Feykir - 12.03.2015, Blaðsíða 4

4 10/2015
var með jarðsjána yfir svæðið
neðan við þekkta bæjarstæðið
og yngri kirkjugarðinn. Þá kom
í ljós hringlaga mannvirki og
niðurgreftir innan þess, sem í
framhaldinu var staðfest með
uppgreftri að væri kirkjugarður
frá því fyrir 1104. Okkur varð
því ljóst að spurningar sem við
vorum að spyrja áttu sér góðan
samhljóm í því sem Guðný var
vinna með í Skagfirsku kirkju-
rannsókninni.“
Fundið ellefu
forna kirkjugarða
Guðný segir frá upphafi Skag-
firsku kirkjurannsóknarinnar
sem hún segir að rekja megi
til þess þegar kirkjugarður
fannst í Keldudal árið 2002, og
kumlateigur ári seinna. Ráðist
var í uppgröft á þeim leifum
en áður höfðu þrír fornir
kirkjugarðar komið í ljós við
framkvæmdir af ýmsum toga.
Upphaf rannsóknarinnar var
því tilraun til að kanna hvort
hægt væri að staðsetja þessa
fornu kirkjugarða svo forða
mætti þeim frá raski. „Sigríður
Sigurðardóttir sagnfræðingur
og safnstjóri
Byggðasafnsins
hafði þá þegar
tekið saman
mikið magn
heimilda um
kirkjur í Skaga-
firði og varð sú
vinna grunnur-
inn sem rann-
sóknin byggði
á. Í framhaldinu
var fanga leitað
víðar og rætt við
heimildamenn
og allar hugsan-
legar vísbend-
ingar um kirkjur
eða kirkjugarða
tíndar til; örnefni, sagnir o.s.frv.
Á fyrsta árinu staðfestum við
kirkjugarða á öllum stöðunum
sem við leituðum á. Rannsóknin
var mjög smá í sniðum
vegna fjárskorts, yfirleitt tveir
starfsmenn safnsins að grafa
litla skurði,“ segir Guðný kímin.
„En vegna þessarar velgengni
tókst okkur að fjármagna
áframhaldandi rannsóknir í
næstu árin. Það fundust ekki
kirkjugarðar á öllum stöðunum
sem leitað var á en árangurinn
var engu að síður framar vonum
og við höfum nú fundið ellefu
áður óstaðsetta kirkjugarða í
héraðinu og metið aldur og
varðveislu beina í þeim öllum,“
útskýrir hún.
„Það sem gerðist var að við
fórum að sjá ákveðið mynstur
í staðsetningu og útliti þessara
gömlu kirkjugarða og okkur
tókst að finna kirkjugarða á
þessum jörðum þrátt fyrir
mjög mistraustar heimildir um
staðsetningu þeirra. Sumstaðar
var ekkert við að styðjast annað
en óljósa heimild um kirkju,
bænhús eða kirkjugarð á
jörðinni. Í einhverjum tilfellum
höfðum við örnefni til að
styðjast við en á einum stað,
svo dæmi sé tekið, höfðum við
frásögn eldri konu sem mundi
eftir að hafa gengið ákveðna leið
í skólann og að henni hafi verið
sagt að hún gengi þvert yfir
kirkjugarð á þeirri leið, þannig
voru óljósar heimildir í bland
við vaxandi reynslu af afstöðu
kirkjugarða til landslags og
annarra bygginga í sameiningu
notaðar til að þrengja hringinn
og svo stuðst við borkjarna og að
lokum smáa könnunarskurði,“
segir Guðný.
„Þarna smullu þessi
tvö verkefni saman“
John og Guðný segja frá því
hvernig þeim varð ljóst að
áður ótengdar
r a n n s ó k n i r
þeirra gætu átt
samleið en það
var þegar báðir
aðilar voru við
rannsóknir á
Seylu á Lang-
holti. „Það
sem gerðist á
Seylu var að við
ætluðum okkur
að kanna kirkju-
garðinn á þekkta
bæjarstæðinu
á sama tíma
og John og
félagar voru
að gera sínar
rannsóknir. Á þeim tímapunkti
voru þessar tvær rannsóknir
algjörlega aðskildar,“ útskýrir
Guðný. John samsinnir henni
og bætir við: „Það eina sem við
töldum þær eiga sameiginlegt
á þeim tímapunkti var að
þær voru báðar unnar á mjög
skilvirkan og ódýran hátt
-miklar niðurstöður fyrir
hlutfallslega lítinn tilkostnað.
