Fréttablaðið - 14.06.2017, Síða 23

V
arla er um það deilt
að innviðastofn
samfélagsins, hafn-
ir, flugvellir, vegir,
brýr, göng, flutn-
ingskerfi raforku,
breiðband og aðrir innviðir upp-
lýsingatækni – spítalar og skólar
– séu forsenda hagvaxtar og vel-
ferðar til lengri tíma. Tengsl hag-
vaxtar og innviðastofns eru vinsælt
rannsóknarefni innan hagfræðinn-
ar. Reynslan hefur sýnt að viðvar-
andi skortur á nýfjárfestingu í inn-
viðum mun að öðru óbreyttu draga
úr möguleikum til hagvaxtar. Á
Íslandi skipta innviðir miklu máli.
Ísland er strjálbýlt land með þrjá
íbúa á hvern ferkílómetra (miðað
við 269 íbúa í Bretlandi, 234 í
Þýskalandi) og kostnaður vegna
innviða þar af leiðandi hærri enda
æskilegt hlutfall innviðafjárfest-
ingar af vergri landsframleiðslu
(VLF) hærri á Íslandi en flestum
löndum innan Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar, OECD.
Staða innviðafjárfestingar
Ein af helstu afleiðingum fjármála-
kreppunnar 2008 var aukin skuld-
setning hins opinbera, ríkis og
sveitarfélaga. Í kjölfarið dró víða
verulega úr fjárfestingu, og þá sér-
Innviðafjárfesting á Íslandi í lágmarki
Sölvi Blöndal,
hagfræðingur hjá
GAMMA Capital
Management
✿ Uppsöfnuð fjárfestingarþörf innviða 230 ma.kr.
0
5.000
10.000
-5.000
-10.000
-15.000
-35.000
-30.000
-25.000
-20.000
1990 20162003
staklega nýfjárfestingu í innviðum.
Árið 2016 stóð nýfjárfesting í inn-
viðum í 2,5% af VLF meðal OECD-
ríkja miðað við 5% árið 1990. Það
er því ljóst að skortur á innviðafjár-
festingu er að mörgu leyti alþjóð-
legt vandamál en OECD metur nú
fjárfestingarþörf í innviðum um
helmingi hærri, eða 4,1% af vergri
landsframleiðslu.
Þrátt fyrir að síðustu ár hafi hag-
vöxtur meðal OECD-ríkja tekið
við sér er innviðafjárfesting enn
í algeru lágmarki. Ísland er þar
engin undantekning. Frá árinu
2009 hefur fjármunastofn innviða
á Íslandi dregist saman úr 73% af
VLF árið 2009 í 62% árið 2016 og
hafði þá aldrei verið lægri og rúm-
lega 10% lægri en þurfa þykir til
að viðhalda sama hagvaxtarstigi
til langs tíma. Með öðrum orðum
hafa afskriftir stofnsins verið meiri
á tímabilinu en nýfjárfesting og
gengið hefur á notagildi hans.
Á árunum 1990 til 2008 nam
árleg nýfjárfesting í innviðum um
5,5% af VLF að meðaltali sem ætla
má að nauðsynlegt sé til að við-
halda 2,5% til 3% hagvexti til langs
tíma. Samdráttur í nýrri fjárfest-
ingu innviða hefur verið einkar
áberandi síðan 2008 en árið 2016
var hlutfall nýrrar innviðafjár-
festingar 3,8% miðað við tæplega
6% árið 2008. Hlutfall nýrrar fjár-
festingar í innviðum náði sögulegu
lágmarki árið 2012 þegar það nam
2,5% af VLF. Miðað við fyrrnefnt
meðaltal hleypur uppsöfnuð fjár-
festingarþörf í íslenskum innvið-
um, hefðbundnum og samfélags-
legum, á bilinu 15% til 17% af VLF,
eða um 230 milljörðum króna. Um
helming þessarar upphæðar má
rekja til uppsafnaðrar fjárfesting-
arþarfar í samgöngum. Ætla má að
fjárfesting í innviðum á næstu sjö
til tíu árum nemi 400 milljörðum
eða um 25 prósentum af VLF.
