Pilsaþytur: málgagn Kvennalistans í Vestfjarðakjördæmi - 15.06.1995, Blaðsíða 5

PILSMTUR
5
Óþekkt fjölskylda nálægt síðustu aldamótum.
Sagan segir okkur að barátta kvenna hafi skilað okkur bœttri
menntun kvenna og auknum tœkifœrum til að velja sér
lífsfarveg, og auk þess fjölgað konum í áhrifastöðum. Þetta
hefur ekki gerst baráttulaust. Sagan kennir okkur ennfremur
að ekki dugar minna en hugarfarsbylting til að breyta
í raun stöðu kvenna.
séu miklu færari um að gæta op-
inberra starfa en konur. Konur
eiga að vera mæður barna sinna
og gæta húsmóðurstarfa á heim-
ilinu.“ Baráttan gegn kosninga-
rétti kvenna tók á sig ýmsar
myndir, m.a. kom út kostuleg
skáldsaga árið 1912 eftir St.
Daníelsson. Hún tjallar dyggðir
heimavinnandi kvenna og
vonsku og ógæfu kven-
frelsiskvenna sem stukku frá
heimilum og fóru jafnvel í
hreppsnefnd. 1 niðurlagi bókar-
innar segir höfundur: „Með
söguþáttum þessum hef ég bent
á, hvernig fara muni, ef konur
fara að losa sig út úr þeim verka-
hring, sem þeim er markaður af
náttúrunnar hendi, og þær hafa
starfað í með heiðri og sóma í
öllum siðuðum löndum síðan
sögur hófust.“
Konur nýta
kosningaréttinn
• íslenskar konur nýttu sér
kosningaréttinn við fyrsta tæki-
færi og buðu fram kvemialista til
alþingis árið 1922. Af listanum
var kjörin ein kona, Ingibjörg H.
.Bjarnason, en listinn hlaut 22.4
% atkvæða. Á þessum tíma höfðu
verið numin úr gildi með stjórn-
arskrárbreytingu þau aldursmörk
sem konur sættu umfram karla
samkvæmt upphaflegum lögum,
1915, en þau ntörk voru konum
mikill þyrnir í augum. Ingibjörg
sat á þingi til ársins 1930 en var
þá komin til liðs við Ihaldsflokk-
inn. Hún beitti sér meðal annars
gegn því að mæður og börn yrðu
aðskilin við hreppaflutninga og
var í fjárveitinganefnd allan þann
tíma sem hún sat á þingi.
Kvennalisti sem boðinn var fram
árið 1926 hlaut hins vegar ekki
brautargengi, aðeins 3.5 % at-
kvæða, en Ingibjörg var endur-
kosin.
I klóm öryggisins
Nokkuð hefur verið reynt að
skýra hvers vegna greina má
lægð í baráttu kvenna eftir að
helsta baráttumálið var í höfn,
kosningarétturinn. Þetta gerðist
.bæði hér á landi og annars staðar.
Á næstu sex áratugum sátu 12
konur á alþingi’ Islendinga en
hundrúð karlmanna. Margar
skýringar eru án efa á þessu, en
nefna má að á þessum árum varð
það flokkakerfi til sem ríkt hefur
með litlum breytingum lengst af
öldina, og stéttir skipuðu fólki í
flokka frekar en kynferði, jafnvel
í því stéttlausa landi Islandi.
Hlutskipti kvenna sem tóku þátt
í stjórnmálum var ekki auðvelt,
þær voru fáar og unnu oft í ó-
vægnu umhverfi. Þó vegur
kannski þyngst sú staðreynd að
konur hösluðu sér sífellt meira
völl á öðrum sviðum, og létu gott
af sér leiða, en urðu um leið ó-
sýnilegar að mestu. Konur á Is-
landi beittu sér fyrir miklu þjóð-
þrifamáli, byggingu
Landspítalans, og óhætt er að
fullyrða að bygging hans er þeim
að þakka. Þegar að stjórn spítal-
ans kom var konum hins vegar
ekki hleypt að. Konur tóku mörg
fleiri velferðarmál upp á arma
sína en þau verk voru að mestu
unnin \ kyrrþey og færðu konum
hvorki völd né áhrif. Fáeinar
konur ögruðu þó umhverfinu.
Katrín Thoroddsen barðist fyrir
kynfræðslu, getnaðarvörnum og
frjálsum fóstureyðingum. Hún
vakti einnig mikla athygli með
fyrirlestri um frelsi í kynlífi
kvenna, 1931. Kristín Olafsdóttir
lauk fyrst íslenskra kvenna emb-
ættisprófi í læknisfræði, 1917.
Hún leitaði í smiðju anarkista er
hún þýddi ævisögu Krapotíkns
fursta, sem út kom árið 1942.
