Morgunblaðið - 22.02.2018, Page 9

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2018 9FRÉTTASKÝRING
kveinkuðu sér verulega undan þeim
þrönga stakki sem þeim var sniðinn í
fjárfestingum og áttu á sama tíma
erfitt með að verjast harkalegri gagn-
rýni sem laut að miklum umsvifum
þeirra í skráðum félögum á markaði
hérlendis. En jafnt og þétt vænkaðist
hagur íslensks efnahagslífs og stöð-
ugleikasamkomulagið við slitabú
föllnu bankanna gerði stjórnvöldum
kleift að stíga skref sem fyrir þann
tíma hefðu reynst ómöguleg.
Þannig opnaðist glufa um mitt ár
2015 þegar lífeyrissjóðum var veitt
heimild til að fjárfesta fyrir samtals
10 milljarða króna erlendis. Skömmt-
unin þótti fremur naum þegar til-
kynnt var um þessi áform en þau
voru þó talin vísbending um að meira
væri í vændum. Það reyndist rétt og
fram til ársloka 2016 fjárfestu sjóð-
irnir um 95 milljörðum erlendis með
fjármagni sem þeim var veitt heimild
til að flytja út úr íslensku hagkerfi.
Bent var á að þessar heimildir
væru í raun dropi í hafið enda eignir
sjóðanna yfir 3.000 milljarðar króna
og hlutdeild erlendra eigna í raun
hverfandi. En þá gerðist það sem fáir
sáu fyrir. Lífeyrissjóðirnir, sem höfðu
haft sig hæga á lánamarkaði tengd-
um húsnæðiskaupum almennings,
sneru sér í auknum mæli að því að
lána sjóðfélögum á hagstæðum kjör-
um. Sjóðirnir geta lánað beint af bók-
um sínum og þurfa ekki að fjármagna
lánveitingarnar líkt og bankarnir.
Hafa kjörin því reynst afar hagstæð.
Mikil umsvif á fasteignamarkaði og
breyttar reglur um gjaldtöku vegna
endurfjármögnunar hafa leitt til þess
að sjóðfélagalánin hafa margfaldast.
Þannig tvöfölduðust þau milli ár-
anna 2014 og 2015, ríflega fjórföld-
uðust milli 2015 og 2016 og enn jukust
þau í fyrra um 57% milli ára. Þannig
nema ný útlán sjóðanna síðustu 24
mánuði ríflega 227 milljörðum króna.
Það jafngildir öllu eigin fé Arion
banka.
Þessi auknu umsvif á markaðnum,
sem tosað hefur mikilvæga við-
skiptavini frá viðskiptabönkunum og
til lífeyrissjóðanna, ásamt stór-
auknum fjárfestingum erlendis,
svipti Kaupþing einu helsta trompinu
í viðræðum við sjóðina. Þeir eru ekki
lengur í brýnni þörf fyrir að koma
fjármunum sínum fyrir í innlendum
hlutabréfum. Sumir þeirra hafa jafn-
vel þurft að losa um eignir til að
standa undir síauknu útstreymi fjár-
magns í formi sjóðfélagalána.
Mannabreytingar og allt í frost
Eftir að tilkynnt var um viðræður
sjóðanna við Kaupþing í janúar 2016
fréttist lítið af gangi mála og samn-
ingsaðilar héldu spilunum mjög þétt
að sér. Það virðist hafa haft áhrif að í
árslok 2015 gekk í gegn nauðasamn-
ingur Kaupþings og við það komu ný-
ir aðilar að borðum. Samhliða því
minnkuðu til muna áhrif Jóhannesar
Rúnars Jóhannssonar sem að lokum
sagði sig úr stjórn Kaupþings undir
lok árs 2016.
En þann 16. júní dró þó til tíðinda
þegar Arion banki sendi frá sér til-
kynningu í gegnum Kauphöll Íslands.
