Norðurslóð


Norðurslóð - 13.12.1991, Page 7

Norðurslóð - 13.12.1991, Page 7
NORÐURSLÓÐ - 7 Horft tfl baka uin hálfa Fyrri hluti Ég varð tvítugur 24. febrúar 1940. I júní um vorið tók ég stúdentspróf frá M.A. Að því búnu hélt ég heim og vann við heyskap og annan búskap fram á haust. Ég hafði fyrir alllöngu ákveð- ið, að fara til náms við erlendan búnaðarháskóla að prófi loknu, helst í Noregi. En nú var komið babb í bátinn. Heimsstyrjöld skollin á og hafði geysað frá því í septemberbyrjun 1939. Pólland var sigrað og sundurrifið þá um haustið og síðan leið veturinn 1939-40 við smáskærur á landa- mærum Þýskalands og Frakk- lands, engin alvara í stríðinu á landi. Þeim mun grimmari var hún höfunum. Svo brustu ósköpin á vorið 1940: Innrásin í Danmörk og Noreg, skömmu síðar árásin á Niðurlönd og þaðan á Frakkland þar sem Bretar voru til varnar við hlið Frakka. Ekki tókst sú vörn vel, ekkert stóðst stálbrynjaðar hersveitir Hitlers. Niðurlönd féllu, Frakkland féll og Bretar sluppu nauðuglega með her sinn slyppan og snauðan heirn til sín yfir Ermarsundið. Mitt í þessum gauragangi höfðu Bretar þó ráð- rúm til að hernema ísland og koma hér upp herstöðvum. Síðan komu loftárásirnar miklu á enskar borgir, fyrst dag- árásir, síðan næturárásir fram eftir öllum vetri 1940-41. Petta hefur verið kallað orustan um Bretland. Parna mistókst Þjóð- verjum í fyrsta skipti að ná mark- miði sínu þ.e. að yfirbuga Breta án innrásr af sjó, enda var Hitler nú farinn að undirbúa næsta stóra skrefið til að leggja undir sig alla Norðurálfu og meira til. Það var innrásin í Sovjetríkin, sem hófst í júní 1941. En því er ég að rifja upp þenna kafla úr Evrópusögunni, sem flestir þekkja? Það er af því, að þessir atburðir allir höfðu afger- andi áhrif á mitt eigið lífshlaup og urðu þess valdandi, að ég færðist nær og komst í kynni við hluti, sem ég hafði ekki látið mig dreyma um. Pað var sem sagt ekki árenni- legt að hefja nám við evrópkan háskóla haustið 1940, öll álfan að kalla hersetin af þýskum nasist- um nema Bretland, sem gat látið bugast hvenær sem væri fyrir loft- árásum þvílíkum, sem engir menn höfðu mátt reyna fyrr í mannkynssögunni. Við Ölfusá Ég sló því öllum hugleiðingum um utanlandsför á frest að sinni. Ég réð mig suður á Selfoss við Ölfusá í Árnessýslu haustið 1940. Starfið var að kenna einum ungl- ingi í heimahúsum undir 3. bekkjar próf í M.A. næsta vor, 1941. Ég hafði aldrei farið út fyrir Norðurland, þegar hér var komið sögu minni og hafði varla heyrt Selfoss nefndan á nafn. Fyrstu dagana í október fór ég frá Akur- eyri í rútu, sem ók á Borgarnes og sigldi þaðan á skipi til Reykja- víkur í vondum sjó svo margir farþegar voru fárveikir. Pá upp- götvaði ég, að ég þoldi sjó betur en margur. Seint gleymi ég ljósagrúanum í Reykjavík, sem lýsti á móti manni út á sjóinn. Pað liðu líka mörg ár áður en ég sæi fleiri björt ljós á einum stað. Selfossveturinn leið og lifir í minningunni. Um vorið fékk ég og nemandinn far með 3-farþega sjóflugvél frá Skerjafirði við Reykjavík og settist á Akureyr- arpoll einum og hálfum tíma síðar. Pannig varð ég fyrstur í minni fjölskyldu til að fljúga um loftin blá, og þóttist maður að meiri. Þessi fyrsta reisa mín burt frá æskuslóðum hafði tekist nokkuð vel, ég hafði kynnst nýj- um heimi, sem var Reykjavík hersetunnar og Suðurlandið, nemandinn komst með sóma upp í 3. bekk M.A. og ég kom heim með þónokkra peniga á bók. Nú höfðu orðið nokkur umskipti á vettvangi styrjaldar- innar. Rússar höfðu dregist í leikinn, pressan á Breta hafði lést og þeim gekk betur í orustunni um Atlantshafið, sem svo hefur verið kölluð. Um vorið sótti ég um skólavist í Landbúnaðardeild Háskólans í Edinborg í Skotlandi. Einhverra hluta vegna dróst langt fram á haust, að ég fengi svar við umsókninni. Skólinn átti að byrja snemma í október en nú var kominn nóvember og enn sat ég norður á Tjörn í Svarfaðardal. Fyrir tilstilli góðra manna í breska sendiráðinu í Reykjvík og fyrir atbeina Kristjáns bróður míns, sem kominn var suður, barst að lokum jákvætt svar. Handan