Feykir - 12.03.2015, Blaðsíða 5

10/2015 5
rannsóknir allt í einu í samhengi
að við áttuðum okkur á hve
nátengdar þær í raun eru og
voru allan tímann.“
„Við vorum að nálgast þetta
úr gjörólíkum áttum,“ bætir
John við, „en þarna varð okkur
ljóst hvað þetta var í raun
samofið. Guðný hefur þróað
aðferð við greiningu á staðfræði
kirkjugarða, þ.e. hvernig þeir
líta út og hvar þá er að finna.
Það hefur verið reynt að gera
svipaða hluti annarsstaðar í
heiminum, en vandamálið
hefur alltaf verið að fá nógu
marga grafreiti eða kirkjugarða
frá sama tíma tilheyrandi sömu
trúarbrögðum. Þetta hefur
hvergi tekist
an narss t a ð ar
mér vitandi,“
segir John.
„Þetta þýðir að
ef Guðný og
samstarfsfélagar
finna kirkjugarð,
þá vitum við
að býli frá
sama tíma er í
grenndinni og
ef við á hinn bóginn finnum
11. aldar bæjar-stæði, þá er til
vitneskja um hvar helst væri
að finna kirkjugarðinn ef hann
er þá til staðar. Hagurinn af
náinni sam-vinnu er því augljós
en ofan á það þá gerir þessi
samvinna okkur kleift að spyrja
nýrra spurninga um samhengið
milli byggðaþróunar og tilkomu
kirkjunnar. Hvaða áhrif kristnin
hafði á byggðaþróun.“
Frábært dæmi um
aukna þekkingu og
meðvitund
John segir ætlunina að gera
það sama í Hegranesi á næstu
þremur árum og gert var á
Langholti, þ.e. að fara yfir
allar jarðir, að Kárastöðum og
Eyhildarholti undanskildum, og
gera prufuskurði í öskuhauga,
taka borkjarna og fara með
jarðsjármælingartæki yfir
tún og engi. Það er það sem
styrkurinn frá NSF gengur
út á, þ.e. kortlagning byggðar
og kirkjugarða í Hegranesi.
Ástæðuna fyrir því að
Hegranes varð fyrir valinu
segir Guðný vera þá að það
er landfræðilega afmarkað
og mjög ólíkt Langholti sem
nýtist til samanburðar. „Það er
viðráðanlegt að stærð og þar
hafa heilmiklar rannsóknir
þegar farið fram sem styðja við
þessa rannsókn,“ segir hún.
En við hverju mega íbúar
Hegraness búast næsta
sumar? „Við verðum um 20
manns. Meðal þess sem gert
verður í sumar er opnun á
kirkjugarðinum í Keflavík sem
fannst í fyrra þegar Rarik menn
plægðu kapal þar í gegn og Þór-
ey [Jónsdóttir] bóndi í Keflavík
var svo árvökul að koma auga
á að þar væri verið að fara í
gegnum minjar og lét vita. Auk
þess verður gengið á minjar í
nesinu og þær mældar upp. Það
verður því fjöldi fólks á ferðinni
á okkar vegum í um það bil
tvo mánuði í sumar,“ útskýrir
Guðný.
„Eitt af því sem horft er til
við úthlutun styrkja af þessu
tagi eru áhrif rannsókna á
nærsamfélagið,
og bændur
eins og Þórey
í Keflavík og
Tóti [Þórarinn
Leifsson] í
Keldudal eru
frábært dæmi
um það hvernig
þekking og
meðvitund um
jarðlægar minjar
aukast við svona rannsóknir og
hjálpa til við varðveislu þeirra
til framtíðar - þegar bændur eru
farnir að hringja inn og tilkynna
um torfhleðslur undir Heklu
1104 þá veit maður að minjarnar
eru í góðum höndum,“ segir
John. „Þá verður auk þess til
heilmikið af upplýsingum til
við uppgröft mannabeina en
beinin geta sagt mikla sögu,
s.s. hvaðan fólkið kom, hvernig
heilsa þess var og mataræði, sem
er á sama tíma ákveðinn vinkill
á umhverfisögu svæðisins.
Þetta verður mjög víðfeðm
rannsókn á sögu Hegraness
en við ráðgerum aðeins einn
meiriháttar uppgröft í þessari
lotu, kirkjugarðinn í Keflavík“
segir Guðný.
„Ég hef verið hér í allmörg
sumur,“ segir John að lokum,
„og fólk hefur verið ótrúlega
hjálplegt og tekið okkur
einstaklega vel. Fólkið hér í
Skagafirði er virkilega indælt
og sveitarfélagið hefur stutt
rannsóknir okkar dyggilega.
Allir hafa verið boðnir og búnir
að hjálpa okkur og stundum
höfum við farið aftur á bæi
með rannsóknaniðurstöður
og það er ótrúlega gefandi að
fá viðbrögð frá fólki sem hefur
virkilega áhuga á sögu bæjanna
sinna og því sem við erum að
gera. Það er alveg frábært að
hafa fengið þennan styrk, sér í
lagi í ljósi þess að hann rennur
bæði til Háskólans í Boston og
Byggðasafns Skagfirðinga.“
að rannsóknum okkar var í raun
að ljúka,“ segir John, „við vorum
búnir að safna þeim gögnum
sem við töldum okkur þurfa og
áttum ekki von á að framhald
yrði á vettvangsrannsóknum
okkar hér næstu árin.“
„Svo birtust niðurstöðurnar
úr jarðsjármælingartækinu af
svæðinu neðan við gamla bæjar-
stæðið á Seylu, hálfhringlaga
mannvirki með litla byggingu af
einhverju tagi í miðjunni, John
sýndi mér teikningarnar og það
var bara eitt sem kom til greina í
mínum huga,“ segir Guðný með
bros á vör, „svo þegar farið var
að grafa kom kirkjugarður og
leifar kirkju í ljós“. „Það voru
nákvæmlega engar vísbendingar
um þetta á yfirborði jarðar,“
bætir John við. „Jafnvel eftir að
búið var að aftyrfa svæðið og
hreinsa var ekkert að sjá, það
voru bara jarðsjártækin sem
gerðu okkur kleift að finna þetta,
þessi staðsetning var algjörlega
gleymd og ekkert að sjá.“ „Þarna
smullu þessi tvö verkefni því
saman,“ segir Guðný. „Þarna var
komin aðferð til að finna staðina
sem við myndum annars ekki
geta fundið, aðferð til að finna
kirkjugarð þegar ekkert er
við að styðjast. Engum hafði
dottið í hug að það væru tveir
miðaldakirkjugarðar á Stóru-
Seylu.“
Kirkjugarður nær
því á hverjum bæ
„Við höfðum bara verið að
einblína á kirkjur og kirkjugarða
úr frumkristni og það sem
við vorum búin að sjá var að á
þessu hundrað ára tímabili, frá
því um aldamótin 1000 þegar
kristni var lögtekin og fram að
1104, virtist nær því hver einasti
sjálfstæði bóndi hafa haft sinn
eigin kirkjugarð. Hins vegar er
hætt að grafa í flesta þeirra fyrir
1104, jafnvel þótt guðshúsunum
og sjálfum kirkjugarðsveggnum
sé viðhaldið eftir það. Þetta
segir okkur að eitthvað hafi
verið að breytast í því hvernig
menn ræktu trú sína á þessu
tímabili, hvort sem það er vegna
breytinga á skipulagi kirkjunnar
sem stofnunar, fyrir pólitískar
sakir, eða jafnvel hvort tveggja.
Tíundin kemur inn um þetta
leyti og það að vera með kirkju
og kirkjugarð á jörðinni fer allt
í einu að snúast um peninga
líka. Þá þarf orðið að borga fyrir
leg í kirkjugarði og það er um
þetta leyti sem við sjáum marga
þessara kirkjugarða detta úr
notkun,“ útskýrir Guðný. „Það
sem rann upp fyrir okkur á Seylu
var hve náið sambandið kann
að vera milli þess að bærinn sé
færður og að kirkjugarðurinn
sé færður líka, jafnvel þótt það
sé bara um nokkra tugi metra
eins og á Seylu. Það sem John
og félagar voru búnir að gera var
að kortleggja og greina dreifingu
og þróun byggðarinnar og þeir
höfðu tækni til finna og túlka
minjar í jörðu þar sem engar
vísbendingar voru á yfirborði.
Það sem við höfðum verið að
gera og komist að var að það
væri tiltölulega auðvelt að finna
gömlu kirkjugarðana ef maður
vissi hvar helst skyldi leita,“ segir
Guðný og heldur áfram: „Það
var ekki fyrr en þarna á Seylu
þegar við sáum þessar tvær
„Þetta verður
mjög víðfeðm
rannsókn á sögu
Hegraness en við
ráðgerum aðeins
einn meiriháttar
uppgröft í þessari
lotu, kirkjugarðinn
í Keflavík“
Þórey Jónsdóttir bóndi í Keflavík kom auga á minjar við framkvæmdir á jörðinni.
MYND: BSK
„Það var ekki fyrirséð að við færum í samstarf en eftir að við bárum saman bækur okkar varð ljóst að það var ekki
nokkurt vit í að vera ekki að vinna saman. Við vorum að nálgast þetta úr sitthvorri áttinni en efniviðurinn dró okkur
saman þannig að varla er hægt að hugsa sér þetta í sitthvoru lagi,“ segir John, „úr varð samstarfsverkefni sem hlaut
upp á amerískan máta skammstöfunina SCaSS (Skagafjordur Church and Settlement Survey,“ bætir Guðný við,
„sem hefur á stundum þótt mjög viðeigandi.“ „Já, við erum svolítið skrítið par, það má segja að þetta sé samstarf
skynsamrar manneskju og amerísks kúreka,“ segir John að lokum og skelli hlær. MYND: BÞ