Fjármögnun framkvæmda
Helstu einkenni innviðafjár-
festinga eru töluverðar aðgangs-
hindranir inn á markaðinn,
stærðarhagkvæmni (hár fastur
kostnaður, lágur breytilegur kostn-
aður), óteygin eftirspurn eftir þjón-
ustunni, lágur rekstrarkostnaður,
flókið reglugerðarumhverfi og ítar-
legir samningar, og langur líftími. Í
flestum tilfellum hafa fjárfesting-
ar í íslenskum innviðum verið fjár-
magnaðar af hinu opinbera og þá
oftast með aukinni skuldsetningu.
Þó eru dæmi um aðkomu einka-
aðila að framkvæmdum í innviðum
eins og framkvæmd Hvalfjarðar-
ganganna sýnir. Eina ástæðu fyrir
takmörkuðum fjárfestingum opin-
berra aðila í hefðbundnum innviða-
fjárfestingum má rekja til sívax-
andi útgjalda til heilbrigðismála,
menntamála og félagsþjónustu. Til
að fjármagna aukna fjárfestingu í
innviðum geta stjórnvöld hækkað
skatta og aukið útgáfu ríkisskulda-
bréfa en þá að sama skapi átt það á
hættu að lækka í lánshæfi.
Stjórnvöld hafa hins vegar einn-
ig leitað nýrra leiða til uppbygging-
ar innviða, með aðkomu einkaaðila.
Markmiðið með því er að draga úr
ríkisskuldum og hallarekstri, flýta
uppbyggingu þjóðhagslega arð-
bærra verkefna, auka kostnaðar-
þátttöku þeirra sem nýta opinbera
þjónustu og nýta almennt kosti
einkaframtaks.
Við ákveðnar kringumstæður
er einkaframkvæmd talin vera
hagkvæmur kostur og er þá helst
horft til hversu mikil áhætta fylgir
framkvæmdinni, hvort einkaaðili
búi yfir meiri færni en opinberir
aðilar eða hvort einkaaðili geti náð
fram samlegðaráhrifum í gegnum
aðra starfsemi sína. Einkafram-
kvæmd fylgja lægri útgjöld í upp-
hafi fyrir ríkið og kostnaður dreif-
ist yfir lengra tímabil. Mótrök gegn
aðkomu einkaaðila að innviðafjár-
festingum er að fjármagnskostnað-
ur sé að jafnaði hærri en hjá opin-
berum aðilum. Hins vegar má ætla
að sá munur minnki ef opinberir
aðilar skuldsetja sig fyrir öllum
þessum verkefnum því þá kemur að
því að lánshæfi þeirra lækkar sem
leiðir til þess að fjármagnskostnað-
ur opinberra aðila hækkar.
Reynslan sýnir oft ágætan
árangur af aðkomu einkaaðila að
innviðafjárfestingum og hefur
einn helsti kosturinn verið sá að
verkefni framkvæmd með aðkomu
einkaaðila taka skemmri tíma en
opinber verkefni og eru oftar nær
eða undir kostnaðaráætlun. Auk
þess má benda á að einkafjármagn
getur komið af stað innviðafjár-
festingum sem ella hefði verið ráð-
ist í mun seinna eða hreinlega ekki
verið ráðist í ef þær væru einung-
is fjármagnaðar af hinu opinbera.
Nauðsyn þess að ráðast í innviða-
fjárfestingar hefur sjaldan verið
meiri en nú. Áframhaldandi upp-
sveifla í hagkerfinu samfara stöð-
ugri fjölgun ferðamanna gerir fjár-
festingar í innviðum samfélagsins
óhjákvæmilegar.
EFTIR ÞÍNU SNIÐI
avis.is — avis@avis.is
591 4000
Styrkleiki okkar er sérsniðnar fyrirtækjalausnir sem henta þér og þínum.
Hvort sem þig vantar bíl í langtímaleigu eða til skemmri tíma
sérhönnum við okkar þjónustu eftir þínum þörfum.
Við finnum bestu lausnina.
Heimild: Hagstofa Íslandsn Of/vanfjárfesting í innviðum í milljörðum króna
5M I Ð V I K U D A G U R 1 4 . j ú n í 2 0 1 7 markaðurinn
1
4
-0
6
-2
0
1
7

0
4
:3
0
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
1
9
-5
F
0
4
1
D
1
9
-5
D
C
8
1
D
1
9
-5
C
8
C
1
D
1
9
-5
B
5
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
4
0
s
_
1
3
_
6
_
2
0
1
7
C
M
Y
K