Norðurslóð - 26.06.1985, Síða 2

NORÐURSLÓÐ
Útgefendur og ábyrgöarmenn:
Hjörtur E. Þórarinsson, Tjörn Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvik
Afgreiðsla og innheimta:SigriðurHafstað, Tjörn
Simi 96-61555
Ljósmyndari: Rögnvaldur Sk. Friðbjörnsson
Prentun: Prentsmiója Björns Jónssonar
Háskólakennsla
á Akureyri
I>að er mikils virði fyrir lítið blað í litlu héraði að eiga þess
kost að láta orð sitt hljóma í hvers manns húsi í bæ og byggð,
þótt ekki sé nema 2-3 mínútureinusinni í mánuði. Þaðer dýr-
mæt stund sem ekki má sólunda í marklaust orðaglamur. Nú
þegar Norðurslóð fer í sumarfrí og kemur ekki aftur til starl'a
i'yrr en í scptember er ennþá meiri nauðsyn að nota stundina
til að vinna cinhverju verðugu verkefni gagn.
Þetta er norðlenskt byggðablað og meginhiutverk þess í
lífinu er að standa með heimahéraði sínu og allri landsbyggð-
inni uin lcið í sleitulausri varnarbaráttu hennarfyrir öllugu og
Ijölbreyttu atvinnulífi og menningarlegri reisn.
Eitt hið allra mikilvægasta baráttumál á þessari stundu
snýst um stofnun háskólaútibús á Akureyri. Hófsamlegar og
framkvæmanlegar tillögur hafa verið settar fram um málið,
flestir, sem tjá sig, telja sig verajákvæða gagnvart hugmynd-
inni. En einhverstaðar leynist andstaða, sem veldur því að
ekki l'æst tekin afgerandi ákvörðun í málinu. Mikill valds-
maður sagði á fundi hér í Eyjafirði nýlega að hann hefði
ekkert á móti stofnun háskóladeilda á Akureyri! Síðan komu
nokkur cn. Þó fór svo að lokum að hann lofaðiaðskoða með
opnum huga tillögurnar um niálið, sem legið hafa nú í'
menntamálaráðuneytinu óhreyfðar á annaö ár. Hvað út úr
þeirri skoðun kemur má herrann vita.
Blaöið gerir þetta mál að umtalsefni nú af því að aðstand-
endur þess eru þeirrar skoðunar að Ptt eða ekkert sé frekar til
þess fallið að efla menntunar- og menningarlegt viðnám hér
norðan heiða og stöðva að einhverju ráði hefðbundið suður-
streymi hæfileika og atgervis heldur en það að greinar frá
Háskóla íslands næðu að skjóta hér rótum. Að fátt eða
ekkert sé frekar til þess faliið að snúa við þeirri þróun í átt til
atvinnulegrar og menningarlegrar undirgefni landsbyggðar-
innar gagnvart höfuðborginni, sem við höfum mátt horfa upp
á alla þessa öld og mál er að linni.
H.E.Þ.
Minnisvarði
Eiríks Hjartarsonar
V ættar stöð var Hallgrímssori
VL í Dalvíkurumdæmi
Eiríkur heitinn Hjartarson frá
L'ppsölum átti 100 ára afniæli
þann 1. júní síðastliðinn. Hér í
blaðinu var í fyrra minnst á
þetta væntanlega afmæli og
drepið á að Svarfdælingar
skulduöu Eiríki einhverskonar
viðurkenningu t.d. smáminnis-
varða, fyrir hans frábæra fram-
lag til svarfdælskra skógræktar.
Málið tók hinsvegar aðra
stefnu, því fyrir nokkru höfðu
börn Eiríks og aðrir afkomend-
ur verið búin að ákveða að
halda afmæliö hátíðlegt með
ættarmóti í Reykjavík og af-
hjúpun minnisvarða um Eirík
og starf hans í Laugardalnum
þar sem hann hóf skógrækt sína
hér á landi.
Athölnin fór fram með hátíð-
arbrag, eins og sjónvarpsáhorf-
endur fengu að sjá um kvöldið
1. júní.
