Morgunblaðið - 06.04.2018, Side 12

12 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2018
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
S
ólrún er rótgróið fjöl-
skyldufyrirtæki, stofnað
árið 1961. Í dag fæst
fyrirtækið fyrst og
fremst við útgerð en Sól-
rún rak líka fiskverkun fram til
ársins 2006. Bátarnir um þessar
mundir eru tveir: einn línubátur
með beitningarvél, Særún EA 251,
og grásleppu- og handfærabát-
urinn Ingibjörg EA 351.
Fyrr á árinu
barst 200 mílum
til eyrna reikn-
ingur sem út-
gerðin fékk við
löndun afla, þar
sem 744 krónur
fengust fyrir 62
kg af ufsa. Eftir
að á upphæðina
höfðu verið lögð
hafnargjöld,
sölugjöld, mót-
tökugjöld og veiðigjöld þurfti út-
gerðin þó að greiða 1.522 krónur,
eða 778 krónum meira en fengist
hafði fyrir aflann.
„Auðvitað er þetta bara að ger-
ast alla daga,“ segir Pétur, spurður
um tilurð reikningsins.
„Hvetur til brottkasts“
„Til dæmis vorum við með bátinn á
Skagaströnd um daginn, en þaðan
fórum við í nokkra róðra. Þá fór
stærri þorskurinn og stærri ýsan
til Samherja í föstum viðskiptum,
og afgangurinn, til dæmis smáýsa
og undirmálsýsa, var seldur á
markaði. Við lönduðum fimm sinn-
um en tvisvar kom fyrir að við
fengum ekki krónu fyrir undir-
málsýsuna. Hún seldist ekki,“ seg-
ir Pétur.
„Meðalverðið á þessum aukateg-
undum þessa daga var í kringum
sextíu til áttatíu krónur. Með-
alveiðigjald á sama tíma nemur 22
krónum á þorsk og 26 krónum á
undirmálsýsu. Og hún selst alla
jafna ekki fyrir nema fimmtíu til
hundrað krónur. Þetta er því gríð-
arlega hátt hlutfall veiðigjalda á
þessum aukategundum,“ segir
hann og bætir við að þetta hljóti að
hafa skýr áhrif.
„Þetta náttúrlega hvetur beinlín-
is til brottkasts. Þegar menn sitja
uppi með það að koma með aflann í
land, vigta þetta, greiða veiðigjald
og svo borga af þessu laun; þegar
upp er staðið koma menn út í
margföldum mínus.“
Fyrirkomulagið fjandsamlegt
Hann segir smábátasjómenn hafa
gagnrýnt mikið þær aðferðir sem
notaðar eru við útreikning veiði-
gjaldsins.
„Að það skuli vera föst krónutala
en ekki tala sem tengd er að vissu
leyti söluverðinu. Ef til vill gæti
talan meira að segja verið föst í
ákveðinni upphæð, en svo færi hún
samt ekki yfir ákveðið hlutfall af
söluverðinu. Ef fiskverð lækkar
mikið gæti veiðigjaldið þannig tek-
ið mið af því og gefið sjómönnum
svigrúm svo þeir hreinlega leggi
ekki upp laupana vegna endalausra
gjalda.“
Hann segir þetta sérlega slæmt
þegar línuveiðar séu annars vegar.
„Þetta er afar bagalegt, og í
raun er margt í fyrirkomulagi
veiðigjalda sem er okkur í smá-
bátaútgerðinni afar fjandsamlegt,“
segir Pétur. „Til dæmis að gjald-
stofn veiðigjaldsins skuli vera
landaður afli en ekki seldur afli. Ef
því yrði breytt myndi það muna
ansi miklu fyrir okkur. Með sama
hætti erum við í krókaaflamarks-
kerfinu bundnir þessum veið-
arfæratakmörkunum, en greiðum
samt sama veiðigjald og aðrir sem
þó geta hagað sínum seglum eftir
vindi og veitt í þau veiðarfæri sem
skila þeim bestu tekjunum hverju
sinni,“ segir Pétur.
Njóta ekki hagnaðar af vinnslu
„Raunverulega skil ég ekki hvern-
ig færa má rök fyrir þessu fyrir-
komulagi, því margir af þessum
sömu smábátum eru að landa á
fiskmarkaði og njóta þar af leið-
andi ekki hagnaðarins af vinnsl-
unni, en veiðigjald er þó að hluta
til tilkomið vegna hagnaðar
vinnslu.“
Þess vegna segir Pétur að mun
skynsamlegra væri að tengja veiði-
gjaldið við sölu aflans.
