Fréttablaðið - 02.08.2018, Blaðsíða 16

Þorvaldur
Gylfason
Í DAG
Bangkok – Hann hét fullu nafni Phra Bat Somdet Phra Poram-inthra Maha Chulalongkorn
Phra Chunla Chom Klao Chao Yu
Hua og var konungur Síams 1868-
1910. Hann er betur þekktur sem
Rama konungur V. Hann innleiddi
nýja stjórnarhætti í Síam, sem
heitir nú Taíland, afnam þrælahald
og forðaði landinu undan ásælni
erlendra nýlenduherra. Frökkum
tókst að leggja undir sig Kambódíu,
Laos og Víetnam í næsta nágrenni
en ekki Síam. Bretar réðu Búrmu
og Malasíu. Síam var því umkringt
brezkum og frönskum nýlendum
á alla vegu, eina sjálfstæða ríkið í
Indókína.
Kannski Noreg?
Rama V fór til Evrópu 1897 að
sækja sér fyrirmyndir og heim-
sótti þá m. a. Ítalíu, Sviss, Pólland,
Rússland, Danmörku og Svíþjóð.
Vel fór á með honum og Óskari
II Svíakonungi, svo vel að Rama
færði Óskari fíl að gjöf í kveðju-
skyni. Hvernig endurgeldur maður
svo veglega gjöf? spurði Óskar
konungur æðstaráðgjafa sinn.
Hvað get ég gefið Rama í staðinn?
Kannski Noreg? spurði ráðgjafinn
á móti. Norðmenn rufu konungs-
sambandið við Svíþjóð 1905, tveim
árum áður en Rama V kom aftur
til Svíþjóðar 1907 á síðari yfir-
reið sinni um Evrópu og fór þá m.
a. norður fyrir heimskautsbaug.
Fyrsti háskóli Taílands, Chula-
longkorn-háskóli, stofnaður 1917,
heitir í höfuðið á Rama V en Rama
V er þó trúlega frægastur í Evrópu
og Ameríku fyrir söngleik Rod-
gers og Hammersteins, The King
and I, og samnefnda kvikmynd
þar sem Yul Brynner leikur Rama
IV og Deborah Kerr leikur (frá-
skilda!) brezka kennslukonu sem
kóngurinn fékk til að uppfræða
konur sínar, Rama V og systkini
hans. Tveir heimar takast á, þar er
dramað, ástin blómstrar, börnin
eru engin fyrirstaða, en allar þessar
eiginkonur kóngsins í höllinni
flækja stöðuna.
Markaðsbúskapur og lýðræði
Taíland er margfalt ríkara en grann-
löndin mælt í kaupmætti þjóðar-
tekna á mann. Höfuðskýringin á
þessum mikla mun er að Taíland
var aldrei kommúnistaríki eins og
Kambódía, Laos og Víetnam fyrir
austan og Búrma sem heitir núna
Mjanmar fyrir vestan. Taílendingar
kusu heldur að stunda markaðs-
búskap og fríverzlun að vestrænni
fyrirmynd og vöktu heimsathygli
fyrir góðan árangur í efnahags-
málum ásamt nokkrum öðrum
löndum í Asíu og annars staðar.
Herinn tók völdin í Taílandi 1932
og hélt þeim til 1973. Síðan þá hafa
Taílendingar búið við lýðræði og
herforingjaræði á víxl, t. d. við lýð-
ræði 1995-2005 og aftur frá 2008 til
2013 þegar herinn tók völdin enn
á ný. Búrma, Kambódía, Laos og
Víetnam hafa á hinn bóginn ekki
fengið að kynnast lýðræði nema í
afskræmdri mynd.
Bilin mjókka mishratt
Menn tóku eftir miklum árangri
Asíu-landanna um svipað leyti og
kommúnisminn hrundi í Sovét-
ríkjunum og fylgiríkjum þeirra í
Mið- og Austur-Evrópu 1989-1991.
Hvort tveggja fyllti menn bjartsýni
um efnahags- og lýðræðishorfur
þessara landa. Sumar vonir rættust,
aðrar ekki. Eistar drógu á Finna.
Kaupmáttur þjóðartekna á mann
í Eistlandi nam þriðjungi af kaup-
mætti þjóðartekna á mann í Finn-
landi 2000 og tveim þriðju 2017.
