Norðurslóð - 13.12.1991, Síða 12

12 - NORÐURSLÓÐ
Jóhann Antonsson:
Þau létu dansinn duna
Sagt frá harmonikkuleikurum, dúllara, saxafónleikurum og fleirum
Lengi hefur verið stiginn mars í Svarfaöardal. Gerð hefur verið
mynd um Svarfdælska marsinn og vonandi verður svo um ókomin
ár að tekinn verði mars á meiriháttar böllum hér um slóðir svo
þessi danshefð megi lifa. I þessari grein er þó ekki ætlunin að fara
yfir sögu marsins þó merkileg sé heldur rifja upp hverjir hafa spil-
að undir dansi, bæði marsinum og annari fótmennt fyrr á tímum
og síðar. Þar koma bæði einstaklingar, dúettar, tríó og stærri
hljómsveitir við sögu.
Engar ritaðar heimildir eru til um dansmúsik hér um slóðir.
Allt sem hér verður sett á blað hefur verið skráð niður eftir sam-
tölum við fjölda manna sem á einhvern hátt hafa tengst flutningi
danstónlistar. Ekki verður reynt að tíunda heimildir hér enda gef-
ur auga leið að ábyrgðin liggur hjá þeim sem skráir og verður ein-
ungis að vona að inn í þessa upprifjun slæðast ekki meinlegar
villur.
Það kemur fram í Dalvíkur-
sögu að ýmiss hljóðfæri voru til í
Svarfaðardal á nítjándu öld. Vit-
að er að hér var harmonikka til
um 1870 og hefur hún vafalítið
verið notuð á þeim dansskemmt-
unum sem haldnar voru. Gera
má ráð fyrir að fiðla hafi verið
meira notuð til slíks en önnur
hljóðfæri fyrir og um síðustu
aldamót. Arngrímur málari þótti
liðtækur fiðluleikari og mun hann
hafa leikið á fiðlu í brúðkaupum
og á öðrum mannamótum þar
sem dans var stiginn. Hallgrímur
Halldórsson á Melum spilaði ein-
nig á fiðlu við slík tækifæri.
hafa spilað á píanóið á böllum,
fyrst einn en síðar með Baldri
Júlíussyni sem þá spilaði með á
orgel og síðar á harmonikku.
Líkiega er það í fyrsta skiptið
sem spilað er saman á tvö mis-
munandi hlóðfæri fyrir dansi hér
um slóðir. Gestur Hjörleifsson
spilaði einnig á píanó fyrir dansi
og greip eitthvað í fiðlu líka. En
harmonikan hafði vinninginn á
þessum tíma og var aðalhljóðfær-
ið.
Aðgangseyrir fimmtíu aurar
Hljóðfæraleikurum fjölgar á
árunum milli 1930 og 40 frá því
sem áður var og eins og áður er
Jónshúsbræður, Björn t.v. og Júlíus t.h.
Kona fyrsti nikkuleikarinn?
Guðlaug Þórarinsdóttir stjúp-
dóttir Arngríms málara (Lauga á
Tjörn) er hins vegar sú sem vitað
er með vissu að spilað hafi á
harmonikku á mannamótum fyrir
síðustu aldamót. Hún stóð á tví-
tugu 1890 og var þá farin að spila.
Hve mikið hún kemur við sögu
dansmúsikur er ekki vitað. Dans-
skemmtanir voru þó haldnar og
víkivakaæfingar. A árunum milli
1910 og 1920 fara að koma til
sögunnar harmonikkuleikarar
sem lengi spiluðu t.d. Kristján
Jónsson í Nýjabæ og Davíð
Sigurðsson. Jón Sigurðsson (Jonni
í Sigurhæðum) bróðir Davíðs
virðist hafa verið undanfari
þeirra en spilaði ekki lengi. Ann-
ars hefur verið einhverjum vand-
kvæðum bundið að fá hljóðfæra-
leikara á þessum árum. Sagan
segir að Kristján Hallgrímsson
(Stjáni í Höfn) hafi trallað eða
dúllað fyrir dansi og sumir segja
að hann hafi spilað á hárgreiðu.
Davíð er í hugum flestra aðal
harmonikkuleikarinn hér um
slóðir á fyrri hluta aldarinnar.