„Þá myndi vinnslan þurfa að
taka tillit til þess við kaup á hrá-
efninu á markaði, sem myndi þýða
að vinnslan tæki gjaldið á sig í ein-
hverjum tilvikum. Auðvitað spyrja
margir: hvað með þá sem vinna
aflann sinn sjálfir? Þetta á ekki að
skipta neinu máli fyrir þá, enda
kemur gjaldið bara á öðrum stað
inn í framleiðsluferlið þeirra.“
Pétur nefnir annað dæmi um það
sem hann segir vera misfellu í
kerfinu.
„Það er línuívilnunin, sem verið
hefur í langan tíma og komið sér
mjög vel fyrir þá sem eru að vinna
línuna í landi. Nú er svo komið að
hún er orðin algjör forynja, að því
leytinu til að þeim bátum sem
vinna með landbeitta og landunna
línu fækkar mjög hratt vegna þess
að kostnaður í landi hefur einfald-
lega hækkað verulega á sama tíma
og fiskverð hefur lækkað.“
Afkoman ekki beysin
Landssamband smábátaeigenda
greindi frá því í marsmánuði að
109 bátar hefðu fengið línuívilnun á
yfirstandandi fiskveiðiári, en þeir
voru 149 á fiskveiðiárinu 2016/
2017. Felst ívilnunin í því að dag-
róðrabátar á línuveiðum geta í ein-
stökum róðrum landað afla um-
fram aflamark í þorski, ýsu og
steinbít. Til þess þarf að uppfylla
fjölda skilyrða, en hafi línan verið
beitt í landi má landa 20% umfram
þann afla sem reiknast til kvóta, og
hafi línan verið stokkuð upp í landi
má landa 15% umfram þann afla
sem reiknast til kvóta.
„En þeir sem senda línuna aldrei
í land, þeir fá núll prósent,“ segir
Pétur. „Þetta gerir það að verkum
að víða eru bátar sem stokka upp í
landi, sem eru með beitningarvél
um borð og uppstokkara, en svo
eru þeir með tvöfaldan skammt af
línu og senda helminginn í land í
hverjum róðri.“
Þeir útgerðarmenn sem ekki hafi
ráð á þessu séu fljótir að yfirgefa
greinina.
„Flotinn er að skreppa saman og
það gerist mjög hratt. Afkoman er
ekki beysin og menn horfa þannig
á þetta að þeir geti alveg eins selt.
Og það gera þeir. Ef til vill finnst
sumum það góð þróun en ég held
ekki. Menn standa svo frammi fyr-
ir því eftir tvö, þrjú, fjögur ár að
það eru engir smábátar eftir, kvót-
inn ekki nægilega dreifður, og þá
fara menn að velta fyrir sér hvern-
ig eigi að dreifa honum aftur.
Þannig hefur kerfið okkar þróast í
gegnum tíðina.“
Lítið magn þarf til að verð falli
Spurður hvernig hann meti stöðu
fiskmarkaðanna segir Pétur að
þeir standi mjög höllum fæti.
„Ég held að meginorsök þess sé
í raun fækkun fiskverkana og jafn-
framt samþjöppun veiðiheimilda á
hendur aðila sem vinna aflann
sjálfir. Út frá þessu hefur framboð
á fiskmörkuðum minnkað jafnt og
þétt, sem hefur svo aftur gert það
að verkum að þeim verkunum sem
treysta alfarið á markaðina hefur
fækkað.“
Pétur segir sína útgerð jafnan
hafa selt meginþorra aflans á fisk-
markaði.
„En það er alltaf að verða lægra
og lægra þetta þak,“ segir hann og
útskýrir mál sitt: „Auðvitað er
þetta þannig að ef það er lítið
framboð, þá fáum við gott verð.
Síðan er eitthvert jafnvægi, þar
sem hægt er að segja að verðið sé
nokkurn veginn eðlilegt. Loks er
nokkuð sem heitir offramboð, ein-
mitt þegar stóru verkanirnar koma
inn og kaupa allt sem laust er, og
þá tala menn gjarnan um verðfall.
Og sá tonnafjöldi sem þarf til að
þetta verðfall verði hefur farið
minnkandi með hverju ári. Segjum
að í dag komi yfir 100 tonn af
þorski á markaðinn, þá fer verðið
bara að síga hratt. En fyrir tveim-
ur til þremur árum þurfti um það
bil 200 til 250 tonn til að hið sama
gerðist,“ segir Pétur.
Allir eigi þá að hafa hag af því að
fiskmarkaðirnir séu stórir og virk-
ir, enda nái þeir að anna eftirspurn
þegar henni er ekki svarað annars
staðar.
„Staðan er þannig í íslenskum
sjávarútvegi að fiskmarkaðirnir
stýra verði á öllum fiski, eftir síð-
ustu kjarasamninga. Þá verður nú
að viðurkennast að menn velta
stundum fyrir sér réttmæti þess að
stærstu útgerðir landsins eigi alla
fiskmarkaðina en vilji svo ekki
selja fiskinn sinn þar, heldur bara
kaupa fisk af öðrum, sem stýrir svo
fiskverðinu í landinu. Því það er
staðreyndin.“
Hann gefur lítið fyrir það tal
sem hann hefur heyrt um mögu-
legt samráð.
