Norðurslóð - 24.04.1985, Síða 2

NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgöarmenn:
Hjörtur E. Þórarinsson, Tjörn Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvik
Afgreiðsla og innheimta:Sigriður Hafstað, Tjörn
Sími 96-61555
Ljósmyndari: Rögnvaldur Sk. Friðbjörnsson
Prentun: Prentsmiója Björns Jónssonar
Öflugt kaupfélag
Rekstur Kaupfélags Eyfirðinga hér á Dalvík hefur verið til
umfjöllunar undanfarið venju fremur eins og fram kemur
m.a. í þessu blaði. Ástæðan er sú, að deildarfundir félagsins
bæði í Dalvíkurdeild og Svarfdæladeild eru nýlega um garð
gengnir og voru þá fluttar skýrslur um gang mála hjá útibúi
KEA á Dalvík á liðnu ári. Ennfremur var opnun Svarfdæla-
búðar, hinnar nýju verslunarbúðar félagsins þann 26. mars,
tilefni til meiri athygli manna á starfsemi Kaupfélagsins hér
heldur en endranær.
Það kom fram af skýrslum útibússtjórans og kaupfélags-
stjórans að rekstur félagsins á Dalvík árið I984 hefur gengið
vel og a.m.k. ekki Iakar en rekstur þess á Akureyri, þegar á
heildina er litið. Uppgjörstölur voru að vísu ekki birtar á
þessum fundum, þar sem aðalfundur KEA hefur enn ekki
verið haldinn, en þó er unnt að segja að verslunin hér var rekin
hallalaus í heild, þrátt fyrir mjög erfiða aðstöðu í gömlu
búðunum, en með tilkomu nýju búðarinnar ætti aðstaðan öll
að batna, þrátt fyrir mikinn nýjan stofnkostnað.
Rekstur frystihússins gekk líka vel, þrátt fyrir minnkandi
aflamagn, sem til þess barst á árinu, og mun fiskverkun félags-
ins á Dalvík, með Hjalteyri sem nokkurs konar fósturbarn,
hafa sýnt góða afkomu á árinu.
Það verður varla ofsögum sagt, hve mikilvægt er fyrir þetta
byggðarlag að útibú KEA á Dalvík sé rekið af dugnaði og
myndarskap. Verslun þess er eina verslunin í bænum, sem
nokkuð munar um, Frystihúsið er hið eina á staðnum og
umsetur bróðurpartinn af öllum sjávarafla, sem á land berst
þar. Með fullri virðingu fyrir mörgum smærri fiskverkunar-
aðilum má óhætt fullyrða að stöðugur og áfallalaus rekstur
frystihússins er sú máttarstoð atvinnulífsins hér, sem síst má
bregðast.
Það hefur verið sagt oft og af mörgum, að verslun á litlum
stað í nágrenni annars miklu stærri staðar sé vonlítið fyrir-
tæki. Eitthvað er örugglega til í því, en þó má það ekki
ásannast í þessu tilfelli. Akureyri er reyndar á næstu grösum
með fjölbreytta og hagkvæma verslun ótal búða. En Dalvík
og Svarfdælabyggð er heldur ekki fámennur útkjálki heldur
fjölmennt byggðarlag, annað meginþéttbýli Eyjafjarðar og,
nú í alfaraleið.
Það eru tveir aðilar, sem ráða því, hvort verslun í hinni nýju
Svarfdælabúð efiist og dafnar: forráðamenn kaupfélgsins
með ákvörðunum sínum um verðlag og vöruúrval og almenn-
ingur í héraðinu með ákvörðunum um hvar það vill eyða
peningunum sínum.
H.E.Þ.
Norðurslóð í bandi
V ættarstöð var Hallgrímsson
IV- í Dalvíkurumdæmi
Svo er að sjá að æði margir
kaupendur Norðurslóðar haldi
blaðinu til haga ef marka má af
því, hve oft er hringt til af-
greiðslunnar og beðið um eitt og
eitt blað, sem vanti í safnið.
Nú eru einhverjir búnir að
láta binda blaðið til að gera það
2 -NORÐURSLÓÐ
aðgengilegra. Við birtum hér
mynd af slíkri bók, sem
Sigurpáll bókbindari frá Melum
hefur bundið. Það er allt blaðið
frá upphafi til og með 7. árgangi
og endar því á jólablaðinu 1983.
Þetta segir Sigurpáll að sé
hæfileg þykkt frá bókbands-
tæknilegu sjónarmiði séð.
