Morgunblaðið - 06.04.2018, Blaðsíða 42

42 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2018
Þ
að mun hafa verið á haust-
dögum árið 1996 sem það
fór að spyrjast út að leigja
ætti eitt af varðskipum
Landhelgisgæslunnar í
veðurrannsóknir langt suður í höf.
Ástæðan eflaust auraleysi eða tak-
markaðar fjárveitingar til Land-
helgisgæslunnar og var raunar rétt-
lætt með því að auka úthald hinna
skipanna tveggja sem yrðu áfram á
heimamiðum.
Eðlilega leist mönnum misvel á
þessa hugmynd, sumir hreinlega
hættu störfum þegar þetta lá end-
anlega fyrir og einhverjir neituðu að
fara en flestir voru þó jákvæðir.
Sjálfur var undirritaður ekkert
sérstaklega uppveðraður af þessari
hugmynd en þegar endanlega lá
ljóst fyrir að varðskipið Ægir færi í
ferðina var ekkert annað í boði en að
hlýða kallinu, þó innst inni væri ég á
þeirri skoðun að varðskipin ættu
einfaldlega að sinna eftirliti og
björgunarstörfum á heimamiðum;
þar ættu þau að vera til taks.
Þegar nær dró brottför voru
haldnir fundir með áhöfninni þar
sem farið var yfir fyrirhugað verk-
efni. Ég reyndi auðvitað að gera gott
úr þessu öllu, vera bjartsýnn og sjá
björtu hliðarnar á þessu.
Ég benti meðal annars á það á ein-
um fundinum að mun betra væri að
vera þarna í „suðurhöfum“; þar væri
til dæmis mun hlýrra loftslag og
dagurinn og sólargangurinn mun
lengri en hér norðurfrá í svartasta
skammdeginu.
Eftir fundinn var ferðin oftast
kölluð Sólskinstúrinn, sem stóð auð-
vitað ekki undir nafni, það fór lítið
fyrir sólinni þó birtan hafi verið eitt-
hvað meiri en hér norðurfrá á þess-
um árstíma; stanslaus lægðagangur
með rigningu, slyddu og jafnvel
snjókomu.
Búist til brottfarar
Dagana 3. til 9. desember 1996 var
komið fyrir í Ægi sjálfvirkri veður-
athugunarstöð af frönskum vísinda-
mönnum og mönnum frá Veðurstofu
Íslands sem jafnframt kenndu okkur
skipstjórnarmönnum meðferð stöðv-
arinnar, sendingar veðurskeyta og
meðferð helíum-loftbelgja sem send-
ir voru á loft upp í að lágmarki 16
kílómetra hæð til háloftaathugana.
Um borð voru teknar alls 80 flösk-
ur af helíum, eða um níu tonn alls, og
voru þær geymdar á aðalþilfari
framan við skorsteinana báðum
megin.
Grindurnar utan um helíumflösk-
urnar voru sjóbúnar þannig að þær
voru rafsoðnar fastar við þilfarið og
hreyfðust ekki þrátt fyrir öll óveðrin
sem við lentum í í ferðinni.
Haldið suður á bóginn
Laugardaginn 4. janúar 1997 klukk-
an 14.00 voru landfestar varðskips-
ins Ægis leystar í Reykjavíkurhöfn
og haldið út Faxaflóa, fyrir Garð-
skaga og stefnan sett suður í haf á
svæði sem var um eitt þúsund sjó-
mílur suð-suðvestur af Íslandi. Þar
með hófst um tveggja mánaða viða-
mikil alþjóðleg veðurrannsóknarferð
með þátttöku Ægis, Veðurstofu Ís-
lands og fleiri þjóða.
Verkefnið gekk undir nafninu
FASTEX eða „FRONTS and ATL-
ANTIC STORM TRACK EXPERI-
MENT“ og var kostað af Evrópu-
sambandinu, Bandaríkjamönnum og
nokkrum veðurstofum í Evrópu.
Mun kostnaður hafa numið rúmum
300 milljónum króna á þeim tíma.
Eins og nafn verkefnisins gefur til
kynna fólst verkefnið í því að fylgj-
ast með þróun lægða sem geystust
austur yfir Atlantshaf og voru gerð-
ar margvíslegar veðurathuganir til
að auka skilning veðurfræðinga á
veðurkerfum og gera veðurspár
áreiðanlegri en þær höfðu verið áð-
ur.
Í veðurathugunum tóku þátt auk
varðskipsins Ægis þrjú önnur skip,
Victor Bugaev frá Úkraníu með
heimahöfn í Odessa í Svartahafi,
skipið var um 3.300 tonn að stærð og
um 100 metrar að lengd, Knorr frá
Bandaríkjunum, um 2.500 tonn og 85
metrar að lengd, og franska skipið
Le Suroit með heimahöfn í Brest,
um 660 tonn og 56 metrar að lengd,
en til samanburðar þá er Ægir 927
brúttórúmlestir og 70 metrar að
lengd.