frá símstöðinni á Völlum kom skeyti til mín. Það var fyrsta símskeytið, sem ég hafði fengið um dagana og hljóðaði svo: „Skólaleyfið fengið - komdu strax suður - með sængina mína. Kristján. Þetta var svo að skilja, að Kristján hafði skilið eftir heima forláta dúnsæng, sem hann hafði sofið undir veturna tvo í Kaupmannahöfn og aðra tvo á Akureyri og saknaði nú sárlega í köldu herbergi sínu í Gamla- Garði, en hitaveitan enn ekki að fullu komin í gagnið í Reykjavík. Ég var í dálítilli klípu. Það var svo sem ekki björgulegt að eiga að byrja nám við erlendan háskóla og hafa misst mánuð framan af fyrstu önn. Og ég ekki allt of sterkur í enskri tungu. Ég hristi samt af mér allar efasemdir og tók fyrstu rútu suður. Út á sollinn sæinn Pað hefur iíklega verið 8. nóvember á því eftirminnilega ári 1941, að ég steig á skipsfjöl á leið út á rúmsjó í fyrsta sinn. Skipið var E.s. Brúarfoss, skipstjóri Jón Eiríksson, sem seinna meir stýrði E.s. Lagarfossi og hefur skrifað minningabækur, „Rabbað við Laggann“ og líklega fleiri. Fyrsti vélstjóri var danskur maður, Sörensen að nafni og hafði verið lengi á skipum Eimskipafélags- ins. Jón Eiríksson hafði tekið við stjórn á Brúarfossi í ársbyrjun 1941 og verið í Ameríkusigling- um. í maí um vorið hafði hann og þessi skipshöfn verið svo heppin Passamynd af höfundi frá 1941. að bjarga 34 skipbrotsmönnum af ensku skipi, sem hafði verið skot- ið í kaf úr skipalest sunnan við Hvarf á Grænlandi. Farþegar í þessari ferð voru 5 auk mín: heildsali úr Reykjavík, ungur enskur liðsforingi á leið heim í orlof og þrjár íslenskar konur, giftar enskum hermönn- um og voru nú á leið til fjöl- skyldna þeirra, a. m. k. tvær þeirra barnshafandi. Svo mun hafa átt aða heita, að við værum í varinni skiplest því þrjú skip lögðu af stað samtímis: Brúarfoss,útlent flutningaskip, Horsa, og stór pólskur tog- ari.sem hét því kuldalega nafni, Hel, og mun hafa verið búinn loftvarnarbyssu. Það var allur varnarbúnaðurinn. „Flotinn"! sigldi vestur fyrir Reykjanes og tók stefnu vel sunnan Vestmannaeyja. Strax þennan fyrsta sólarhring byrjaði veður að versna og gerði vont í sjó, eða svo sögðu skipverjar. Farþegrnir voru allir leiddir til borðs með yfirmönnum skipsins: skipstjóra, týrimönnum, fyrsta vélstjóra og loftskeytamanni en alls ekki hásetum og öðrum lágt settum. Maturinn var góður, en ekki að sama skapi matlystin hjá gestunum, síst hjá konunum. Þær reikuðu allar frá matborðinu og sáust þar ekki aftur næstu dagana nema með höppum og glöppum og aldrei allar í senn. Sama var að segja um heildsalann, en hann bætti sér upp matlystarleysið með ágætri viskílyst alla leið yfir hafið. Helst var það sá enski, sem fylgdi máltíðum nokkuð reglulega. Um sjálfan mig er það að segja, að ég hafði dágóða heilsu allan tímann og lét mig aldrei vanta við matborðið, og rengi mig hver, sem vill, sama er mér. Þessi Vestmannaeyjastormur stóð ekki nema sólarhring og gerði þá gott veður um sinn. En nú kom í ljós að systurskipin voru horfin, pólski verndarinn týndur og trölium gefinn og vesl- ings Brúarfoss aleinn og ofurseld- ur þýsku njósnarflugvélunum, svo ekki sé minnst á kafbátana, sem enn læddust í hópum um Atlatshafið. Við því var ekkert að gera, ekki mátti kalla í loft- skeytastöðinni, það var sama og að gefa Þjóðverjunum merki um að koma. Vel man ég ennþá þessa daga, mér fannst unun að horfa á þess- ar ægistóru og breiðu úthafsöldur með freyðandi földum. Ég horfði hugfanginn á fýlinn (múkkann), sem sveif rétt yfir öldunum og var aldrei langt frá skipinu þó úti á miðju hafi væri. Ekki fannst mér síður heillandi í myrkrinu á kvöldin þegar dimmt var orðið og himinninn tindrandi af stjörnum. Ég man að ég stóð oft og lengi aleinn við borðstokkinn og lét mikilleik staðar og stundar seytla um sál- ina. Aftur rauk hann upp í storm sýnu kröftugri en þann fyrri. Við matborðið spurði sá enski, hvað menn segðu um veðrið. Sörensen hinn danski, sem var að koma að utan töluvert blautur, sagði: „Nasty swell my boy, nasty well.