Hann spilar á böllum allt fram
yfir 1950. Oftast var Davíð einn
en þó spiluðu þeir Jónas Hall-
grímsson og síðar Brjánn Guð-
jónsson með honum einstaka
sinnum. Kristján í Nýjabæ spilaði
ekki eins lengi og Davíð og virð-
ist hafa gert alla tíð minna af því.
Stjáni þótti ágætur nikkuleikari
og segir sagan að hann hafi háð
einvígi á bryggju á Siglufirði við
Óla einfætta frá Ólafsfirði. Stjáni
mun hafa fengið meira klapp en
Óli sem var mælikvarðinn á að
hann hafði sigrað. Vilhjálmur á
Bakka hafði það fyrir sið að fá
dansmúsik fyrir heimafólkið á
slægjunum. Stjáni var lengst af
fastur spilari við það tækifæri.
Eitthvað var um að spilað væri
á orgel fyrir dansi. Jóhannes
Arngrímsson sem fæddur var á
Þorsteinsstöðum gerði talsvert af
slíku í krigum 1920 og endrum og
sinnum greip Jakob Tryggvason
frá Ytra-Hvarfi í orgel undir
þessum kringumstæðum. Jóhann
Tryggvason bróðir Jakobs var
ungur farinn að spila á píanó
undir sýningum þöglra mynda og
mun á árunum 1932 til 36 æði oft
Davíð Sigurðsson t.v. og Jónas Hallgrímsson með harmonikkurnar sínar.
aði með þeim var haldið á Höfð-
anum í Svarfaðardal. Hreinn
Jónsson hafði staðið fyrir Höfða-
balli nokkrum árum fyrr og feng-
ið þá Jónshúsbræður til að spila.
Hreinn var þá forsprakki Fram-
farafélags Fram-Svarfdæla sem
var merkisfélagsskapur á sínum
tíma. Höfðaball hefur æ síðan
verið fastur liður í skemmtana-
haldi um göngurnar.
Upp úr 1950 verða alveg kyn-
slóðaskipti og hljómsveitir fara
að koma ákveðið til sögunnar. í
skólanum hér á Dalvík fóru
strákar að spreyta sig á hljóðfær-
um. Fimm eða sex komu fram á
skólaskemmtun og spiluðu á
harmonikkur, munnhörpu, orgel
og ýmiss konar hringlur og
trommur. Aðaldriffjöðrin var
Rafn Sigurðsson, sem spilaði lista-
vel á munnhörpu. Meðal þeirra
sem tóku þátt voru Arnar Sigtýs-
son, Vilhelm Guðmundsson,
Reinald Jónsson, Júlíus Snorra-
son og Jóhann Tryggvason í
Þórshamri. Þetta þótti forvitni-
legt og skemmtilegt og voru þeir
fengnir til að spila á þorrablóti,
flestir 13-14 ára gamlir. Einnig
spiluðu þeir á sjómannadaginn
og á böllum um sumarið.
Smám saman þróast mál þannig
að úr verður tríó og það skipa
Ingólfur Jónsson á orgel og síðar
píanó, Arnar Sigtýsson á harmo-
nikku og Reinald Jónsson á
Ungir harmonikkuleikarar. Frá vinstri: Reinald Jónsson, Arnar Sigtryggs-
son, Júlíus Snorrason og Jóhann Tryggvason í Þórshamri.
Baldur Júlíusson, Bjarki Elías-
son, Vilhelm Sveinbjörnsson og
Árni Armgrímsson. Tromman
átti síðan eftir að koma mikið við
sögu danshljómsveita hér. Hún
var rúmlega metri í þvermál,
smíðuð úr krossviði á hliðum og í
annan botninn. Vel skafið kálfs-
skinn var strengt í hinn botninn
þar sem tromman var síðan bar-
in. Tromman var síðan máluð í
líflegum litum. Hún var notuð
sem bassatromma síðast 1962.
Jónshúsbræður og JK-tríóið
Þeir sem settu mestan svip á
dansmúsikina á seinnihluta
fimmta áratugarins voru Jóns-
húsbræður Júlíus og Björn Krist-
jánsynir. Þeir spiluðu á harmo-
nikkur og voru byrjaðir að spila á
böllum 1943 en þá var Bjössi rétt
fermdur. Viðar Jónsson frá Sæ-
grund spilaði með þeim á
trommur um 1950. Þar með var
komið tríó sem kallaðist JK-tríó-
ið. Þeir bræður höfðu komist yfir
sneriltrommu og bjuggu til
trommusett þar sem bassa-
tromman góða var líka notuð.
Fyrsta ballið þar sem Viddi spil-
trommur. Trommurnar voru að
stofni til þær sömu og Viddi spil-
aði á í JK-tríóinu. Tríóið kallað-
ist IRA-tríóið eftir upphafsstöf-
um þeirra sem í því voru en hefur
hvorki fyrr né síðar neitt að gera
með ástandið á írlandi. Vilhelm
Guðmundsson (Villi á Karlsá)
sem lengi var viðloða hljómsveit-
ir spilaði einn á nikku á þessum
árum en 1957 er hann farinn að
spila með tríóinu sem fjórði mað-
ur en Arnar hætti þá fljótlega til
varð nýtt tríó, Tónatríóið. Það
skipuðu í fyrstu Villi með harmo-
nikku og sem fyrr Ingólfur á
píanó og Reinald á trommur.
Blásið í horn
Fljótlega eftir að Tónatríóið varð
til útbjó Haraldur Guðmundsson
rafvirki fyrir þá magnara til að
hægt væri gera söngkerfi. Villi
var söngvarinn. Árið 1959 hætti
Reinald og Siggi bróðir hans tók
við trommunum. Það ár keypti
Villi saxafón. Hann fékk gripinn
um miðja viku og var farinn að
spila nokkur lög á hann á balli
helgina eftir. Ýmsum þótti
skondið að dansa eftir tónlist frá
blásturshljóðfæri. Á fyrsta ball-
inu kom einn af gömlu kynslóð-
inni Halldór Sigfússon (Dóri
Guðlaug Þórarinsdóttir, Lauga á
Tjörn.
sagt fara menn að spila saman
tveir og tveir á þessum árum.
Einnig var nokkuð um að menn
skiptust á að spila á böllunum.
Algengt var að menn byrjuðu
mjög ungir að spila á böllum,
sumir rétt fermdir. Harmonikkur
voru dýr hljóðfæri og miðað við
þá litlu peninga sem í umferð
voru á tímum kreppunar er það
mönnum minnisstætt þegar þeir
réðust í að kaupa hljóðfæri.
Brjánn Guðjónsson eignaðist
sína fyrstu harmonikku 16 ára
gamall og kostaði hún 900 kr.
Með hjálp góðra manna var feng-
ið lán hjá Stefáni í sparisjóðnum
og haldin böll bæði á Dalvík og á
Grundinni. Aðgangseyrir var 50
aurar og rann allur til Brjáns til
að fjármagna hljóðfærakaupin.
Innkoman var 30 krónur á Dal-
vík og 38 kr. á Grundinni.
Um 1940 fara fleiri að koma til
sögunnar. Halldór Jóhannesson
spilaði á harmoniku og þá oft
með Halldóri Tryggvasyni frá
Þorsteinsstöðum. Þeir spiluðu á
allmörgum dansleikjum bæði á
Dalvík en þó öllu meira í sveit-
inni. Á þessum árum voru haldin
vormót við Sundskála Svarfdæla
og gjarnan dansað á eftir niður á
Dalvík. Á vormóti 1945 kemur
við sögu fjögurra manna hljóm-
sveit. Það voru þeir Halldórarnir
á harmonikkur, Hjalti Haralds-
son á sög og Júlíus Daníelson á
trommur. Þetta mun þó vera í
eina skiptið sem hljómsveitin
kom fram en engu að síður lík-
lega fyrsta formlega hljómsveit-
in. Júlíus spilaði á heimatilbúnar
trommur.
Vitað er að fyrir þennan tíma
var til stór og mikil tromma sem
búin var til hér og notuð af svo-
kölluðum „negrakvartett" sem
var skemmtiatriði sem gekk einn
veturinn milli 1930 og 40. Kjart-
an Jóhannsson frá Jaðri var söng-
stjóri kvaretsins en auk hans voru