Þar kom fram að formlegt söluferli á
bankanum væri hafið. Klóruðu sér þá
margir í kollinum enda höfðu flestir
talið að hið formlega ferli væri löngu
hafið og stæði enn yfir gagnvart líf-
eyrissjóðunum. Tilkynningin gaf þó
ákveðna vísbendingu um að málin
væru að þróast í aðra átt en lagt var
upp með í upphafi árs. Í sömu til-
kynningu var tilkynnt að Citibank
hefði verið ráðinn til að veita Kaup-
þingi ráðgjöf við söluferlið.
Í ágúst, þegar flestir voru að koma
sér í gírinn eftir sumarfrí og ótrúlegt
ferðalag íslenska fótboltalandsliðsins
á EM í knattspyrnu í Frakklandi,
greindi Morgunblaðið frá því á
grundvelli heimilda sinna að við-
ræður lífeyrissjóðanna og Kaupþings
væru komnar í algjört frost.
Viðræður endurvaktar í plati
Þegar nýtt ár gekk í garð virtist
gangur komast í viðræður lífeyris-
sjóðanna og Kaupþings að nýju.
Þannig funduðu t.d. Höskuldur H.
Ólafsson, bankastjóri og Stefán Pét-
ursson fjármálastjóri Arion banka
með forsvarsmönnum sjóðanna í fyrri
hluta febrúar 2017. Á þeim fundum
var m.a. ítrekað að nær allt væri
klappað og klárt fyrir fyrirhugaða
skráningu bankans á markað á Ís-
landi og í Svíþjóð.
Þó er ljóst að forsvarsmenn Kaup-
þings sýndu ekki nema á hluta þeirra
spila sem þeir höfðu á hendi um þess-
ar mundir. Þegar tilkynnt var þann
19. mars að fjórir hluthafar Kaup-
þings hefðu keypt 29% hlut í bank-
anum tilkynnti Kaupþing lífeyrissjóð-
unum um leið að viðræðum við þá
væri slitið. Rak forsvarsmenn lífeyr-
issjóðanna í rogastans og töldu víst að
forsvarsmenn Kaupþings hefðu leikið
tveimur skjöldum og átt í samninga-
viðræðum við eigendur sína á sama
tíma og reynt var að fá lífeyrissjóðina
um borð.
Hluthafarnir fjórir reyndust vera
vogunarsjóðirnir Och-Ziff Capital,
Taconic Capital, Attestor Capital og
fjárfestingabankinn Goldman Sachs.
Kaupverðið reyndist 48,8 milljarðar
króna.
Síðan kom í ljós að hin tilkynntu
kaup höfðu í raun gengið í gegn mun
fyrr en 19. mars og gögn sýna að sal-
an á hlutnum var samþykkt í stjórn-
um Kaupþings og Kaupskila þann 12.
febrúar eða 35 dögum fyrr. Það þótti
sanna að Kaupþing hefði í raun sett á
svið leikþátt gagnvart lífeyrissjóð-
unum meðan eigendur félagsins sjálfs
voru að búa sig undir að taka yfir um-
talsverðan hlut í bankanum á hátt í 50
milljarða króna.
En af hverju var gengið frá kaup-
unum þann 12. febrúar fyrst ekki var
tilkynnt um þau fyrr en svo miklu síð-
ar. Ástæðunnar er fyrst og fremst að
leita í þeirri staðreynd að degi eftir að
kaupin voru staðfest, var ársreikn-
ingur Arion banka fyrir árið 2016
birtur opinberlega. Kaupverðið, mið-
aðist því við óendurskoðað 9 mánaða
uppgjör bankans en ekki ársupp-
gjörið. Miðað við 9 mánaða uppgjörið
var kaupverðið örlítið yfir því marki
sem skilyrði var sett um í stöð-
ugleikasamningum við stjórnvöld,
þ.e. genginu 0,8 miðað við bókfært
eigið fé. Alkunna var að ef söluverð á
hlut Kaupskila færi undir það viðmið
myndu skilyrði fyrir forkaupsrétti
ríkisins að hlutnum virkjast. Það
varðaði miklum hagsmunum fyrir
kaupendurna að geta miðað við 9
mánaða uppgjörið í stað ársuppgjörs-
ins þar sem eigið fé bankans hafði
hækkað um 4,4 milljarða á mán-
uðunum þremur.
