Morgunblaðið - 06.04.2018, Blaðsíða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 2018
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
var í raun ekkert gamanmál, að eina
nóttina vaknaði undirritaður við það
að skipið fékk á sig hnút eða brotsjó
og mikill hnykkur kom á skipið sem
var reyndar ekki óalgengt.
Í svefnrofunum heyrði ég síðan
einhvern hávaða og fann að eitthvað
var komið upp í koju til mín því ég
gat mig hvergi hrært, var bara fast-
ur undir einhverju fargi.
Svartamyrkur var auðvitað og ég
hugsaði með mér: Hver andsk. er
kominn hér upp í koju til mín? Ég
kveikti kojuljósið við höfðalagið og
sá þá að stóra þunga glerplatan, sem
búin var að vera ofan á virðulegu
mahónískrifborðinu í skipherraklef-
anum síðastliðin 30 ár eða svo; hafði
staðið af sér öll þorskastríðin og
árekstrana sem þeim fylgdu og var
fest niður á skrifborðið með járn-
vinklum, hafði losnað við hnútinn og
hnykkinn sem kom á skipið, flogið
yfir herbergið og upp í koju til mín
og sat þar einhvern veginn skorðuð
föst ofan á mér.
Mér tókst þó að lokum, þegar ég
hafði áttað mig á þessu, að klöngrast
fram úr kojunni og sjóbúa glerplöt-
una en heppinn var ég að verða ekki
fyrir henni.
Ekki séð jafn snögg veðraskipti
Sem dæmi um snögg veðrabrigði þá
héldum við sjó einu sinni sem oftar
og lónuðum upp í sjó og vind sem var
af suðaustri um 40 hnútar eða um 20
m/sek. Á radarskerminum sáust
greinilega skörp veðraskil nálgast
hratt úr suðvestri og þegar skilin
fóru yfir skipið snerist vindur um
180 gráður á einungis um 15 mín-
útum eða í norðvestanátt.
Það var einkennilegt í fyrstu að
lóna upp í 12-14 metra ölduhæð úr
suðaustri og fá vindinn í „rassinn“,
en á ótrúlega skömmum tíma reif
hann upp norðvestan sjó og þá var
ekkert annað að gera en að snúa aft-
ur upp í, bara í hina áttina.
Ég hef aldrei, hvorki fyrr né síðar,
orðið vitni að eins skörpum veðra-
breytingum.
Viðamikið verkefni nýst vel
Ég aflaði upplýsinga nýlega hjá
Haraldi Ólafssyni veðurfræðingi en
hann var einn þeirra sem stóðu að
þessu verkefni á sínum tíma. Har-
aldur upplýsti eftirfarandi:
hnúta (45m/sek) nær stanslaust í
rúman sólarhring (64 hnútar eru
gömlu 12 vindstigin). Meðalölduhæð
var þá orðin um 12-14 metrar en
hæstu öldur um og yfir 20 metrar
mest þegar veðrið fór loks að ganga
niður.
Það var auðvelt að áætla ölduhæð-
ina því útsýnisturninn á Ægi var á
þessum tíma um 17 metra hár og
hæstu öldur langt yfir hæð hans
þessa daga. Þess má einnig geta að
þegar sjólag var verst settum við
alltaf niður, til öryggis, öfluga hlera
fyrir frambrúargluggana og höfðum
annan hornglugganna hleralausan,
þann sem var í meira skjóli, svo við
sæjum eitthvað út.
Þessir hlerar voru sérstaklega
hannaðir til þess að verja gluggana
fyrir brotsjóum en gluggarnir á Ægi
eru nokkuð stórir.
Fyrir utan slysahættu hefði verið
afleitt að fá inn glugga þarna lengst
úti á miðju Atlantshafi svo ég gaf
alltaf fyrirmæli um að setja glugga-
hlerana niður á fyrra fallinu.
Fylltu alveg byssupallinn
Ægir er afburðasjóskip, sérstaklega
þegar keyrt er á móti sjó og vindi og
varlega er farið, og varði sig vel gegn
öllum þeim brotsjóum sem urðu á
vegi okkar.
