Norðurslóð - 23.06.1994, Blaðsíða 2

2 — NORÐURSLOÐ
NORÐURSLOÐ
Útgefandi:
Rimar hf.
Ritstjórar og ábyrgöarmerm:
Hjörieifur Hjartarson, Laugahlíð, Svarfaðardal
Jóhann Antonsson, Dalvík
Framkvæmdastjóri:
Sigríður Hafstað, Tjörn. Sími 96-61555
Blaðamennska og tölvuumbrot:
Þröstur Haraldsson, Dalvík
Prentun: Dagsprent hf. Akureyri
Lýðveldið 50 ára
Undanfarna daga hefur þess verið minnst að 50 ár
eru liðin frá því Island varð lýðveldi. Það er afar
hollt fyrir þjóðina að staldra við af slíku tilefni, líta
til baka og meta það sem hefur áunnist og reyna
jafnframt að líta frarn á við og gera sér grein fyrir
hvert stefnir. Hátíðarhöld eins og hafa verið að und-
anförnu geta líka haft góð áhrif á þjóðarsálina.
Akveðin samkennd myndast með þjóðinni og marg-
ir koma að verki við skipulagningu eða til að sjá um
ýmis framkvæmdaatriði. Hin góða þátttaka almenn-
ings í hátíðarhöldunum sýnir svo ekki verður um
villst að fólk kann að meta hátíð sem þessa.
Sjálfstæðisbarátta íslensku þjóðarinnar hófst á
fyrri hluta 19. aldar svo segja má að hún hafi staðið
í eina öld þegar Islendingar tóku öll sín mál í eigin
hendur með stofnun lýðveldis 17. júní 1944. Sú
ákvörðun að lýsa yfir stofnun lýðveldis var tekin í
þjóðaratkvæðagreiðslu þar sem þátttaka var meiri
en dæmi eru um í kosningum hér á landi. Niður-
staða atkvæðagreiðslunnar var nær einróma sam-
þykki við stofnun lýðveldis og slit hinna formlegu
tengsla við Danmörku.
Lýðveldisstofnunin hefur vafalítið aukið sjálfs-
traust með þjóðinni og verið aflgjafi í framfara-
málum. Bjartsýni jókst og fólk vissi að þjóðin yrði
að standa á eigin fótum og bjarga sér. Margt hjálp-
aðist að til að framfarir urðu hér miklar í framhaldi
af lýðveldisstofnun. Uppbygging í sjávarútvegi var
mikil á þessum árum og miklar tækniframfarir
bæði í landbúnaði og sjávarútvegi. Velmegun jókst
og í raun og veru hefur íslenskt þjóðfélag breyst á
lýðveldistímanum úr efnalitlu bændasamfélagi í vel-
megunarsamfélag sem býður þegnum sínum einar
hæstu meðaltekjur sem þekkjast.
Oft er tekið þannig til orða að með lýðveldisstofn-
uninni hafi unnist lokasigur í sjálfstæðisbaráttunni.
En auðvitað er það svo að þar verður aldrei neinn
lokasigur unninn. Hver dagur skapar nýjar aðstæð-
ur sem taka verður á og við verðum sífellt að máta
okkur við nýja veröld og ákvarða hvernig sjálfstæði
okkar verður best treyst. Stundum treystum við
sjálfstæði okkar best með því að hafa sem nánasta
samvinnu við aðrar þjóðir en stundum með því að
standa sem mest á eigin fótum. Þetta þarf að meta í
hvert og eitt sinn því aðstæður geta breyst með
skjótum hætti þannig að það sem hentaði vel í gær
getur orðið fjötur um fót á morgun.
Það eru hins vegar tiltekin grundvallaratriði sem
skipta þjóðina miklu og hafa áhrif á hvers konar lífi
er lifað hér og hvernig við skynjum okkur sem sjálf-
stæða þjóð. I fyrsta lagi er það tungumálið og menn-
ingin. I öðru lagi eru það þær leikreglur sem settar
eru og varða rétt hvers manns. í þriðja lagi eru það
efnahagslegar forsendur búsetunnar hér. Það er því
sérstakt fagnaðarefni hvernig til tókst um málefni á
hátíðarfundi Alþingis á Þingvöllum á þjóðhátíðar-
daginn. Þar var einmitt samþykkt að endurskoða
mannréttindakafla stjórnarskrárinnar og að stuðla
að rannsókn á lífríki hafsins í kringum landið sem er
jú undirstaða efnahagslífsins. Og síðast en ekki síst
var ákveðið sérstakt átak til málræktar.