Stórhólssteinn á Karlsá
í fjallinu út og upp af Karlsár-
bænum er gildrag, er Stofugil
kallast, norðanvert við mynni
Karlsárdals, en Setar (Karlsár-
setarj heita sitt hvoru megin
þess. í þeim er nokkurt birki-
kjarr. Melhóll á syðra barmi
Stofugilsins heitir Stórhóll og á
honum er Stórhólssteinninn,
sem Jóhannes Oli, segir í
Örnefnaskrám sínum, að hafi
verið talinn mikill huldufólks-
bústaður.
„Heimildamaður sá þar eitt
sinn konu með- tvö börn, og
hvarf allt saman skyndilega
sjónum hans. Þetta var á berja-
tíma, svo hann hélt fyrst að
þetta væri berjatínslufólk, en
ekkert fólk reyndist hafa verið
þar nærri á sama tíma.“
Heimildamaður Jóhannesar
að þessu sinni, var Steingrímur
Þorsteinsson kennari á Dalvík,
sem þá var á Karlsá, og segist
hann hafa séð þetta fólk heiman
frá bænum og fylgst með því
þangað til það hvarf við gilið og
kom ekki aftur í ljós. Telur hann
ólíklegt að þar hafi menn verið á
ferð.
Steingrímur Þorsteinsson og
Sigurjón Sigtryggsson segjast
báðir muna eftir frásögn, sem
Guðmann Þorgrímsson frá
Tungufelli (nýlega látinn) hafi
lesið í útvarp eða birt á prenti,
líklega um 1950, og mun hafa
gerst á þessum slóðum, eða í
Karlsárskóginum (sjá næstu
grein). Minnir þá að Guðmann
hefði séð þar margt fólk og
húsdýr, sem hefði skyndilega
horfið sjónum hans. Frásögn
þessa hef ég ekki fundið, en hún
mun eflaust koma í leitirnar
innan skamms. Má vera að það
sé sami atburðurinn, sem
Jóhannes segir frá.
Grásteinn á Karlsá
Karlsárskógur kallast ysti hluti
Karlsárlands, frá svonefndu
Leiti og út að merkjum við
Sauðanes, þó nú sé þar aðeins
lítilsháttar birkikjarr upp í
hlíðinni. Nálægt miðjum skóg-
inum og mitt á milli bæjanna
Karlsár og Sauðaness, er dálítill
staksteinaþyrping, rétt fyrir
neðan Ólafsfjarðarveginn, í
lyngmóaholti. Er einn þeirra
stærstur og kallast hann Grá-
steinn, dálítið aflangur og rís að
austan upp í um mannhæðar-
hátt nef. (mynd)
„Mjög sterk trú var á það, að í
steini þessum byggi huldufólk,
og var talinn álagablettur allt
umhverfis steininn. Gamaltfólk
þarna á ströndinni, tók menn
vara fyrir því, að fara þar með
nokkrum hávaða eða látum, og
hrófla mátti þar ekki við neinu.
Slys og skaðar myndu hljótast,
ef út af þessu væri brugðið. Svo
sterkur var þessi átrúnaður, að
ef búpeningur gerðist nær-
gönguli við steininn, var um-
svifalaust sent þangað til að reka
allar skepnur þaðan brottu."
(Jóhannes Óli Sæm.: Bann-
helgir staðir, Súlur 5 (1): 1975.)
Sigurjón Stigtryggsson segir í
bréfi til mín (1. des. 1984):
„Grásteinn fannst mér vera
mjög stór, þegar ég var strákur í
Sauðaneskoti, en nú sýnisthann
vera lítill. Á holtinu umhverfis
voru allmargir smærris teinar á
víð og dreif. Sagt var mér að
Grásteinn væri álfakirkja, en
hinir steinarnir hýbýli álfa. Þeir
hafa þá búið þröngt, en þjóð-
trúnni munar ekkert um slíkt
smáræði, að breyta litlum stein í
stóran bæ.“
Sem fyrr getur, liggur þjóð-
vegurinn mjög nálægt Grá-
steini, og þykir mér líklegt að
eitthvað af minni steinunum,
sem Sigurjón talar um, hafi farið
undir hann.
Þetta geta heimamenn eflaust
upplýst betur.
Samkvæmt örnefnaskrá Jóh.
Óla Sæm. þekkist örnefnið
Ljóshjallar, neðantil í fjallinu,
utanvið Merkigilið, þ.e. í landi
Sauðaness, og þykir mér líklegt
að þaðvitni um, að þar hafi sést
hulduljós. (Sbr.Ljósgil við
Brekku í Svarfaðardal, o.fl.)
Bikhóll (eða Bygghóll)
á Karlsá
Svo nefnist aflangur melhryggur
um 20 m. hár, niðri á bökkunum
utan og neðan við Karlsárbæ.