Eistar munu með sama áframhaldi
standa jafnfætis Finnum innan
tíðar eins og þeir gerðu árin milli
heimsstyrjaldanna tveggja.
Sumir áttu jafnvel von á að Taí-
land myndi sigla fram úr mörgum
Evrópulöndum fyrir 2020 eða
jafnvel fyrr líkt og t. d. Suður-Kórea,
en svo fór ekki. Tökum Ísland.
Munurinn á kaupmætti þjóðar-
tekna á mann á Íslandi og í Taílandi
var fimmfaldur 1990, fjórfaldur
2000 og þrefaldur 2017. Munurinn
á Íslandi og Taílandi nú er því hinn
sami og munurinn á Finnlandi og
Eistlandi um aldamótin 2000. Bilið
hefur mjókkað. Með sama áfram-
haldi mun það taka Taílendinga
a. m. k. mannsaldur enn að loka
gapinu.
Mörg gömlu kommúnista-
ríkjanna hafa með líku lagi valdið
vonbrigðum. Sums staðar, einkum
í suðurríkjum Sovétríkjanna
sálugu, hafa kommúnistar haldið
áfram að deila og drottna eins og
ekkert hafi í skorizt. Annars staðar,
einkum í Póllandi og Ungverja-
landi, daðra stjórnvöld við fasisma
langt umfram leyfilega ESB-staðla.
Í Póllandi var lögum breytt á þann
veg að einstök framboð þurfa 5%
kjörfylgi til að ná fulltrúum á þing
og samsteypuframboð þurfa 8%.
Þannig duttu 16% atkvæða niður
dauð í kosningunum 2015 svo
að stjórnarflokknum sem kennir
sig við lög og rétt tókst að halda
meiri hluta í þinginu með 38%
atkvæða að baki sér. Allt var þetta
með ráðum gert. Hljómar þetta
kannski kunnuglega? Í alþingis-
kosningunum 2013 duttu 12%
atkvæða niður dauð svo að gömlu
helmingaskiptaflokkarnir náðu
60% þingsæta með 51% atkvæða
að baki sér.
Menn ganga mislangt
Lýðræði á nú undir högg að sækja
um allan heim. Bandaríkin eru ekki
lengur óskorað lýðræðisríki, og
það eru Ísland, Pólland og Ung-
verjaland ekki heldur. Bandarískir
repúblikanar ganga langt til að
svipta blökkumenn atkvæðisrétti.
Báðir flokkarnir vestra breyta
kjördæmamörkum frá einum
þingkosningum til annarra í eigin-
hagsmunaskyni. Báðir ganga fyrir
síauknum fjárstyrkjum auðmanna.
Sumir ganga enn lengra. Hun Sen
forsætisráðherra Kambódíu sl. 33
ár tryggði sér eitt kjörtímabil enn í
kosningum á sunnudaginn var með
því að loka sjálfstæðum fjölmiðlum
og fangelsa leiðtoga stjórnarand-
stöðunnar. Hæstiréttur bannaði
stjórnarandstöðuflokkinn.
Vonir og veðrabrigði
Í lok ræðu sinnar á Sturluhátíð á sunnudaginn sagði Katrín Jakobs-dóttir forsætisráðherra:
„Nú þegar við fögnum 100 ára
fullveldisafmæli upplifum við enn
og aftur umbreytingartíma, líkt
og Sturlungaaldarfólk upplifði og
þau sem börðust fyrir sjálfstæði
Íslands. Nýtum þau tímamót til að
velta fyrir okkur gildum komandi
hundrað ára; hvernig við getum
tryggt að eftir hundrað ár verði hér
land þar sem við öll fáum að njóta
okkar, jafnaðar- og velferðarsam-
félag, þar sem ósnortin náttúra hefur
verið vernduð og við tökum saman
ákvarðanir eftir lýðræðislegum leik-
reglum. Þar skiptir ekki minnstu að
muna hvaðan við komum og hver
við erum. Mikilvægur þáttur í því er
að standa vörð og efla okkar menn-
ingararf því hann er okkar mikilvæga
framlag inn í heimsmenninguna. “
Þetta er kjarni málsins. Og það er
menningin sem er undirstaða þess
og forsenda að við erum Íslendingar
á Íslandi en ekki Bandaríkjamenn
eða Danir með fullri virðingu fyrir
öllu þessu fólki. Þess vegna er mikil-
vægt að minnast þess á fullveldisár-
inu hvert er innihald fullveldisins,
það er menningin. Oft er engu líkara
í umræðunni um fullveldið en að
það sé bara form, en ekki innihald.
