Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2002, Blaðsíða 53

Ofbeldí gagnvart starfsfólki í heilbrígðis-
þjónustu er alþjóðlegt vandamál
Ásta Möller, 2. varaformaður Alþjóða-
sambands hjúkrunarffæðinga (ICN), var
fulltrúi samtakanna á samráðsfundi um
ofbeldi gegn starfsfólki heilbrigðisstofnana
sem haldinn var í Genf 23.-26. apríl sl. á
vegum Alþj óðaheilbrigðismálastofnunarinn-
ar (WHO), Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO), Alþjóðasamtaka
opinberra starfsmanna (Public Services Intemational) og ICN.
Tilgangur samráðsfundarins var að fara yfir niðurstöður
rannsókna á ofbeldi gagnvart starfsfólki á heilbrigðisstofhunum en
þessar rannsóknir voru gerðar samtímis í nokkrum löndum heims,
m.a. Suður-Afriku, Líbanon, Thailandi, Portúgal og Búlgaríu. Þá var
markmið fúndarins einnig að vinna drög að stefnumótun og leið-
beiningum fyrir alþjóðlegar stofnanir, stjómvöld i hveiju landi og
stjómendur og starfsfólk heilbrigðisstofnana um hvemig fyrirbyggja
megi og draga úr ofbeldi á slikum stofnunum.
Á undanförnum árum hefúr ICN látið sig sérstaklega varða
ofbeldi gagnvart starfsfólki innan hjúkrunar og gefið út stefnu-
yfirlýsingu um málið auk þess sem samtökin hafa gefið út ýtarlegar
leiðbeiningar til aðildarfélaga sinna um forvarnir og viðbrögð við
slíku ofbeldi.
I samstarfi þessara alþjóðlegu stofnana og félagasamtaka hefur
ICN verið í forystu og hefúr dr. Mireille Kingma, hjúkrunarráðgjafi
hjá ICN, verið ábyrg fyrir verkefninu hjá ICN.
Þess er skemmst að minnast að á árinu 1996 gerðu Félag
islenskra hjúkmnarfræðinga, Starfsmannafélag ríkisstofhana og
Sókn samkomulag við Félagsvísindastofnun um rannsókn á ofbeldi
gagnvart starfsfólki í félags- og heilbrigðisþjónustu. Niðurstöður
rannsóknarinnar voru m.a. kynntar í Tímariti hjúkmnarfræðinga, á
viðkomandi félags- og heilbrigðisstofnunum og fyrir stjómvöldum.
Niðurstöðumar vom afar sláandi, en þar kom m.a. fram að af
svarendum höfðu 24,3% orðið fyrir líkamlegu ofbeldi öðru en kyn-
ferðislegu á síðustu 6 mánuðum fyrir rannsóknina og 5,8% af heild-
inni eða 46 einstaklingar höfðu orðið fyrir meiriháttar líkamlegu
ofbeldi á þessu tímabili. Þá höfðu 21,6% orðið fyrir svívirðingum,
6,1% fyrir hótunum, 7,1% fyrir kynferðislegri áreitni í orðum og 6%
fyrir líkamlegri kynferðislegri áreitni. Þegar saman var talið höfðu
milli 50 og 60% starfsmanna, sem tóku þátt í könnuninni, orðið fyrir
líkamlegu og/eða andlegu ofbeldi á þessum 6 mánuðum áður en
rannsóknin fór fram. I kjölfar rannsóknarinnar skipaði heilbrigðis-
ráðherra nefhd til að gera tillögur um forvamir og viðbrögð við
ofbeldi gagnvart starfsfólki meðferðar- og heilbrigðisstofnana og
skilaði nefndin skýrslu til ráðherra í febrúar 2002.
M.a. með hliðsjón af reynslu og þekkingu íslenskra hjúkrunar-
fræðinga á þessu sviði var Ásta Möller, fyrrverandi formaður
Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga, beðin um að vera fúlltrúi ICN
á samráðsfúndinum.