Auk þess voru meðal annars not-
aðar sex flugvélar til veðurathugana,
Orion P-3, tvær Herkules C-130,
Electra, Gulfstream og Lear 36 og
voru vélarnar sendar út á Atlantshaf
frá flugvöllum á Shannon á Írlandi
og St. Johns á Nýfundnalandi þegar
ástæða þótti til.
Electra-vélin datt reyndar út um
miðjan febrúar þegar skemmdir
fundust í öðrum væng hennar eftir
eitt flugið. Einnig komu við sögu
áætlunarflugvélar sem voru á leið
yfir hafið og flutningaskip. Verkefn-
inu var aðallega stjórnað frá Shann-
on á Írlandi auk Météo-France í
Toulouse í Frakklandi, auk fleiri að-
ila.
200 sjómílur á milli skipanna
Eins og áður sagði var svæðið sem
Ægi var ætlað að vera á við veður-
athuganirnar um eitt þúsund sjómíl-
ur suð-suðvestur af Íslandi, nyrst
skipanna fjögurra sem voru við at-
huganirnar en þeim var valinn stað-
ur á 35°vestur lengdarbaug, milli
breiddarbauga 40°norður og
50°norður.
Skipin voru síðan færð til norður-
suður eftir því hvernig veðurkerfin
voru hverju sinni og var fjarlægð
milli skipanna oftast um 200 sjómíl-
ur.
Úkraníska skipið Victor Bugaev
fór frá Marseilles í Frakklandi hinn
28. desember 1996, en það var stað-
sett syðst skipanna fjögurra eða um
170 sjómílur vestnorðvestur frá
Azoreyjum, franska skipið Le Suroit
fór frá La Seyne sur Mer í Frakk-
landi hinn 29. desember og var stað-
sett um 200 sjómílum norður af V.
Bugaev og bandaríska skipið Knorr
fór frá Limerick á Írlandi 30. desem-
ber og var staðsett um 200 sjómílur
suður af Ægi.
Meðan varðskipið klauf öldur Atl-
antshafsins suður á bóginn voru
gerðar venjubundnar veðurathug-
anir með 3 klst. millibili og hálofta-
athuganir voru ýmist gerðar með 6
klst. millibili, 3 klst. millibili eða
jafnvel 1,5 klst. millibili, allt eftir
fyrirmælum frá veðurfræðingum í
Shannon á Írlandi.
Hreint út sagt tækniundur
Háloftaathugunum var fjölgað þeg-
ar lægðir gengu yfir og veðrið var
sem verst. Oft reyndist örðugt að
koma loftbelgjum á loft við þær að-
stæður, sérstaklega í mikilli úr-
komu.
Við slepptum loftbelgjunum upp
aftast á þyrluskýlisþakinu og sáu
stýrimennirnir aðallega um það verk
með aðstoð hásetanna. Þar var
öruggast að vera þegar sjólag var
slæmt, sem var reyndar ansi oft, og
settar voru upp öryggislínur fyrir
menn.
Staðurinn var hátt yfir sjó og aft-
an við stjórnpallinn og í vari eða
skjóli ef brotsjóir kæmu þegar lónað
var upp í sjó og vind sem alltaf var
gert þegar loftbelgjunum var sleppt
á loft.
Um háloftaathuganirnar er það að
segja að tæknin samfara þeim var
hreint út sagt tækniundur. Það er
með ólíkindum að það skuli hafa ver-
ið hægt að senda lítinn pakka á loft
sem hékk neðan í loftbelgjunum,
langt upp í lofthjúp jarðar, sem safn-
aði rakastigi, loftþrýsting, hitastigi,
daggarmarki, vindstyrk og vind-
stefnu auk hæðar loftbelgsins hverju
sinni.
Allar þessar upplýsingar voru síð-
an sendar sjálfvirkt niður til mót-
tökutækis um borð í Ægi, þær síðan
keyrðar inn í tölvu um borð og send-
ar um gervitungl til Shannon á Ír-
landi og Toulose í Frakklandi ásamt
veðurupplýsingum og sjólagi.
Hæst fóru loftbelgirnir í 32 km
hæð.
140 til 150 hnúta vindur
Mesti vindhraði sem mældist í há-
loftunum var í 12-15 km hæð en þá
Halldór B. Nellett, skip-
herra hjá Landhelgis-
gæslunni, segir frá veð-
urrannsóknum sem
varðskipið Ægir tók þátt
í fyrir rúmum tuttugu
árum, eða í janúar og
febrúar árið 1997.
Áhöfn varð ekki svefnsamt Baksíða Morgunblaðsins 9. febrúar 1997.
Á Írlandi Skipherrann
að hefja landgöngu í Cork.
Næturbræla Verið að sigla í
næstu veðurstöð að nóttu til.
Veðurathuganir
í veðravíti