Jafnframt þessu ákváðu börn
Eiríks aö láta gera og setja upp í
Hánefsstaðaskógi afsteypu af
minnisvarðanum. Það var
reyndar gert að mestu í haust er
leið og gengið frá því nú
nýverið.
Sunnudaginn 7. júlí er áformað
að efna til dálítillar viðhafnar
þar í skóginum og „afhjúpa"
minnisvarðann. Þangað koma
einhverjir af afkomendum þeirra
hjóna Eiríks og Valgerðar.
Þangað koma líka einhverjir frá
2 - NORÐURSLÓÐ
Skógrækt Eyjafjarðar og síðan
er þess vænst að heimamenn hér
í sveit og á Dalvík hafi áhuga á
að koma þar og heiðra minningu
þessa ágæta sonar dalsins með
þakklæti í huga fyrir það
stórkostlega framlag og for-
dæmi, sem hann gaf í skóg-
ræktarmálum hér í sveit.
Það væri skemmtilegt ef
margir fyndu hvöt hjá sér til að
taka sér smástund frá brauð-
stritinu og koma í Hánefsstaða-
skóginn þegar þessi athöfn fer
fram, en hún verður að sjálf-
sögðu auglýst áður með ein-
hverjum hætti.
Mígindi í Ólafsfjarðar-
múla.
Um 2 km. utan við Sauðakot er
dálítill stallur eða útskot í
fjallinu, hömrum girt allt um
kring, sjávarmegin, og kallast
Það Mígindi.
Sunnanvert af stallinum fellur
lækur í háum en mjóum fossi
fram af sjávarbjörgunum, og
heitir fossinn Mígandi eða
Mígindi en lækurinn Mígindis-
lœkur Mun þetta vera hæsti foss
í Eyjafirði, um 100 m. Mjög er
gróðursælt þarna á stallinum,
allt vafið lyngi og blómgresi,
með burknum og jöfnum, en
uppi í hlíðinni er dálítið birki-
kjarr.
Til eru sagnir um það, að
þarna hafi staðið bær í
fyrndinni, og jafnvel kirkja. í
Jarðabók Arna Magnússonar
stendur þetta: ..Mýlinde kallast
nú fornt eyðiból, sem liggur yst
á Upsaströnd, utarlega í
Múlanum. Þar eru sýnileg
byggingamerki af tóftarústum,
og svo eru munnmæli að þar
hafi kirkja eður bænhús verið.
Sjást þess nokkur merki, af
einni tóftarúst, með litlri
girðingu umhverfis.“ Rústir
þessar eru nú orðnar mjög
ógreinilegar, en þó má enn sjá
einhvern vott ‘þéirra rétt við
lækinn þótt lyngið torveldi
skoðun.
í Jarðabókinni er einnig getið
um kotið Helgastaði, þar sem
sagt er að sé ein tóftarúst en
engin girðing." Virðist nú
enginn vita lengur hvar það var,
a.m.k. er þess ekki getið í
Örnefnaskrám eða öðrum
heimildum. Utan við Mígindið
kallast Hökufellsgrundir, og
óljósar sagnir eru um að þar hafi
verið býlið Hörkufell. Þar fyrir
framan er sker, sem heitir Helgi.
Má því ætla að Helgastaðir hafí
verið á þessum slóðum, og
líklegast er þetta allt eitt og
sama býlið eða jörðin, sem hefur
e.t.v. heitið Helgastaðir, og
bærinn staðið á grundunum eða
í Mígindinu.
Kemur þá í hugann, umsögn
Landnámu: „Helgi tók land
fyrir utan Hrísey en innan
Svarfaðardal,“ sem menn hafa
átt erfitt með að skýra, enda
virðist það mótsögn í sjálfu sér,
en þar merkir „utan“ trúlega
vestan.
Hvort sem hinn frægi land-
námsmaður hefur komið þarna
við sögu eða ekki, er sýnt að
þarna hefur verið einhverskonar
helgistaður. Til þess bendir
ennfremur örnefnið Gvendar-
skál, sem þekkist þarna uppi í
fjallinu, en heimildum ber ekki
saman um hvar er. I Gvendar-
skál er sagt að smalamaður
fyndi Þorvald skáld á Sauðanesi
eitt sinn, liggjandi uppíloft, sem
dauður væri, með líknarbelg fvrir
munninum, en hann var þá að
afla sér sagnaranda.