Norðurslóð óskar þjóðinni til hamingju með af-
mælið.
J.A.
Lýðveldishátíð Svarfdælinga við Sundskálann 17. júní 1944. Kristján Eldjárn stud. mag. flytur hátíðarræðuna.
Lýðveldishátíðin í Svarfaðardal
17. júní 1944
17. júní 1944, fyrir réttum 50
árum var lýðveldið Island stofn-
að og lýst yfir sjálfstæði lands og
þjóðar við hátíðlega athöfn á
Þingvöllum. Höfðu farið fram
um það kosningar nokkru áður
og má segja að um þá ákvörðun
hafi ríkt fullur einhugur meðal
þjóðarinnar. Mikil hátíðarhöld
voru um allt land af þessu tilefni
og að sjálfsögðu einnig hér í
Svarfaðardal. Blaðinu barst ný-
verið í hendur greinargóð lýsing
Gests Vilhjálmssonar bónda í
Bakkagerðum á hátíðarhöld-
unum sem fóru fram við Sund-
skála Svarfdæla en Gestur hóf
um þetta leyti að halda dagbæk-
ur sem hann gerði óslitið síðan á
meðan hönd gat haldið penna.
Kosningar
Fyrst skulum við glugga í dagbók-
ina 20.-22. maí þegar kosið var um
sambandsslitin og nýja stjómar-
skrá.
20. Var þoka og súld um nóttina.
Bjart og gott veður. Logn. Þjóðar-
atkvæði hófst um land allt. Hér á
Þinghúsinu hófst kosning kl. 12 á
hádegi. Kjörstjórn var Þórarinn
Eldjárn hreppstjóri, Gísli Jónsson
og Gestur Vilhjálmsson. Auk
venjulegra kjörgagna fékk kjör-
stjórn send merki, sem afhent er
hverjum kjósanda. Það eru þrjú
birkilauf, græn að lit á hvítum
grunni. Fimrn merki handa kjör-
stjórn og dyravörðum, hvítur silki-
borði (slaufa). Kringlótt pappa-
spjald hvítt með laufum á handa
almenningi. Þá eru bílamerki hvít,
silkipappír með laufum á.
21 kjósandi greiddi atkvæði.
Atkvæðagreiðslan er um niður-
fellingu sambandslagasáttmálans
frá 1918 og lýðveldisstjómarskrá
Islands.
21. Sunnudagur. Hægur norðan og
rigningarsúld með kvöldinu.
Kosning hélt áfram og þá kusu allir
sem heima voru í kjördeildinni að
undanteknum einum sem var veik-
ur. Sjö voru fjarverandi og höfðu
ekki gert grein fyrir atkvæði sínu.
22. Norðan hægur en kalt og úr-
komulaust að rnestu. Þoka. A kjör-
stað kom nú einn maður og annar
kaus heima sökum veikinda. Tveir
sendu atkvæði og þá er ókomið frá
fjórum. A kjörskrá voru 149
manns með fullum réttindum.
Kosningu lokið.
Lýðveldishátíðin
Nú hlaupum við yfir nokkra daga á
þessu fremur kalda vori 1944 og
berum niður á sjálfan þjóðhátíðar-
daginn.
17. Logn en sólskinslaust um
morguninn. Hefur rignt mikið í
nótt. Vor í lofti. Fánar dregnir að
hún í morgun kl. 8 víðast hvar. Há-
tíð um land allt. Bjöm kom heim.
Þegar á daginn leið hvessti sunnan
og rigningarhraglandi annað slag-
ið. Lýðveldishátíð Svarfdælinga
hófst við Sundskálann kl. um 1 e.h.
Þórarinn hreppstjóri Eldjám setti
hátíðina með stuttri ræðu. En Stef-
án læknir Guðnason lýsti dagskrá.
Þá flutti Stefán V. Snævarr sóknar-
prestur guðsþjónustu. Þá var út-
varpað frá Alþingi á Þingvöllunt
gildistöku lýðveldisstjórnarskrár-
innar og forsetakjöri svo og ræðu
forseta lýðveldisins, Sveins
Björnssonar. Hann hlaut 30 at-
kvæði. Jón Sigurðsson frá Kaldað-
arnesi 5 og 15 seðlar auðir. Tveir
þingmenn voru fjarverandi sökum
veikinda. Klukkan fjögur hófust
ræðuhöld við skálann. Kristján
Eldjárn stud. mag. flutti lýðveldis-
ræðu. Jón Jónsson skólastj. minni
Jóns Sigurðssonar. Ingimar Osk-
arsson náttúrufr. minni Eyjafjarðar
og Helgi Símonarson fyrrverandi
skólastj. minni Svarfaðardals.
