
var stofnaður í Reykjavík 1830
Zimbabwe.
og var einnig fyrir bæði kynin.
Fljótlega voru stofnaðir fleiri
kvennaskólar víða um landið.
Menntaskólinn í Reykjavfk, var
ekki opnaður stúlkum fyrr en árið
1904, en fyrsta stúlkan sern tók
stúdentspróf hér á landi var Elín-
borg Jakobsen, 1897, og tók hún
prófið utan skóla.
Pilsaþytur
Helsta baráttumál kvenna hér
á landi sem annars staðar varð
tljótlega kosningaréttur og kjör-
gengi allra kvenna til sveita-
stjórna og alþingis. Samþykkt var
árið 1907 að giftar konur í
Reykjavfk og Hafnarfirði fengju
rétt til að kjósa til sveitastjórna og
tók samþykktin gildi 1908. Það
sama ár buðu konur fram
kvennalista til bæjarstjórnar í
Reykjavík og unnu stórsigur. Þær
fengu fjórar konur í bæjarstjórn,
allar þær sem á listanum voru.
Þetta var meðal annars var ort í
tilefni sigursins. Kveðskapurinn
er varla framúrskarandi en hefur
ákveðna skírskotun við sögu
seinni tíma:
Pilsaþytur bersl um bœinn
blær um kyrrlátt fólk.
Prestóla Guðrún elur allt sitt
atkvœðalið á mjólk.
Sumum þykir feikna fas
á fagrci kyninu.
Lœknirinn sá hvar sýkin var
og sendi þeim Katrínu.
Bríet heitir borgarstjórinn,
sem bœrinn á aðfá.
Konurnar sem upp eru taldar
hlutu kjör í bæjarstjórnina en þær
voru Katrín Magnússon, Þórunn
Jónassen, Bríet Bjarnhéðinsdóttir
og Guðrún Björnsdóttir. I kjöl-
farið fylgdu kvennalistar á Seyð-
isfirði 1910 og Akureyri 1911.
Kosningarétturinn
og ótti karlmanna
Baráttan fyrir kosningarétti og
kjörgengi til alþingis reyndist
erfiðari. Miklar umræður áttu sér
stað áður en loks var samþykkt að
veita. konum kosningarétt og
kjörgengi til alþingis. í upphafí
var rétturinn bundinn við konur
40 ára og eldri. Meðal stuðnings-
manna kosningaréttar kvenna var
Hannes Hafstein en rótgrónar
hugmyndir sumra þingmanna um
hlutverþ kvenna komu einnig í
Ijós. Jón Jónsson úr Norður-
Múlasýslu sagði m.a. í þingræðu
árið 1911: „Eg álít," að karlmenn