Hefur brotnað allmikið utan af
þeirri hlið hans sem að sjónum
snér, og sést þar, að í honum er
jökulaur og ruðningur, sem og í
öðrum hólum þarna í grennd-
inni. Frá honum liggurlangur
hryggur lyngi vaxinn, upp til
fjallsins og kallast hann Leiti.
(Nafn hólsins er annaðhvort
dregið af bak (hryggur) sbr.
orðið miðbik-mitt bak, eða af
því að bygg hafi verið ræktað
sunnan í honum, en þar eru nú
garðlög nokkur, og voru þar
síðast ræktaðar kartöflur.)
Við þennan hól hafa menn
löngum tengt frásögn Svarfdælu
um greftrun Karls rauða
Þorsteinssonar á Upsum, en þar
er sagt, að hann hafi verið
„færður upp til Karlsár“ og
lagður þar í skip með fé miklu,
en af því skal áin og bærinn hafa
fengið nafn. Um þetta hefur
margt verið ritað, sjá t.d.
Kristján Eldjárn í Arh. Forn-
leifafélagsins 1941-1942, bls. 32-
33, og Þorstein Þorsteinsson
(frá Upsum) í sama riti, 1975,
bls. 129-130.
Þorsteinn nefnir einnig Rauð-
hól, er sé skömmu sunnar og
ofar en Bikhóll, og geti Karl eins
hafa verið greftraður þar, enda
hefur hann heyrt að bóndi einn á
Karlsá hafi fundið þar manna-
bein, og ætlað síðan að grafa í
hólinn, en þá dreymdi hann, „að
honum þótti maður koma til
sín, stórvaxinn fornmannlegur,
og segja við sig: „Hver sá, sem er
svo djarfur, að hræra við mínum
beinum, þá skal það verða
honum til ógæfu og eigna-
missirs.“
I nýlega útkomnum „Frá-
sögnum um fornaldarleifarII.
bindi, bls. 534, er klausa um
Bygghól, eftir Baldvin Þorsteins-
son Upsaprest (1813 - 1859).
Segist hann hafa heyrt, að í
hólnum sé heygður maður
nokkur, að nafni Rauður „þá-
verandi bóndi frá Karlsá“, og
hafi hann kosið sér þennan
legstað „með nokkuð litlu fé“ til
að geta fylgst með siglingum út
og inn fjörðinn.
Huldufólkssteinn
Huldusteinn á Sauðanesi
Á Sauðanesi er frægur Huldu-
steinn og álagablettur um-
hverfis hann. I Örnefnaskrá
Jóh. Óla Sæm. er steinninn
talinn vera syðst á ásnum ofan
Grófarinnar, en svo kallast
lægðin, sem liggur norður;
suður, ofan við Sauðanestún. I
öðrum heimildum kemur fram,
að steinninn muni vera sunnan
við túnið á Sauðanesi, og suður
og niður frá bænum. Er það
staðfest nýlega íbréfi frá
Sigurjóni Sigtryggssyni á Siglu-
firði, sem er upp alinn í
Sauðaneskoti.
í athugasemdum við Ömefna-
skrá JÖS segir Sigurjón:
„Neðan við þetta mýradrag (þ.e.
suðurenda Grófarinnar),sunnan
túns og aðeins niðurhallt frá
bænum var Alagablettur. Allstór
ferhyrndur blettur, og Huldu-
steinninn í honum miðjum. Þessi
blettur var mjög grösugur, en
aldrei sleginn.“ Síðan segir
Sigurjón:
„Fyrir fáum áratugum missti
Sauðanesbóndi kvígu að hausti,
með vofeiglegum hætti. Hann
hafði látið plægja og brjóta til
ræktunar, þetta sama vor, dá-
lítinn blestt fr átúni og suður að
Álagabletti. Hafði plægingar-
maðurinn gerst heldur nær-
göngull við Álagablettinn, og
mun hafa farið sem nam
tveimur strengjum inn fyrir
mörkin á parti. En um 1930 var
þetta af ýmsum talið orsök þess
að kvígan drapst.“
Jóhannes Oli hefur einnig
skráð þessa sögn og er hún í
óprentuðum handritum hans.
Segir þar að kvígan hafi verið
komin að burði og hafi hún
veikst sama daginn og plægt
var. Líktist veikindoða.semkýr
fá stundum eftir burð. Var
ýmissa ráða leitað að lækna
hana, en það tókst ekki, og á
þriðja degi var henni lógað.
Þá segir Jóhannes frá öðrum
atburði í sambandi við álaga-
blettinn, en báðar frásagnirnar
hefur hann eftir Jóni Jóhannes-
syni og Baldvinu Jóhannsdóttur
er bjuggu í Sauðanesi 1920-
Frh. á bls. 4.
Grásteinn við Karlsá. - Ljósm. H.H.