Formið er mikilvægt en það gerir
enga stoð nema innihaldið sé skýrt
um leið og við segjum fullum fetum
hvert við ætlum.
Sturluhátíðin á sunnudaginn var
fullveldishátíð; húsfyllir og brenn-
andi áhugi. Þar voru ekki bara
samankomnir fræðimenn og sér-
legir sérfræðingar eða áhugafólk um
Sturlungu. Þarna var sérstaklega góð
þátttaka úr byggðarlaginu.
Lokið er fornminjaskráningu á
Staðarhóli þar sem Sturla bjó lengst.
Fram undan er að kanna leiðir til að
hefja fornleifarannsóknir í jörðu.
Vegagerðin hefur þegar gert bíla-
stæði við afleggjarann heim að
Staðarhóli. Vissulega náði Staðar-
hóll um alla sveitina og þess vegna
verður auðvelt að finna stað fyrir
minningarreit um Sturlu Þórðarson
en það er á döfinni. Þá er á döfinni
að setja upp fjögur sérstök sögu-
skilti á söguhringnum vestra. Það er
Mjólkursamsalan, stærsta fyrirtæki í
Dalabyggð, sem hefur kostað átakið
og studdi auk þess myndarlega við
fornminjaskráninguna.
Dalirnir eiga sögu umfram flest
önnur byggðarlög. Það er ekki síst
Sturlu Þórðarsyni að þakka. Þess
vegna er upplagt að halda upp á
afmæli hans um leið og minnt er á
100 ára fullveldi.
Inntak fullveldisins er
menningin
Hvers vegna er afstaða stjórn-valda á Íslandi neikvæð til eldri borgara? Hvers vegna
eru stjórnvöld hér ekki að leggja sig
fram um að bæta kjör aldraðra og
gera þeim lífið sem léttast? Þannig
er það í grannlöndum okkar. Þar
leggja stjórnvöld sig fram um að
gera lífið sem bærilegast, lífskjörin
sem léttust síðasta hluta æviskeiðs-
ins.
Formaður í samtökum eldri borg-
ara, sem fór að heimsækja systursam-
tök sín í Danmörku fyrir mörgum
árum, undraðist hvað stjórnvöld þar
voru jákvæð í garð aldraðra; átti því
ekki að venjast hér. Gott dæmi um
neikvæða afstöðu til aldraðra er hjá
núverandi ríkisstjórn.
Stjórnin hefur verið við völd í 8
mánuði en hún hefur ekki lyft litla
putta til þess a bæta kjör eða aðstöðu
aldraðra. Þó á að heita svo, að „rót-
tækur sósíalistaflokkur“ veiti stjórn-
inni forstöðu.
Hvað veldur sinnuleysi stjórn-
arinnar? Það er rannsóknarefni.
Vinstri grænir skertu kjör aldraðra
og öryrkja 2009 ásamt Samfylking-
unni í kjölfar bankahrunsins en þá
voru skuldir ríkisins orðnar yfir 200
milljarðar króna.
Það hefði því átt að vera kær-
komið tækifæri fyrir VG nú að bæta
kjör aldraðra og öryrkja, þegar
staða þjóðarbúsins er orðin betri.
En VG telur greinilega ekki þörf á
því; heldur hagar sér eins og enn sé
kreppa í landinu gagnvart þeim sem
verst standa í þjóðfélaginu!
Ég hef minnst á það áður, að ég
tel, að það hve lífeyri aldraðra og
öryrkja er haldið lágum hér sé brot
á stjórnarskránni.
Samkvæmt 76. gr stjórnarskrár-
innar á ríkið að veita öldruðum og
öryrkjum aðstoð, ef þarf. Það þarf
frekari aðstoð til þeirra kvæntra
aldraðra, sem eingöngu hafa 204
þúsund kr. á mánuði eftir skatt. Það
lifir enginn af þeirri hungurlús.
Aðeins húsaleiga er hátt í 200 þús-
und kr. á mánuði og þó húsnæðis-
kostnaður sé heldur lægri hjá þeim,
sem eiga sitt húsnæði munar það
ekki mjög miklu.