„Ég held að þetta sé einfaldlega
lögmálið um framboð og eft-
irspurn. Maður skilur það nátt-
úrlega að þeir sem geta stýrt hrá-
efnisöfluninni sinni algjörlega nýti
sér þá stöðu sem skapast á fisk-
markaðnum, þegar þeir geta fengið
hráefni á góðu verði og látið hægja
aðeins á flotanum sínum á meðan.
Svo leiðir þetta það af sér að þessir
aðilar eru hugsanlega til í að kaupa
fisk í föstum viðskiptum á ákveðnu
verði og þá leita menn auðvitað í
það öryggi sem í því felst. Um leið
veikist markaðurinn ennþá meira.“
Aðgerðir stjórnvalda hafi áhrif
Reksturinn verði á sama tíma erf-
iðari fyrir þær útgerðir sem róa
bátum sínum þegar veður eru
vond, í von um gott verð þegar í
höfn er komið.
„Verðið verður sjaldnar hátt nú
til dags. Og verðfallið, þegar það er
gott veður, er orðið svo mikið.“
Bendir hann á að þetta komi
ekki eins illa við þá sem rói allan
ársins hring.
„Þá fáum við bæði háa og lága
verðið. En þeir sem eru með litla
báta og geta ekki róið nema bara
þegar það er gott veður fá alltaf
lægsta verðið. Þá fara þeir að
reyna að komast í föst viðskipti,
sem aftur dregur tennurnar úr
markaðnum. Allt stefnir þetta í
sömu áttina, en merkilegast af öllu
finnst mér þó að nánast allt það
sem veldur þessari einstefnu eru
aðgerðir stjórnvalda.“
Meðalverðið nánast það sama
Nefnir hann þá helst veiðigjöld og
veiðarfæratakmarkanir.
„Hvað það síðara varðar er ég
þess fullviss að það myndi auð-
velda mörgum útgerðum rekst-
urinn til muna að fá að veiða hluta
af sínum veiðiheimildum í önnur
veiðarfæri en króka, til dæmis net.
Vissulega er það þannig að króka-
fiskurinn gefur hærra verð, það er
að segja sambærilegar stærðir,“
segir Pétur. „En við vorum nú að
gera út tvo báta frá Árskógssandi í
þrjú ár, annan á netum en hinn á
línubeitningarvél. Staðreyndin var
sú að meðalverð bátanna var nokk-
urn veginn nákvæmlega það sama.
Netabáturinn fékk alltaf lægra
verð fyrir fisk af sömu stærð, en
hann var bara alltaf að landa
stærri fiski. Þá var mikið minna af
meðafla og þessum aukategundum,
sem draga svo niður meðalverðið
þegar upp er staðið. Kostnaðurinn
var hins vegar margfalt minni og
hægt að klára veiðarnar á miklu
skemmri tíma,“ segir Pétur.
„Og þegar smábátarnir eru
orðnir svona lítill hluti af heild-
arveiðunum hefur það ekki sömu
áhrif á flæðið í sjávarútveginum
þótt einhverjir smábátar taki hluta
af veiðiheimildum sínum í net á
vertíðinni. Ef menn hafa einhvern
áhuga á því að halda smábátaút-
gerð áfram þarf að gera helling, en
fyrst og fremst þarf bara að laga
hlutina aðeins til. Þá myndi um-
hverfið breytast til muna. Þá er ég
ekki að tala um einhverjar sértæk-
ar aðgerðir heldur bara almennar
aðgerðir gagnvart þessum báta-
flokki, sem gera honum kleift að
lifa af.“
Víða er pottur brotinn í
fyrirkomulagi smábáta-
veiða og fiskmarkaða og
allt stefnir í að útgerð
smábáta leggist nánast
af innan fárra ára. Þetta
segir Pétur Sigurðsson,
framkvæmdastjóri
útgerðarinnar Sólrúnar
ehf. á Árskógssandi.
Morgunblaðið/Hari
Ísfilma í smábátahöfn Pétur segir smábátaveiðar og fiskmarkaði standa höllum fæti í dag. Framtíðarhorfur séu dökkar.
Pétur
Sigurðsson
„Flotinn er að skreppa saman“
Landað í mínus
Seldur afli 62 kg 12,00 kr./kg 744,00 kr.
Heildartekjur 744,00 kr.
Hafnargjöld 1,6% 0,19 kr./kg 11,90 kr.
Sölugjöld 3,0% 0,36 kr./kg 22,32 kr.
Móttökugjöld 7,00 kr./kg 434,00 kr.
Veiðigjöld 17,00 kr./kg 1.054,00 kr.
Heildarútgjöld 1.522,22 kr.
Samtals -778,22 kr.
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum