Norðurslóð


Norðurslóð - 18.12.1996, Side 16

Norðurslóð - 18.12.1996, Side 16
16 — NORÐURSLÓÐ Hrörlegur burstabær frá síðustu öld. Gísli Jónsson: Nöfn Svarfdæla og nágranna þeirra 1703-1855 (og að nokkru leyti fyrr og síðar) - 3. hluti Elías er úr hebresku Elijah=„3e- hóva er guð (minn)“. Engin karla- nöfn samsett af Elí komu fyrir á Is- landi í manntalinu 1703. En árið 1801 eru sjö bókaðir, flestir vestanlands, en elstur þó Elías Friðriksson 33 ára í Ytri- Haga á Arskógsströnd. Skyldi hann vera fyrsti Elías á Islandi? Nafninu hefur vegnað vel hér- lendis, einkum lengi vel í Isafjarð- arsýslu. Nú eru mikið á þriðja hundrað í þjóðskrá. Nafnið Flóvent hefur verið tekið upp úr riddarasögu sem við svo- nefnda hetju er kennd. Það er í nafnatali sr. Odds og Flóvents rím- um frá 17. öld. En fyrr veit Lind þessi dæmi: Þorbjörn Flóvenzson uppi 1492 og Flóvent eða Flóent Þórarinsson sem um getur í upp- hafi 16. aldar. Ekki vita menn glöggt uppruna þessa nafns, en helst þykir mér tækilegt að setja það í samband við latnesku sögnina /7t/o=streyma fram, renna, enda er til gerðin Fluovent. Ætli það sé ekki „sá sem rennur hratt fram, framsækinn, sókndjarfur"? Það væri þá skylt ensku orðunum fluent og fluency. En fluent þýðir m.a. „reiprenn- andi“. Þrír voru Flóventar á Islandi 1703, einn í Eyjafjarðarsýslu og tveir í Þingeyjarsýslu, nær jafn- aldra: Flóvent Einarsson bóndi á Geiteyjarströnd, 39 ára, og Flóvent Bjömsson hreppstjóri á Lundar- brekku í Bárðardal, ári yngri. Mönnum, sem Flóvent hétu, fjölgaði ofurlítið og eru tíu eða 11 í öllum aðalmanntölum frá 1801 til 1910. Þeir voru lengi vel óvíða nema í Þingeyjar- og Eyjafjarðar- sýslum, tleiri í hinni síðarnefndu. Nú eru í þjóðskrá tveir sem heita Flóvent aðalnafni, en fimm síðara nafni. Árið 1801 varFlóvent Markús- son 35 ára í Ytra-Kálfsskinni á Ár- skógsströnd. Nafnliðurinn Frið hefur í germ- önskum málum merkinguna vænt- umþykja, vernd og andstæða við stríð. Þetta var ekki síður sett aftan í mannanöfn en framan og skráð í mjög breytilegum gerðum, sbr. nöfn eins og Hallfreður, Guðfrið- ur, Gunnfríður, Sigríður. Þrátt fyr- ir góða merkingu hófust á Islandi 1703 aðeins þrjú mannaheiti á Frið, öll sárasjaldgæf þá: Friðrik, Friðgerður og Friðsemd. Þetta átti nú heldur en ekki eftir að breytast á 19. öld, en þá hófst mikil „friðar- sókn“ íslenskra mannanafna, og voru Svarfdælir þar engir eftirbát- ar. En 1801 var enn aðeins eitt „friðarnafn" á því svæði sem hér er kannað, það er Friðrik, og sá eini sem bar það var þriggja ára sveinn, sonur fyrmefnds Elíasar í Ytri- Haga. Friðriks-nafn átti eftir að færast gríðarlega í aukana og er nú í hópi algengari nafna. Gunnlaugur er fornnorrænt her- mannsheiti og var hreint ekki sjald- gæft. Eru sex nefndir í Landnámu og átta í Sturlungu. Árið 1703 voru þeir 70 á Islandi öllu og mjög dreifðir um land. Þá var einn í Svarf- aðardalshreppi. En þetta breyttist smátt og smátt, urðu tjórir 1801 og níu 1845, og má það kallast mikið í ekki meira fjölmenni. Þá var nafnið Gunnlaugur langalgengast um norðanvert landið og norðaust- anvert, en örfágætt víða suðvestan- og vestanlands, og hét t.d. enginn Mýramaður eftir Gunnlaugi orms- tungu, sem gekk særður á fæti óhaltur, meðan báðir fætur voru jafnlangir. Enda farnaðist honum eftir því. Nú eru í þjóðskrá hartnær fimmhundruð menn með Gunn- laugs-nafni. Aðeins níu íslendingar báru nafnið Kristján 1703 og einn aukagerð- ina Kastían. Þetta