Forstjóri FME tekur til máls
Nokkra athygli vekur í ljósi hinnar
sérstæðu atburðarásar að Unnur
Gunnarsdóttir, forstjóri Fjármálaeft-
irlitsins, tjáði sig í ítarlegu viðtali við
Viðskiptablaðið þann 19. janúar sama
ár um breytt eignarhald á bönkum á
Vesturlöndum. Þar sagði hún m.a.:
„En í hinum vestræna heimi eru
virtir langtímafjárfestar einfaldlega
ekki að fjárfesta í bönkum. Þeir eru
að losa sig úr slíkum fjárfestingum. Á
sama tíma er áhættusamt fyrir ríkið
og skattgreiðendur að sitja uppi með
svo stóran hluta fjármálakerfisins í
höndunum. Einu aðilarnir sem virð-
ast hafa áhuga á því að kaupa banka
eru sjóðir, t.d. vogunarsjóðir, sem
leggja mikið á sig til að leyna því
hverjir þeir eru í raun og veru. Þetta
er mikið púsluspil og það er alls ekki
einfalt að vinna úr þessu.“
Á sama tíma og forstjóri benti á að
áhugi á eignarhlutum í bönkum væri
fyrst og fremst hjá vogunarsjóðum
voru þrír vogunarsjóðir og Goldman
Sachs að búa sig undir umfangsmestu
hlutabréfakaup erlendra aðila í sögu
Íslands. Ekki hefur komið fram hvort
forstjóri FME hafi haft veður af
þreifingunum innan Kaupþings en
önnur ummæli í fyrrnefndu viðtali við
forstjórann struku forsvarsmönnum
íslensku lífeyrissjóðanna ekki sér-
staklega vel. Þar sagði Unnu: „Líf-
eyrissjóðirnir hafa sýnt því áhuga að
kaupa virka hluti í bönkunum, en það
myndi flækja stöðuna enn meira.“
Töldu þeir sérstakt að forstjóri Fjár-
málaeftirlitsins setti meiri fyrirvara
við eignarhald íslenskra lífeyrissjóða
á bankaeignum en vogunarsjóða sem
legðu mikið á sig til að „leyna því
hverjir þeir eru í raun og veru“.
Kröfðust bóta og Kaupþing
greiddi þeim tugi milljóna
Forsvarsmönnum lífeyrissjóðanna
sjatnaði ekki reiðin vegna þess sem
þeir kölluðu „svik“ og „óheilindi“ í
sinn garð af hálfu Kaupþings. Sárnaði
þeim fyrst og fremst sá beini kostn-
aður sem þeir höfðu stofnað til vegna
viðræðnanna að ótöldum þeim tíma
sem fjölmargir starfsmenn þeirra
vörðu til verksins. Varð úr að sjóð-
irnir kröfðu Kaupþing um að það
stæði straum af þeim útlagða kostn-
aði sem hlotist hafði af ferlinu af hálfu
sjóðanna.
Svo virðist sem Kaupþing hafi met-
ið stöðuna svo að ekki væri rétt að
loka alfarið á framtíðarmöguleika
þess að eiga viðræður við lífeyrissjóð-
ina um aðkomu þeirra að eignarhaldi
bankans. Var því fallist á að Kaup-
þing tæki á sig um 60 milljóna króna
kostnað vegna samningaviðræðn-
anna. Þótt það hafi ekki fengist stað-
fest má gera ráð fyrir að lang-
stærstur hluti þeirrar fjárhæðar hafi
tengst reikningum gefnum út af Icora
Partners og Þórarni Viðari vegna
starfa þeirra í þágu sjóðanna.
Sögðust ekki ætla að selja
Í ítarlegu viðtali sem birt var við
Paul Copley, forstjóra Kaupþings, í
ViðskiptaMogganum í lok ágúst á síð-
asta ári sagði hann að stefnt hefði
verið að frumútboði á bréfum í Arion
banka í byrjun árs 2016. Það hafi hins
vegar farið út um þúfur þegar
Panamaskjölin settu allt á annan end-
ann í íslensku samfélagi í marsmán-
uði það ár. Í sama viðtali lýsti hann
því hins vegar yfir að fleiri hlutir yrðu
ekki seldir í bankanum fyrr en
ákvörðun hefði verið tekin um hvort
ráðist yrði í frumútboð eða ekki. Slíkt
útboð yrði hins vegar háð þeim skil-
yrðum að ákvæðum um forkaupsrétt
á bréfunum yrði breytt en þar vísaði
hann í forkaupsrétt ríkisins að bréf-
um í bankanum. Hann áréttaði einnig
að ekki væri nauðsynlegt að fá ís-
lenska lífeyrissjóði að eignarhaldinu
þótt það kynni að vera æskilegt þar
sem það myndi sýna alþjóðlegum
fjárfestum að innlendir aðilar sæju
möguleika í fjárfestingunni.
Þegar Copley veitti Viðskipta-
Mogganum viðtal hefur hann án efa
talið að meiri ró væri að færast yfir
hið pólitíska svið. Það var hins vegar
aðeins hálfum mánuði síðar sem
Björt framtíð sleit ríkisstjórnarsam-
starfi við Sjálfstæðisflokk og Viðreisn
og hin pólitíska óvissa gerði fjár-
festum og fjármálamarkaðnum al-
mennt erfitt fyrir.
Í byrjun desember var að nýju búið
að mynda ríkisstjórn og forsvars-
menn Kaupþings voru í óða önn að
undirbúa næstu skref í þeirri viðleitni
að losa um eignarhaldið á bankanum.
Réð félagið Kviku banka til þess að
annast samningaviðræðurnar fyrir
sína hönd og sendi hann öllum lífeyr-
issjóðum landsins tilboð um að kaupa
2014 2015
31. des. 2014
Eigið fé: 162,2 ma.
Hagnaður: 28,6 ma.
31. des. 2015
Eigið fé: 201,9 ma.
Hagnaður: 52,6 ma.
9. júní
Kröfuhafar
fallast á
stöðugleika-
skilyrði
stjórnvalda.
7. nóvember
Virðing ogArctica
Finance vinna að því
að koma saman hópi
fjárfesta til að gera
tilboð í hlut Kaupþings
í Arion banka.
14. nóvember
Þrír stærstu lífeyrissjóðir
landsins ákveða að semja
sjálfir við Kaupþing.
8. júní
Stjórn-
völd hóta
stöðugleika-
skatti á slita-
bú föllnu
bankanna.
20. október
Breytingar á
stöðugleika-
framlagi Glitnis
leiða til þess
að ríkissjóður
eignast Íslands-
banka að fullu.
12. nóvember
Fréttir berast af
því að erlendir
fjárfestar hafi
lýst áhuga á
bankanum.
10. desember
Jóhannes Rúnar
Jóhannesson
segir gengið
0,6-0,8 af eigin
fé bankans of
lágt að mati
Kaupþings.
22. janúar
Formlegar
viðræður
hafnar milli
sjóðanna og
Kaupþings.
Þórarinn V.
og Icora Part-
ners fengnir
að borðinu.
16. júní
Arion
banki sendir
tilkynningu
gegnum
Kauphöll
Íslands um
að formlegt
söluferli sé
hafið.
30. október
Sigurður Ingi
Jóhannsson biðst
lausnar fyrir
ráðuneyti sitt.
25. ágúst
Morgunblaðið
flytur fréttir af
því að viðræður
milli lífeyris-
sjóðanna og
Kaupþings séu
í algjöru frosti.
7. apríl
Sigmundur
Davíð Gunn-
laugsson biðst
lausnar sem for-
sætisráðherra.
31. des. 2016
Eigið fé: 211,4 ma.
Hagnaður: 19 ma.
2016
ða eignarhald á Arion banka
Höskuldur
Ólafsson
Unnur
Gunnarsdóttir
Paul
Copley
Ármann
Þorvaldsson