Þessar tvær konur áttu því eitt-
hvað sameiginlegt með kven-
frelsiskonunni Emmu Goldman,
sem boðaði anarkisma og frjálsar
ástir vestan hafs.
Konur fara að ókyrrast
Víðast hvar á Vesturlöndum
má greina svipaða þróun og á fs-
landi, lægð í kvenfrelsisbaráttu
eftir að kosningaréttur var feng-
inn. Það er varla fyrr en á sjöunda
áratugnum að konur fara að ó-
kyrrast svo um munar. Þá verða
miklar samfélagsbreytingar sem
meðal annars fólu víða í sér stór-
aukna þátttöku kvenna, giftra og
ógiftra, á vinnuinarkaðinum. Á
árunum 1960-1980 tjölgaði gift-
um, útivinnandi konum á Islandi
úr 20% í 80%. Árið 1961 voru
samþykkt lög um launajafnrétti
kvenna og karla, lög sem enn
þann dag í dag eru þverbrotin. Á
sama áratug færðu bættar getn-
aðarvarnir konurn aukið frelsi til
að ráða lífi sínu, ekki sísl barna-
Ijölda. Síðast en ekki síst hefur sú
uppsveifla sem varð í efnahags-
lífi heim'sins, hagvöxtur aukinnar
neyslu, verið talinn ástæða þess
að konur fóru að leita réttar síns
t auknum mæli.
Kvenfrelsi þegar
betur stendur á?
. Oft hefur verið taíað um að
kvenfrelsishreyfingar eigi ein-
ungis auðvelt uppdráttar þegar
vel árar í heimi hagvaxtarins.
Sagan gerir hvort tveggja að
staðfesta þetta og afsanna. Á
uppsveifluárum 7. áratugarins
var mikil gróska í ýmsum mann-
réttindamálum og ruddi þá braut-
ina fyrir kvenfrelsishreyfingar.
Hér á landi varð Rauðsokka-
hreyfingin til 1. maí 1970 er
konur fóru í mikla kröfugöngu í
Reykjavík til þess að leggja á-
herslu á baráttumál sín. Sam-
svarandi hreyfingar var að finna
í flestum nágrannalöndunum. Á-
framhaldandi hagvöxtur, þótt
með sveiflum væri, var á næstu
árum, og í upphafi kvennaára-
tugarS.Þ. 1975 héldu konuráfs-
landi kvennafrídag sem vakti
heimsathygli. Sama ár voru sam-
þykkt lög um þriggja mánaða
fæðingarorlof mæðra og árið eftir
jafnréttislög.
Konur verða sýniiegar
Árið 1980 var Vigdís Finn-
bogadóttir kjörin forseti Islands
en önnur formleg völd voru enn
kvenna lítil og þátttaka í sveita-
stjórnum og á alþingi ótrúlega
rýr, 6% í sveitastjórnum og 5% á
alþingi. Annars staðar á Norður-
iöndum vegnaði konum mun
betur en á Islandi og hlutfall
kvenna á þjóðþingum og í
sveitastjórnum var frá 20 upp í 35
%. Islenskarkonurgripu til þeirra
ráða að endurtaka söguna og
buðu fram kvennalista til sveita-
stjórna fyrst 1982 og til alþingis
1983. Æ síðan hafa konur átt
fulltrúa af kvennalistum í sveita-
stjórnum og á alþingi, en upp-
sveifla Kvennalistans var mest í
alþingiskosningum 1987 og
1991. Bein og óbein áhrif
kvennalistanna eru gífurleg, þrátt
fyrir að á móti hafi blásið í sein-
ustu kosningum. Með tilkomu
Kvennalistans hefur hlutur
kvenna í sveitastjórnum vaxið úr
6% í 25% í sveitastjórnum á
rúmum áratug og úr 5% í 25% á
alþingi. Kvennalistakona er
borgarstjóri í Reykjavík. Þrýst-
ingur Kvennalistans vóg þungt
þegar fæðingarorlof var lengt úr
þremur mánuðum í sex og barátta
Kvennalistakvenna, innan þings
og utan, gegn otbeldi hel'ur skilað
verulegum árangri. Áherslur
Kvennalistans á umhverfismál,
launamál kvenna, smáiðnað og
ferðaþjónustu eru nú orðnar í orði
að minnsta kosti, áherslur annarra
flokka.
Kjarabaráttan er eftir
Það er svartur blettur á flestum
vestrænum samfélögum, hve
launamunur kynja er enn mikill.
Konur hafa að jafnaði aðeins um
60- 70% af launum karla. Margar
ástæður eru fyrir þessu en því
miður hefur skuldinni stundum
verið skellt á kvennahreyfingar,