“ Leiðinda gjóla, drengur minn, eða eitthvað í þá áttina. Þetta man ég af því ég hafði ekki heyrt svona tekið til orða fyrr og lagði mér á minni. En svo bætti Sörensen við, að við mættum nú þakka fyrir það því á meðan þyrftum við ekki að óttast kafbát- ana. Á 4. eða 5. degi sigldum við framhjá lágum eyjum, líklega Orkneyjum, og í myrkri um kvöldið hægði skipið ferðina og varpaði akkerum í lygnum sjó. Það móaði fyrir landi og sáust dauf ljós. Við vorum komin í hlé við skosku ströndina. Landsýn Mér var forvitni á að sjá fyrir- heitna landið, Skotland, þegar lýsti af nýjum degi 13. nóvember 1941. Ég dreif mig úr koju eld- snemma og hljóp út á dekk. Við vorum stödd í breiðri vík skammt undan ströndinni. Á landi voru lágar hæðir grasi vafðar og sauðfé á beit. Líka nautgripir. Hús á stangli og eitthvað sem líktist virki og hátt loftnet. Alls engin tré. Staðurinn heitir Scrabster við Thurso-flóa, sem þýðir víst rétt og slétt Þórsey og er þá af gamla norræna upprunanum. Thurso er víst stærðarbær nú, velþekktur af kjarnorkustöð, sem þar er. En við vorum ekki ein þarna á flóanum. Þarna lágu nokkur skip önnur þar á meðal vinir okkar Horsa og „verndarvætturin Hel. Þau munu hafa komið af hafi um svipað leyti og Brúarfoss. Þarna urðum við nú að bíða í nærri tvo sólarhringa eftir að sameinast vel varinni skiplest, sem hélt suður með austurströnd- inni. Ungur maður með hugsjón Hér er ég öruggur með dagsetn- ingar. Veturinn áður á Selfossi hafði ég lagt í það að kaupa mér dagbók, sem ég hélt svo með höppum og glöppum fram eftir þeim vetri. Nú dró ég þessa bók fram úr tösku minni og skrifaði heilmikla greinargerð um hvers- vegna ég væri hér staddur. Þar gefur að líta: „Ritað um borð í Brúarfoss í Norðursjónum undan Skotlands- strönd 13. nóvember 1941. Hér er ekki pláss til að birta alla færsl- una, sem er nokkuð löng og mærðarleg, en svona endar hún: „Spurningin var því þessi: „Á ég að fljóta svona áfram, láta berast með peningastraumnum, sem nú flæðir yfir landið eins og flestir vinir mínir og jafnaldrar, hafa ekkert mark til að keppa að nema peninga, efhægt er að kalla það markmið, ranka svo við mér eftir nokkur ár og verða þess áskynja, að ég er búinn að sóa nokkru af dýrmætasta hluta æfinnar? Ég vildi ekki sætta mig við það, og þess vegna er ég hing- að kominn.“ Hugsandi ungur maður, eða hvað? Nú höfðu allir tekið aftur heilsu sína og gleði, nema hvað „stríðsbrúðirnar", eins og Bretar kalla þær, voru orðnar ósköp nervusar fyrir að hitta nú bráðum tengdamömmu og -pabba í fyrsta sinn, það játuðu þær hreinskilnis- lega. Síðasti áfanginn Loks var skipalestin orðin nógu stór og komnir tundurskeytabát- ar til varnar, svokallaðar korvett- ur held ég, og m.a.s. einn ntynd- arlegur tundurspillir. Það var því ekkert að vanbúnaði,seint á degi 14. nóvember lagði lestin af stað suður á bóginn eftir mjórri rennu, sem átti að vera dauð- hreinsuð af fljótandi sprengidufl- um. Síðla dags, 15. nóv. skildust nokkur skip við lestina, þ. á m. Brúarfoss, og sveigðu á stjórn- borð inn Forth-fjörðinn og lögðu að landi í smábæ með stórri kola- höfn, Methill að nafni. Á bryggju biðu nokkrar full- orðnar manneskjur, komnar til að taka á móti tengdadætrum frá íslandi, sem þær höfðu aldrei fyrr augum litið. Við kvöddumst með virktum og ég sá þær hverfa inn í bíla, sem biðu. Enginn beið mín og heldur ekki heildsalans, sem nú var alveg edrú, né heldur beið nokk- ur eftir breska offiseranum unga. Við héldum hópinn í eina 2 tíma meðan við biðum eftir lest, sem flytti okkur inn til Leith, 10-20 km leið. Eins og sjá má af dagsetning- um er næstum nákvæmlega hálf öld liðin síðan þessi ofanskráða ferð var hafin. Af því tilefi er sag- an sögð. Ég hef gaman af að rifja þetta upp fyrir sjálfum mér nú. Það er aðalatriðið. Betra væri það þó, ef einhverjir fleiri læsu og hefðu ánægju af. Síöari hluti frásagnarinnar verður birtur í næsta blaði Norðurslóðar. . Brúarfoss (gamli). HEÞ

x

Norðurslóð

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Norðurslóð
https://timarit.is/publication/1253

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.