Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Page 11

11Ljósmæðrablaðið - desember 2012
Tafla 5. Viðhorf ljósmæðra til fósturskimana.
N Mjög
sam-
mála
%
Frekar
sam-
mála
%
Hlutlaus
%
Frekar
ósam-
mála
%
Mjög
ósam-
mála
%
Get rætt af öryggi um fósturskimun
fyrir Downs heilkenni
50 30 46 18 6 0
Þarf meiri þekkingu um fósturskimanir
til að geta veitt gagnlega ráðgjöf
50 12 20 20 34 14
Þekking á fósturskimunum er
nauðsynleg í daglegu starfi mínu
50 66 30 2 2 0
Finnst erfitt að tala við konur/verðandi
foreldra um Downs heilkenni
50 2 6 10 24 58
Bjóða ætti öllum barnshafandi konum
fósturskimun fyrir Downs heilkenni og
öðrum litningagöllum
50 36 14 24 14 12
Hvetja ætti allar barnshafandi konur til
þess að þiggja fósturskimun
48 4,2 6,3 29,2 22,9 37,5
Að tala um fósturskimanir hefur áhrif á
ánægju og gleði vegna meðgöngunnar
49 6,1 32,7 22,4 12,2 26,5
hnakkaþykktarmælingu eða samþættu
líkindamati án frekari rannsókna. Niður-
stöðurnar sýndu aftur á móti að þekking
ljósmæðranna á viðmiðunarmörkum og
líkum á frávikum var ábótavant. Einungis
um 20% ljósmæðranna sem tóku þátt í
rannsókninni vissu hve stórt hlutfall fóstra
með Downs heilkenni myndu finnast ef
allar barnshafandi konur færu í fóstur-
skimun við 11–14 vikna meðgöngu. Auk
þess kom fram að aðeins um 60% ljós-
mæðranna hafði þekkingu á jákvæðum og
neikvæðum niðurstöðum úr skimprófum.
Bramwell og Carter (2001) komust að
sambærilegri niðurstöðu fyrir rúmum
áratug en samkvæmt þeim var þekking á
aðferðum fósturskimana almennt góð, en
þekking á líkum á ýmsum frávikum lítil
og fagfólkið hafði takmarkaða þekkingu
í sambandi við jákvæða niðurstöðu úr
skim- og greiningarprófum. Niðurstöður
annarra rannsókna hin síðari ár hafa verið
í svipuðum dúr (Skirton og Barr, 2010).
Mikilvægt er að fagfólk hafi góða þekkingu
á fósturskimun til að verðandi foreldrar
fái fullnægjandi upplýsingar og geti tekið
upplýsta ákvörðun varðandi hvort þau vilja
þiggja eða afþakka skimunina. Niðurstöður
þessarar rannsóknar benda til þess að bæta
þurfi þekkingu fagfólks á fósturskimun og
ýta undir mikilvægi þess að þróa fræðslu
varðandi efnið.
Helstu ástæður þess að ljósmæðurnar
veittu ekki nægjanlegar upplýsingar
voru að verðandi foreldrar vildu ekki
upplýsingar (42%). Í íslenskri rannsókn á
þekkingu verðandi foreldra á skimun kom
fram að 66% foreldranna vildu fá allar
mögulegar upplýsingar en einungis 2%
vildu engar upplýsingar fá varðandi fóstur-
skimun og fósturgreiningu (Stefansdottir
o.fl., 2010). Þetta sýnir að ekki er alltaf
samræmi milli þess sem ljósmæður telja
að verðandi foreldrar vilji og þess sem þeir
raunverulega vilja. En sökum þess hversu
margir verðandi foreldrar hitta fæðinga- og
kvensjúkdómalækni snemma á meðgöngu
(Helga Gottfreðsdóttir, 2009; Hanna Rut
Jónasdóttir, 2009) og eiga mögulega samtal
um skimunina þar, getur það skýrt að ljós-
mæður segja að svo hátt hlutfall verðandi
foreldra vilji ekki upplýsingar. 36% ljós-
mæðranna tilgreindu tímaskort sem ástæðu
þess að ekki voru veittar nægar upplýsingar
en Ahmed o.fl. (2012) komust að
sambærilegri niðurstöðu, þ.e. að skortur á
tíma væri hindrun í því að ljósmæður gætu
veitt nægar upplýsingar um skimunina.