Ég man eftir tveimur góðum
„skvettum“ sem komu á okkur og
fylltu alveg byssupallinn framan við
brúna en öllu engu tjóni.
Eins og ég nefndi hér fyrr voru
menn í öryggislínum á þyrluþaki í
verstu veðrunum við sleppingu loft-
belgja. Einnig þurftu menn að fara
niður á dekk þar sem allar helíum-
flöskurnar voru, skipta á milli
flaskna þegar þær tæmdust og opna
og loka fyrir þær við notkun. Þegar
menn þurftu að fara þar niður var
það ákveðin regla að þangað niður
færi enginn nema með leyfi stjórn-
palls, oft var skipinu þá snúið þannig
að annaðhvort bakborðs- eða stjórn-
borðssíða væri í skjóli og því hættu-
minna að vinna þar niðri.
Nánast ein lægð á dag
Það kom þó fyrir nokkrum sinnum
að þessi útistörf voru slegin af vegna
sjólags, ekki var hættandi á að senda
menn út á dekk í verstu veðrunum.
Alls voru lægðirnar rétt tæplega
fimmtíu sem komu við sögu í þessari
53 daga ferð, eða nánast ein á dag, og
má segja að fjöldi þeirra hafi komið á
óvart og einnig hvað sjólag var yf-
irleitt slæmt, mjög krappir sjóir, oft
tvísjóa sem skýrðist af því hve vind-
áttir voru breytilegar, vestan- og
suðvestanáttir þó algengastar.
Mikið líf virtist vera í sjónum
þarna suðurfrá, mikið um marsvíns-
vöður og önnur smáhveli og tún-
fiskar sáust líka.
Til gamans má geta þess, en það
„Fastex hefur verið viðamikið
verkefni sem nýst hefur vel. Í verk-
efninu var safnað mælingum í
gagnabanka sem ýmsir aðilar um
allan heim nýta með ýmsum hætti.
Mest ber á verkum sem lúta að því
að þróa reiknilíkön til að spá veðri
og veðurfari.“
Í gagnabanka ISI, sem er bóka-
safn á netinu sem vísindamenn nota
mikið, eru núna 154 vísindagreinar
sem byggjast á gögnum úr Fastexi.
Þær eru enn að koma út og víst er að
í sumum tilvikum gleyma menn að
segja hvaðan gögnin koma þannig að
líklega eru greinarnar töluvert fleiri,
kannski nær 500. Svo halda menn
áfram að nota forritin sem skrifuð
eru með aðstoð Fastex til að spá
veðri og veðurfari, án þess að Fastex
sé nokkurs staðar getið.
Greinarnar fjalla um ýmsa þætti
þessara mála, allt frá því hvernig
best sé að reikna dropavöxt og úr-
komumyndun upp í hvernig best sé
að meðhöndla þúsund km langar
bylgjur í háloftum sem vitað er að
stjórna lægðamyndun. Töluvert ber
á greinum um það hvað sé best að
mæla og hvar. Þær byggjast gjarn-
an á því að reiknað er með og án ým-
issa gagna sem aflað var í Fastex-
verkinu og leitað svara við
spurningunni: „Hvaða mælingar
skiptu máli fyrir spána og hvaða
mælingar skiptu engu máli?“
Haldið heim til hafnar
Í ferðinni voru einnig sjósett alls níu
rekveðurdufl, fimm fyrir írsku veð-
urstofuna og fjögur fyrir Veðurstofu
Íslands, og einnig voru stundaðar
veðurathuganir reglulega mestalla
heimleiðina og helíumbelgir einnig
settir á loft.
Til Reykjavíkur komum við á Ægi
Veðravítið
Dæmigerð mynd
um sjólag sem
var þarna nánast
alla daga.
Hlerarnir komnir fyrir
Gluggahlerarnir komnir fyrir
framgluggana, skipherrann
í hornglugganum og Jóhann
Örn Sigurjónsson á stýrinu.
Fjölþjóða rannsóknarskip
í veðurathugunum