Um GvendarskáJ lá ein af
alfaraléiðunum til Ólafsfjarðar,
og var talin snjóléttari en aðrar
leiðir. Skálin er eflaust kennd
við Guðmund biskup hinn góða,
sem hefur vígt þennan fjallveg,
eins og svo marga aðra. Má ætla
að hann hafi líka vígt Mígindis-
björgin,en þarvareitthvaðsigið
eftir fugli og eggjum, sbr.
örnefnið Tjaldstaður, sem er
stallur með sígrænum gróðri,
utan við Hökufellsgrundir.
Vegurinn út fyrir Múlann,
sem kallaður er Vámúli í Land-
námu, hefur aflaust verið hættu-
legur, þótt munnmælin segi að
húsfreyjan í Sauðakoti hafi
gengið prjónandi fyrir hann. Í
kaþólskum sið var það altítt, að
byggja smá-bænhús eða setja
upp krossa á slíkum stöðum, og
má vera að „kirkjan“ á Mígind-
inu hafi aðeins verið slíkt
bænahús.
Græniblettur
í Ólafsfjarðarmúla
„Heiman frá bænum Sauðakoti,
ysta bæ á Upsaströnd, sást vel
sígrænn blettur austan í Múlan-
um. Var þetta álagastaður og
nefndist Grœniblettur. Sam-
kvæmt fornum átrúnaði mátti
enginn heyja á þessum stað, því
fullvíst var talið, að sá sem það
gerði, eða léti gera, yrði fyrir
verulegu tjóni á skepnum
sínum, eða einhverjum meiri
háttar óhöppum í búskapnum.
Um 1880 var Græniblettur
sleginn í gáleysi, og þótti
húsbónda þá búið tjón af
tiltækinu. Skömmu síðar varð
feitur og sporlatur næstum
aflóga hundur, allt í einu
bandóður og hamaðist hann
fénu án þess að við yrði ráðið.
Þetta var um haust og kindur
orðnar feitar. enda lögðust brjár
Ur bókinni Manntif við Múlann
eftir Þorstein Matthiasson.
vænstu ærnar bráðlega fyrir og
stóðu ekki upp framar. Var
seppi þá skotinn, og Græni-
blettur auðvitað ekki sleginn
oftar.“ (Jóh. Óli Sæm.:Bann-
helgir staðir. Súlur, 5.(1), bls.
72)
Ekki er vitað hvaðan
Jóhannes hefur þessa frásögn,
en hún er ekki í örnefnaskrá
hans frá 1962. Þar sem engin
staðlýsing fylgir, er heldur ekki
gott að giska á hvar þessi álaga-
blettur sé, en næst liggur þó að
halda, að það é þar sem í öðrum
heimildum er kallað Tjaldstaður.
Um hann segir Sigurjón
Sigtryggsson í bréfi til mín:
„Utan við Hraunslæk er allstór
stallur ofarlega í bakkanum.
Hann er sléttur og fallegur, œtíð
hyanngrœnn. Þar er Tjaldstaður.
Á Tjaldstað verpti dálítið af
svartbak.“
Sá er þó galli á gjöf Njarðar,
að stallur þesi mun tæplega sjást
heiman frá Sauðakoti, nema
farið sé eitthvað upp í hlíðina,
eða fram á sjávarbakkana. Væri
vel ef einhver gæti upplýst þetta
mál betur.
Hálfdánarhurð og
Múlavogar í
Ólafsfjarðarmúla
Hálfdánarhurð er líklega
frægasti staðurinn í Múlanum,
ekki síst vegna hinnar alkunnu
vísu Jóns Helgasonar í kvæðinu
Áfangar, er svo endar: „Kennd
er við Hálfdán hurðin rauð, hér
myndi gengt í fjöllin."