Rannsóknir á þessu sviði hafa verið afar fátíðar til þessa. Niður-
stöður rannsókna, sem gerðar vom að tilhlutan verkefhastjómar og
kynntar voru á fundinum, eru því afar mikilvægar og ekki síst með
tilliti til möguleika á samanburði rnilli landa. Niðurstöðumar benda
til að ofbeldi gagnvart starfsfólki á heilbrigðisstofnunum sé alþjóð-
legt vandamál þótt það birtist með mismunandi hætti eftir löndum.
Yfir 50% starfsmanna á þessu sviði, sem þátt tóku í rannsókninni,
höfðu orðið fyrir að minnsta kosti einu atviki þar sem líkamlegu eða
andlegu ofbeldi var beitt. í Suður-Affiku var þetta 61%, í Líbanon
47%, í Portúgal 60% og Thailandi 54%. Niðurstöðurnar benda til að
tíðni líkamlegs og andlegs ofbeldis á heilbrigðisstofnunum sé allt of
hátt og í sumum löndum er aukið ofbeldi í samfélaginu að færast inn
á heilbrigðisstofnanirnar.
Ofbeldið beinist gegn öllu heilbrigðisstarfsfólki, konum og
körlum, þótt einstakir hópar séu í meiri hættu en aðrir. Þannig em
sjúkraflutningamenn í sérstaklega mikilli hættu í öllum löndunum
sem rannsókn fór fram. í Suður-Afríku höfðu 70% þeirra orðið fyrir
munnlegum svívirðingum, 50% fyrir líkamlegu ofbeldi og einelti,
40% fyrir kynþáttahatri og 30% fyrir kynferðislegri áreitni. í öllum
rannsóknum áttu hjúkrunarfræðingar og læknar mjög á hættu að
verða fyrir ofbeldi af ýmsum toga.
Samráðsfúndurinn leiddi í ljós mjög alvarlegar afleiðingar svo
víðtæks ofbeldis gagnvart starfsfólki heilbrigðisþjónustunnar, þar á
meðal á gæði þjónustunnar og brottfalls fagfólks úr starfi. Þetta
hefúr þau áhrif að minna framboð verður á heilbrigðisþjónustu við
almenning og heilbrigðiskostnaður hækkar. Metið hefur verið að
heildarkostnaður vegna streitu og ofbeldis á vinnustöðum getið
numið milli 0,5% og 3,5% af þjóðarframleiðslu.
Rannsóknarniðurstöður bentu til þess að í fæstum tilvikum lægi
fyrir stefna eða leiðbeiningar á vinnustöðum til að koma í veg fyrir
ofbeldi eða hvemig bregðast skyldi við því. Þetta leiddi til að
tilkynningar um slík atvik voru af skornum skammti, eftirfylgni lítil,
viðurlög við ofbeldi af þessu tagi fátíð og andleg áhrif á fómarlömb
ofbeldis mikil en það skapar aukna streitu og óánægju hjá þeim.
Innan tíðar verður niðurstaða ráðgjafafúndar þessara virtu
alþjóða stofnana og samtaka birt þar sem leiðbeiningum og ráðlegg-
ingum er beint til alþjóðasamfélagsins, stjómvalda, stjómenda
heilbrigðisstofnana og annarra hagsmunaaðila hvernig taka eigi á
þessu alþjóðlega vandamáli á kerfisbundinn hátt.
Sem dæmi um hvemig stjómvöld hafa tekið á þessum málum
má nefna að á árinu 1998 hófú bresk heilbrigðisyfirvöld herferð
gegn ofbeldi á heilbrigðisstofnunum og settu sér það markmið að
ofbeldisatvikum gagnvart heilbrigðisstarfsmönnum yrði fækkað um
20% fyrir lok árs 2001 og 30% fyrir lok ársins 2003. Fyrirmæli vom
gefin um að allar heilbrigðisstofnanir skyldu koma á kerfisbundinni
skráningu ofbeldisatvika og setja sér stefhu til að fækka slíkum
tilvikum. Undir merkjum „Zero-Tolerance Campaign" gegn ofbeldi
á heilbrigðisstofnunum lýsti breska ríkisstjómin því yfir „að hún
væri staðráðin í að tryggja að starfsfólki, sem helgar líf sitt til hjálpar
öðrum, sé ekki launað með ógnunum og ofbeldi“. Heimasíða
þessarar herferðar er www.nhs.uk/zerotolerance.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 4. tbl. 78. árg. 2002
245