er grísk-latneskt nafn, Christianoslus, og merkir ekk- ert annað en kristinn maður. Þegar hér var komið sögu, voru Kristínar á Islandi hins vegar orðnar mörg hundruð, enda nafnið tekið upp þegar á 13. öld og var heiti helgra meyja. Hinir fáu Kristjánar 1703 voru helst sunnan og vestan, en það átti eftir að breytast. Árið 1801 voru 130 og þá var sókn nafnsins mest í Eyjafjarðarsýslu og Þingeyjarsýslu, fjórir voru í Svarfaðardalshreppi hinum forna. Lítum enn betur á þetta síðar, er sókn nafnsins þyngd- ist til muna, enda skipar það nú 10. sæti í vinsældaröð íslenskra karl- heita, með um það bil 2%, en slíkt telst mikið á nafndreifingardögum þeim sem við upplifum. Árið 1801 voru þessir Kristján- ar í hinum foma Svarfaðardals- hreppi: 1) Kristján Halldórsson eins árs Ingvörum, Tjamarsókn. 2) Kristján Jónsson 26 ára Hánefs- stöðum Vallasókn. 3) Kristján Jónsson tveggja ára Skeggsstöðum Vallasókn 4) Kristján Sigurðsson þriggja ára Steindyrum Tjamarsókn. Sigfús er fomnorrænt=herskár, og eins og nærri má geta ekki sjald- gæft í víkingasamfélagi forfeðra okkar. Fjórir Sigfúsar eru nefndir í Landnámu og aftur fjórir í Sturl- ungu. I Njálu voru Sigfúss synir margir og harðsnúnir. En Sunnlendingar seinni alda létu lítt eftir þeim heita. Stóð svo um aldir að nafnið var langalgeng- ast norðanlands og austan. Einkum voru Sigfúsar margir í Eyjafjarðar- og Norður-Múlasýslum. Árið 1801 voru þeirníu í Svarfaðardals- hreppi einum, og hélst það svipað fram eftir öldinni. Sigfúsar-nafni hefur vel vegnað á síðustu áratugum, og eru nú í þjóðskrá svo nefndir menn á þriðja hundrað að tölu. Stefán er komið úr grísku Steph- anos = „blómsveigur, kóróna, krans“. Að minnsta kosti fjórir Stefánar eru í dýrlingatölu. Stefán „frumvottur" (protomartyr) mun þeirra frægastur, og er sá talinn hafa dáið um 35 árurn eftir Krists burð. Sjá um hann í Postulasög- unni. Messudagar hans eru breyti- legir. Nafnið barst snemma út um löndin, og þurftu sumar þjóðir að breyta því mikið að sinni tungu: ungversku Istvan, frönsku Etiénne, spönsku Estehan o.s.frv. Einna minnstum breytingum tók nafnið því norðar sem dró frá Grikklandi. Talið er að Stefán sé orðið skímamafn á Islandi á 13. öld. En mönnum með þessu nafni fjölgaði hægt, voru aðeins 96 árið 1703 og þá síst á Vesturlandi. Á fyrri hluta 19. aldar tekur að fjölga til muna. Meira um það seinna og það fyrir- bæri þegar til varð framburðurinn og rithátturinn Steffán. III. Og svo er allt í einu komið ár 1845, og enn skal telja. Reyndar hafði verið talið 1816, en það manntal hefur ekki varðveist heilt, svo að ég geri ekki grein fyrir því hér. Árferði framan af 19. öld var til muna bærilegra en bæði fyrr og síðar, og ekki var að sökum að spyrja; fólkinu fjölgaði greitt. Nú hafði hreppaskiptingu verið beytt, en við látum það ekki fipa okkur, því að þá væri brostinn grunnurinn undir þeirri rannsókn sem hér er gerð og miðuð við ákveðið land- svæði. I þeim sóknum, sem voru í Svarfaðardalshreppi hinum forna, hafði tjölgað í 902, konur 468, karlar 434. Eg þykist hafa tekið eftir því, að mismunur á fjölda karla og kvenna minnkaði, þegar árferði batnaði. Vom konur yfir- leitt hraustari og lífseigari en karl- ar, einkum í harðindum? Nú skulum við að gamni líta á kirkjusóknimar fimm sem rann- sókn þessi tekur til: 1. Vallasókn. Teljari Sóphónías Benjamínsson hreppstjóri á Sökku, líklega fyrstur síns nafns á Islandi. Konur 114, karlar 99 = 213. 