Blandaður kór undir stjóm Gests
Hjörleifssonar söng á milli ræð-
anna svo og við guðsþjónustuna.
Þá fór fram fánahylling þannig
að skólabörn gengu í skrúðgöngu
undir blaktandi fánum upp sunnan
við skálann og staðnæmdust í hálf-
hring hjá fánastöng er stóð í món-
um sunnan og ofan við skálann. I
fylkingunni var ung stúlka á skaut-
búningi. Gekk hún að stönginni og
dró fána að hún en söngflokkurinn
söng: „Rís þú unga Islands merki“
og fólkið hrópaði ferfalt húrra. Þá
sýndu nokkrar stúlkur fimleikaæf-
ingar á palli sem reistur hafði verið
sunnan skálans. Lúðrasveit frá Ak-
ureyri lék á hom allmörg lög og þá
fór og fram almennur söngur. Að
lokum var stiginn dans á pallinum
úti. Hljómsveit Karls frá Krossa-
nesi spilaði fyrir dansinum. Veit-
ingar voru framreiddar í skálanum
allan daginn.
Hátíðinni var slitið kl. 12 um
kvöldið með ræðu Tryggva Jóns-
sonar oddvita. Þess má geta að
1 jósmyndari var þarna staddur sem
kvikmyndaði ýmis atriði hátíðar-
innar auk þess sem fjöldi annarra
tóku ýmsar myndir.
Hátíðarsvæðið var allt flöggum
skreytt. Inni í sundlauginni flaut á
vatninu líkan af Islandi. Var það
gert úr pappa og var á flotholti úr
korki. Allskonar gróður skreytti
líkanið. Utvarpstæki var komið
fyrir inni í klefa við skálann, en
gjallarhorn voru úti. Þau voru líka í
sambandi við mígrafón og heyrð-
ust því ræður ntanna langt til. Hlið
var neðan skálalóðarinnar skreytt á
hinn fegursta hátt. Á því stóð með
stóru fögru letri: „Sú þjóð sem veit
sitt hlutverk, er helgast afl urn
heim.“
Hátíðin var mjög fjöhnenn og
fór hið besta fram.
Merki voru seld á kr, 2, 5 og 10.
Var það blár silkiborði með slaufu
úr fánalitunum á efri enda. Á borð-
anunt stóð: „17. júní 1944“. Merki
munu hafa selst fyrir tæpar þrjú
þúsundir króna.
Þannig lýkur þessari merku frá-
sögn Gests í Bakkagerðum. Vafa-
laust eiga menn víða Ijósmyndir I
fórum sínum frá athöfninni, en
gaman væri að vita hvort einhver
veit eitthvað um kvikmyndina sem
Gestur getur urn, hver það var sem
var með kvikmyndavél og hvort
hún sé enn varðveitt. Ef svo væri
þyrfti að kópíera slíka gersemi og
geyma á Héraðsskjalasafni.
Hálfkveðnar vísur 5
Hversvegna í ósköpum sendir
enginn tnér bréfmiða eða hringir
til mín til að leiðrétta vísuna:
Manga gengur mjög í keng.P.
ellegar þá til að staðfesta að vís-
an sé rétt. Getur það verið, að ég,
einn allra manna hér um norð-
urslóð hafi lært þessa vísu? Ég
held varla. Ég bíð enn unr stund.
En á rneðan ég bíð ætla ég
samt að gera aðra tilraun, líklega
lokatilraun, með vísnakunnáttu
Svarfdæla: Á æskuárum mínum
heyrði ég föður minn oft fara
með fyrripart, frekar heldur en
seinnipart, af vísu, sent virðist
höfða til brúðkaups einhvers
nafnlauss Svarfdælings og konu
að austan. Slíkt og þvílíkt þætti
ekki tiltökumál nú til dags eða
tilefni vísukviðlings. En á síð-
ustu öld voru aðstæðumar aðrar
- og hér kemur vísuparturinn:
Úr Svarfaðardal var
seggurinn,
frá Seyðisfirði brúðirin.
Hefur nokkur lifandi maður
heyrt þetta vísubrot eða getur
bætt hér einhverju við?
HEÞ