Þá er einnig eftir að greiða allan
annan kostnað, matvæli, fatnað,
samgöngukostnað, rafmagn, hita,
síma, sjónvarp, tölvu, læknishjálp,
afþreyingu, gjafir til barna og barna-
barna, o.s.frv. o.s.frv.
Það er engin leið að lifa af þessum
lága lífeyri, sem ríkið skammtar öldr-
uðum og öryrkjum. Það er í rauninni
verið að svelta aldraða og öryrkja
með því að halda þeim svona niðri
og neita að leiðrétta lífeyrinn.
Réttlætinu verður ekki frestað
sagði Katrín Jakobsdóttir, þegar hún
var í stjórnarandstöðu 2017 og var
að gagnrýna Bjarna Benediktsson.
Þá vildi hún ekki fresta leiðréttingu
á lífeyri; vildi ekki fresta réttlætinu.
Nú er hún að fresta því!!
Þó einhleypir aldraðir hafi nokkr-
um krónum hærri lífeyri munar
það engum ósköpum. Einhleypir
aldraðrir, sem eingöngu hafa lífeyri
frá TR, hafa 239 þús. á mánuði eftir
skatt.
Síðan er það furðulegt, að stjórn-
völd skuli komast upp með það að
mismuna öldruðum og öryrkjum
eftir því hvort þeir eru einhleypir
eða í hjónabandi (eða sambúð).
Það er svona svipað og sagt væri við
verkamenn, að þeir fengju lægra
kaup fyrir vinnu sína, ef þeir væru
giftir! Það stenst ekki, hvorki hjá
verkafólki né hjá öldruðum eða
öryrkjum.
Það er engin spurning, að stjórn-
völd eru að brjóta stjórnarskrána
á öldruðum og öryrkjum. Það er
furðulegt, að stjórn undir forustu
„róttæks sósíalistaflokks“ skuli gera
það. Það verður að stöðva brot á
stjórnarskránni strax.
Ég hef undanfarið birt saman-
burð á kjörum aldraðra hér, á hinum
Norðurlöndunum og innan OECD .
Þessi samanburður leiðir í ljós að
Ísland rekur lestina, að því er greiðsl-
ur ríkisins til eftirlauna varðar.
Það hefur lengi verið vitað að
Norðurlöndin standa okkur framar
í þessu efni en það kemur á ávart,
að ríkin innan OECD skuli einn-
ig standa okkur framar í þessu efni,
miðað við eftirlaun sem hlutfall af
vergri þjóðarframleiðslu.
Hvað þýðir þetta? Það þýðir það,
að íslenskir stjórnmálamenn hafa
svikið aldraðra að því er varðar
greiðslu eftirlauna til þeirra. Íslenska
ríkið hefur greitt þeim lægri eftirlaun
en önnur OECD ríki til jafnaðar eða
2% af vergri landsframleiðslu miðað
við 8% í ríkjum OECD. Samt hefur
hagvöxtur verið meiri hér síðustu
árin en í flestum löndum Evrópu.
Hvað verður um hagvöxtinn?
Aldraðir njóta hans ekki.
Hvers vegna er stjórnarskráin brotin?
Björgvin
Guðmundsson
viðskipta­
fræðingur
Svavar
Gestsson
ritstjóri
Það er menningin sem er
undirstaða þess og forsenda
að við erum Íslendingar á
Íslandi en ekki Bandaríkja-
menn eða Danir með fullri
virðingu fyrir öllu þessu
fólki.
Lífeyrir aldraðra frá TR er
við fátæktarmörk, dugar
hvergi nærri.
Sums staðar, einkum í suður-
ríkjum Sovétríkjanna sálugu,
hafa kommúnistar haldið
áfram að deila og drottna
eins og ekkert hafi í skorizt.
Annars staðar, einkum í
Póllandi og Ungverjalandi,
daðra stjórnvöld við fasisma.
2 . Á G Ú S T 2 0 1 8 F I M M T U D A G U R16 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
2
-0
8
-2
0
1
8

0
4
:2
2
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
0
8
4
-2
8
4
4
2
0
8
4
-2
7
0
8
2
0
8
4
-2
5
C
C
2
0
8
4
-2
4
9
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
4
8
s
_
1
_
8
_
2
0
1
8
C
M
Y
K