2. Tjarnarsókn. Teljari Jón Þor- kelsson bóndi Göngustaðakoti. Konur 72, karlar 67 = 139. 3. Urðasókn. Teljari fyrmefndur Jón. Konur 111, karlar 98 = 209 4. Ufsasókn. Teljari áðurnefndur Sóphónías. Konur 66, karlar 67 = 133. 5. Stærra-Árskógssókn. Teljari Stefán Jónsson hreppstjóri Syðri- Reistará. Konur 105, karlar 103 = 208. Konur alls 468, karlar alls 434. Nöfnum fólks hafði nokkuð tjölgað, kvenna í 82 og karla í 78. Sú fjölgun hafði mestan part orðið á kostnað A-flokks- nafna. Hlutfall B-flokksnafna meðal kvenna var nú orðið 25. 6% og karlamegin 33. 3%. Svipuð breyting gerðist víða um land. Hitt var þó kannski meira, að fólki, sem bar B-flokks- nöfn, fjölgaði til mikilla muna, og meðal kvenna voru öll tískunöfnin 1801-1845 í B-flokki: Anna, Jó- hanna, Kristín, Lilja, Rósa og Soffía. A-flokksnöfn, eins og t. d. Solveig og Steinunn, voru hins vegar á greinilegu undanhaldi. Fjögur A-flokksnöfn voru nú í tísku og miklurn uppgangi meðal karla: Baldvin, Halldór, Hallgrím- ur og Sigurður. Hins vegar er stór- merkilegt hvað Einar, Eiríkur, Guðmundur og Olafur vom í litl- um metum á þessu svæði, miðað við flesta aðra landshluita, og þeim sem þau nöfn báru, fækkaði enn í manntalinu 1855. En nú var heldur en ekki mnnið upp blómaskeið hebreskra nafna sem hófust á Jó, sjá lokaskrá, svo og nafnanna Kristján, Stef(f)án og Sófónías. Sjáum nú algengustu nöfnin á svæðinu 1845. A. Konur 1. Guðrún 88 2. Sigríður 51 3. Anna 26 4. Ingibjörg 23 5. Kristín 22 6. Helga 21 7. Margrét 19 8. Jóhanna 10 9.-10. Rósa 9 9.-10. Sof(f)ía 9 Berum þetta saman við sýsluna alla: 1. Guðrún 353 2. Sigríður 236 3. Helga 112 4. Margrét 91 5. Anna 83 6. Ingibjörg 79 7. Rósa 75 8. Kristín 63 9. Sof(f)ía 56 10. María 53 11.Jóhanna 45 12. Hólmfríður 32 13. Sigurbjörg 31 14. -15. Guðný 30 14. -15. Halldóra 30 16. Þórunn 28 17.-18. Lilja 26 17. -18. Sigurlaug 26 Og landið allt: 1. Guðrún 4279 2. Sigríður 2487 3. Margrét 1487 4. Kristín 1476 5. Ingibjörg 1456 6. Helga 1104 7. Anna 750 8. Guðný 628 9. Guðríður 621 10. Guðbjörg 558 11. Jóhanna 523 12. Þuríður 500 13. Halldóra 485 14. Þórunn 479 15. Ólöf 464 16. Steinunn 458 17. Valgerður 446 18. Þorbjörg 418 19. Elín 406 Sókn B-flokksnafna er hér ntjög eftirtektarverð. Ekkert hinna allra algengustu nafna hefst ÞórlÞorlÞur. lengur á B. Karlar. 1. Jón 109 2. Sigurður 35 3. Jóhann 22 4. Bjöm 16 5. Halldór 14 6.-7. Magnús 13 6.-7. Stef(f)án 13 8. Kristján 13 9. Jóhannes 11 10.-13. Gunnlaugur 9 10.-13. Hallgrímur 9 10.-13. Jónas 9 10.-13. Stef(f)án 9 Hér er sókn B-flokksnafna einn- ig mikil, en nokkur A-flokksnöfn standa sig með prýði. Langmerki- legast er að Einar, Guðmundur og Olafur og jafnvel Þorsteinn kom- ast ekki á toppinn. Sjáum svo sýsluna alla: 1. Jón 328 2. Sigurður 116 3. Kristján 80 4. Jóhann 71 5. Guðmundur 66 6. Magnús 60 7.-8. Jónas 59 7.-8. Ólafur 59 9. Stef(f)án 57 10. Jóhannes 49 ll.Ámi 43 12.-13. Hallgrímur 42 12.-13. Þorsteinn 42 14.-15. Bjöm 39 14.-15. Páll 39 16. Sigfús 33 Og landið allt: 1. Jón 4630 2. Guðmundur 2012 3. Sigurður 1428 4. Magnús 955 5. Ólafur 914 6. Einar 830 7. Bjami 825 8. Árni 658 9. Gísli 641 10. Bjöm 593 11. Þorsteinn 562 12. Kristján 506 13. Stefán 470 14. Þórður 428 15.-16. Jóhannes 399 15.-16. Sveinn 399 17. Jónas 398 18. Jóhann 388 Framhald í nœsta l

x

Norðurslóð

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Norðurslóð
https://timarit.is/publication/1253

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.