Í rannsókn McNeill og Alderdice (2009)
kom einnig fram að ljósmæður töldu sig
ekki geta veitt fullnægjandi upplýsingar
um fósturskimun innan þess tímaramma
sem þær höfðu. Því má álykta að þörf sé
á meiri tíma eða breyttu fyrirkomulagi
fyrstu skoðunar á meðgöngu svo ljós-
mæður upplifi ekki tímaskort sem hindrun
í að gefa foreldrum nægar upplýsingar.
Mögulega mætti hafa tvær fyrstu skoð-
anir, aðra mjög snemma á meðgöngu þar
sem farið væri í þætti sem mikilvægt er
að taka afstöðu til í upphafi meðgöngu og
seinni heimsóknin væri þá frekar notuð
til fræðslu um þætti eins og lifnaðarhætti,
andlega líðan og þess háttar. Einnig væri
hægt að þróa mismunandi form fyrir slíka
fræðslu, t.d.gæti verið hentugt að vera
með hópfræðslu einu sinni í mánuði sem
væri opin fyrir alla um hin ýmsu málefni,
svo sem fósturskimun. Óvíst er hversu vel
fræðsla á vefnum um fósturskimun nýtist
fagfólki og þyrfti að skoða það frekar en
hér mætti líka velta því fyrir sér hvort ekki
þurfi að vekja athygli á slíku efni af og til.
Viðhorf til fósturskimana
Niðurstöður sýndu að langflestar ljós-
mæðranna sögðust veita verðandi
foreldrum fyrstu upplýsingar á meðgöngu
um fósturskimun og fannst þær bera
ábyrgð á að það væri gert.
Almennt var viðhorf ljósmæðranna
til fósturskimana jákvætt og nánast
öllum ljósmæðrunum (95,9%) fannst að
upplýsa ætti allar barnshafandi konur
um möguleikann á skimuninni snemma á
meðgöngu. Það er í samræmi við niður-
stöður annarra rannsókna sem sýna að
viðhorf ljósmæðra til fósturskimana er
almennt jákvætt (van den Berg o.fl.,
2007; Dormandy og Marteau, 2004).
Flestar ljósmæðurnar (85,4%) töldu
fósturskimun vera siðferðislegt álitamál
og komu sambærilegar niðurstöður fram
hjá Ekelin og Crang-Svalenius (2004)
þar sem fræðsla um skimunina þótti bæði
tæknilega og siðfræðilega erfið. Ýmis
flókin álitamál koma upp þegar svona
inngrip í annars eðlilegt ferli á sér stað
og ljósmæður þurfa að vera tilbúnar til
að ræða flókin siðferðisleg mál eins og
ákvörðun um fóstureyðingu eða það að
eignast barn með fötlun. Aukin þekking
ljósmæðra á þessu sviði er því mikilvæg
og íhugun á siðferðislegum gildum.
Þegar niðurstöðurnar eru skoðaðar
kemur í ljós að flestar ljósmæðurnar
(76%) töldu sig geta rætt af öryggi við
konur um fósturskimun fyrir Downs heil-
kenni en þó fannst 32% ljósmæðranna
þær þurfa meiri þekkingu um fóstur-
skimun til að geta veitt gagnlega ráðgjöf.
Þessar niðurstöður eru áhugaverðar og
benda til þess að bæta þurfi þekkingu
ljósmæðra um fósturskimun en mikil-
vægt er að fagfólk geti sótt námskeið eða
fengið fræðsluefni um skimunina til að
efla sig í starfi og bæta þannig þjónustu
við verðandi foreldra.
LOKAORÐ
Öll þurfum við að taka ákvarðanir er
varða heilsu okkar og almennt viljum
við sjálf taka eigin ákvarðanir að
því gefnu að við fáum fullnægjandi
upplýsingar. Fósturskimun er orðin hluti
af meðgönguvernd á Íslandi. Það er því
mikilvægt að fagfólk hafi góða þekkingu
á skimuninni og að í boði sé viðeigandi
endurmenntun og fræðsla um fóstur-
skimun. Í fyrrgreindri umfjöllun var
þekking og viðhorf ljósmæðra til fóstur-
skimana skoðuð og áhugavert er að sjá
að niðurstöðurnar eru að miklu leyti í
samræmi við niðurstöður erlendra rann-
sókna um efnið. Þessari rannsókn þarf
að fylgja eftir með markvissri fræðslu
og samræðu meðal þeirra sem veita
upplýsingar og ráðgjöf um fósturskimun
snemma í meðgöngu jafnframt því
að skoða þarf með reglulegu millibili
viðhorf og þekkingu fagfólks til fóstur-
skimana. Slíkt er eðlilegur hluti af
gæðamati í heilbrigðiskerfinu.