Stór hluti starfsfólks okkar
vann þarna í sjálfboðavinnu
og styrkir voru nýttir í tæki
og ferðakostnað. Á sama hátt
var rannsókn Byggðasafnsins
unnin af tveimur manneskjum
með skóflu að skila ótrúlegum
niðurstöðum,“ segir John og
hlær.
„Á þessum tíma var staðan sú
„Vísindasjóðurinn er sambæri-
legur Rannís á Íslandi,“ útskýrir
John, „sá eini sinnar tegundar í
Bandaríkjunum og styrkir allar
greinar vísinda og verkfræði í
öllum ríkjum Bandaríkjanna,
sem og rannsóknir bandarískra
vísindamanna utan landstein-
anna. Samkeppnin er því
gríðarlega hörð og kröfur sem
gerðar eru til umsóknaraðila
þær mestu sem þekkjast.“ John
Steinberg og samstarfsfólk
hans hafa stundað rannsóknir í
Skagafirði frá árinu 2001 og ber
rannsóknin yfirskriftina SASS
(Skagafjörður Archaeological
Settlement Survey). Hún mið-
aði að því að greina þróun
VIÐTAL
Berglind Þorsteinsdóttir
búsetulandslags, hvernig byggð
dreifist og þróast. „Ég sjálfur,
Doug Bolender fornleifa-
fræðingur og jarðeðlisfræðing-
urinn Brian Damiata vildum
starfa á Íslandi. Við þurftum
svæði þar sem líkur voru á
góðri varðveislu og góð skilyrði
væru til aldursgreininga. Eftir
að hafa ráðfært okkur við
sérfræðinga á Íslandi um þessi
atriði, einkum um dreifingu og
fjölda gjóskulaga, varð okkur
ljóst að Skagafjörður væri hið
fullkomna svæði fyrir þessa
rannsókn,“ segir John um
upphaf Íslandsævintýris þeirra
félaga. Næstu sex ár voru helguð
þessum rannsóknunum á
Langholti, með töku borkjarna,
prufuskurðum í öskuhauga og
yfirborðsskönnun með jarð-
sjármælitækjum.
„Við fundum á Langholti
nokkuð sem okkur þótti
stórkostlega áhugavert. Það
var greinilegt samband á milli
stærðar býla og þess hvenær
til þeirra var stofnað. Elstu
býlin á rannsóknarsvæðinu
voru Reynistaður og Seyla,
en þau voru jafnframt stærstu
býlin fyrir Heklugosið 1104
samkvæmt rannsókn okkar
á öskuhaugunum. Býlin sem
verða til á öldunum þar á eftir
verða jafnframt smærri og
smærri því síðar sem til þeirra
er stofnað,“ segir John og heldur
áfram: „Okkur fannst þetta
býsna nett! Þessi tvö stærstu býli
reyndust jafnframt hafa verið
kirkjustaðir á sama tíma, þ.e. á
11. öld. Það kom hins vegar ekki
í ljós að það væri svo gamall
kirkjugarður á Seylu fyrr en farið
Á heimasíðu NSF
kemur fram að
sjóðurinn eigi 65
ára afmæli í ár. Á
þessum tíma hefur fé
verið veitt til fjölda
rannsókna víðsvegar
um Bandaríkin
og um heim allan.
Meðal styrkhafa eru
margir þekktustu
vísindamanna
og verkfræðinga
okkar tíma og
nokkrir Nóbels-
verðlaunahafar.
Byggðasafn Skagfirðinga hlýtur, í samstarfi við bandaríska
vísindamenn, veglegan styrk úr Vísindasjóði Bandaríkjanna
Byggðasafn Skagfirðinga, í samstarfi við hóp bandarískra
vísindamanna á vegum þriggja þarlendra háskóla, hlaut nýverið
rúmlega 90 milljón króna styrk (688 þús. dollarar), úr Vísindasjóði
Bandaríkjanna (þ.e. The National Science Foundation – NSF) til
rannsókna á fornum kirkjugörðum og búsetumynstri í Hegranesi í
Skagafirði. Fornleifafræðingurinn John Steinberg frá University of
Massachusetts í Boston (UMASS) var staddur í Skagafirði á dögunum
og náði blaðamaður Feykis tali af þeim Guðnýju Zoëga mannabeina-
fræðingi og stjórnanda Skagfirsku kirkjurannsóknarinnar, í Minjahús-
inu á Sauðarkróki þar sem þau voru að skipuleggja sumarið og fékk
að vita allt það helsta um verkefnið og styrkinn.
Rannsaka tengsl kristni
og byggðaþróunar
Frá fornleifauppgreftri á Seylu sumarið 2013. MYND: BSK