Hálfdánarhurð er norðanvert
við mynnið á þröngum vog eða
gjá sem skerst til suðvesturs inn í
strandbjörgin, utarlega í Múl-
anum, og Vogagjá nefnist. Þar
kallast einnig Múlavogar, frægur
selveiðistaður fyrr á tíð. Hurðin
er myndarleg bergbrík, sem
gengur skáhallt fram úr bjarg-
inu en hallast auk þess nokkuð
upp að því. Hún er um 80 m há,
og mynduð af tveimur samsíða
berggöngum. Er sá aftari dökk-
ur á litinn, og myndar skemmti-
legan bakgrunn fyrir fremri
bríkina, sem er hin eiginlega
Hálfdánarhurð og er rauðleit á
litinn. Samanlögð þykkt gang-
anna er líklega um 20 m.
Hálfdánarhurð er áberandi
langt austan af firðinum, og
minnir þaðan frá séð dálítið á
hjörulausa hurð, sem hallað
hefur verið að stöfum. Sigurjón
Sigtryggsson telur að mikið hafí
hrunið úr henni í jarðskjálft-
anum mikla árið 1934, en ofan-
greind lýsing, sem tekin er eftir
nýlegri skýrslu Sveins Björns-
sonar jarðfræðings, sýnir þó að
enn er mikið eftir af henni.
(Jarðfræði Ólafsfjarðarmúla
Vegag. Rík. 1984). Auðvelterað
skoða hurðina, með því að
ganga af Múlaveginum, niður á
svonefndan Vogahól, sem er rétt
við syðra mynni gjárinnar.
Við Hálfdánarhurð er tengd
gömul þjóðsaga, harla ævintýra-
leg. Er hún til í nokkrum
gerðum, eins og sjá má í ÞJjóð-
sögum Jóns Árnasonar, 1. og 3.
bindi, og í Þjóðtrú og þjóð-
sögnum Odds Björnssonar, bls.
112. Hún mun fyrst hafa orðið
þekkt af sögunni „Málmeyjar-
konan“ í 1. bindi þjóðsagna J. A.
er út kom árið 1862.
Sögurnar eru allar mjög svip-
aðar að efni: Þau álög lágu á
Málmey í Skagafirði, að engin
kona mætti vera þar lengur
samfleytt en 19 eða 20 ár. Væri
út af því brugðið henti hana
eitthvert slys, eða hún hvarf, og
fannst ekki aftur. Á dögum séra
Hálfdánar Narfasonar, prests á
Felli í Sléttuhlíð, (pr. þar 1502-
1568) var bóndi einn í Málmey
(títt nefndur Jón eða Björn) og
kona hans búin að vera um tvo
áratugi í eynni, og vildi bóndi
ekki flytjast þaðan. Einn góðan
veðurdag hvarf konan og fannst
hvergi. Leitaði bóndi þá til
Hálfdánar, er var þekktur
galdramaður, og bað hann vísa
sér til hennar. Hálfdán kvaðst
vita hvar hún væri niðurkomin,
og gæti sýnt honum hana, en
það myndi þó koma fyrir lítið.
Fara þeir Hálfdán og bóndi þá á
bak á einum gráum hesti, sem
flestar sögur telja að verið hafi
nykur, og ríða láð og lög út fyrir
Úlfsdali og Siglufjörð og létta ei
förinni fyrr en við Múlann
(sumar sagnir segja þó við
Hvannadalabjarg). Þar lýstur
klerkur sprota sínum á bríkina
og opnast hún þá sem hurð væri.
Koma tröllkonur (tvær) fram í
dyrnar og leiða á milli sín konu
Málmeyjarbónda, sem nú va
rorðin tröllsleg og blá í andliti,
nema skírnarkrossinn á enni
hennar var hvítur. Skiptast þau
á nokkrum orðum, en ekki leist
bónda á að fá konuna aftur,
svona á sig komna, og hurfu
þeir frá við svo búið, en klerkur
lokaði dyrunum rammlega, svo
enginn óvættur kemst þar út
síðan, enda fer ekki sögum af
konuhvörfum í Málmey eftir
þetta. Frh. á bls. 7.