Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Qupperneq 14

14 Ljósmæðrablaðið - desember 2012
skurð. Konur á landsbyggðinni töldu
síður en konur á höfuðborgarsvæðinu
að þær hefðu farið alltof snemma heim
af fæðingardeild. Samanburður á niður-
stöðum rannsóknarinnar við sambærilegar
upplýsingar úr Fæðingaskrá Íslands og frá
Hagstofu Íslands sýna gott samræmi.
Niðurstöður rannsóknarinnar gefa
glögga mynd af reynslu kvenna af
barneignarþjónustu og barneignarferli
hér á landi. Þær ættu að nýtast fagfólki og
stjórnendum heilbrigðismála við frekari
þróun og skipulag þjónustunnar.
Lykilorð: Barneign, heilsa, barneignar-
þjónusta, barneignarferli, konur, reynsla.

ABSTRACT
The purpose of our study “Childbirth and
Health” was to explore women´s experience
of maternity services, their health, well-
being, attitudes and expectations during
pregnancy and after birth. In this article,
the research methodology is described and
different aspects of the results discussed in
the context of age, residency and education.
In the first phase (from February 2009
to March 2010), 1765 women 11–16 weeks
pregnant, attending antenatal care at
26 health care centres received a postal
questionnaire. In all 63% (1111) women
replied. In the second phase, a new postal
questionnaire was sent 5–6 months post-
partum (March 2010 until January 2011)
and 765 (69%) women replied. During
the third phase, 18–24 months postpartum
(January 2011 until October 2011), 657
(59%) women replied. Data was gathered
about social background, interactions
with professionals and family, attitudes
towards and experiences of childbearing
care like ultrasound scans’ pain relief,
caesarean section, homebirth and previous
pregnancies.
Multiparas were 60% of the participants,
number of antenatal visits were 8.9 (mean),
14.3% underwent ceasarean section and
2.2% gave birth at home. Women with
higher education were more likely to plan
their pregnancy compared to women with
lower education. Primiparous women were
more likely than multiparas to have their
first contact in antenatal care with their GP,
to an Epidural and emergency Caeserean
section. Women living in urban areas were
more likely than women living in the capital
area to feel their stay in hospital had been
too short. Comparison between results from
this study with outcomes from the Icelandic
Birth register and Icelandic statistics are
consistent.
We conclude that this study gives a clear
picture of women´s experience regarding
childbirth and maternity services in
Iceland. The research findings should
be useful for further development of the
organisation of maternity services and
health care management.
Keywords: Childbirth, health, maternity
services, women, experiences.
INNGANGUR
Árangur heilbrigðisþjónustunnar sem snýr
að barneignum er jafnan metinn eftir tölum
um burðarmálsdauða, mæðradauða og þátt-
töku í meðgönguvernd. Í öllum þessum
þáttum er samanburður við aðrar þjóðir
Íslandi mjög hagstæður (Nordic Medico-
Statistical Committee, 2011). Skipulag
barneignarþjónustunnar er skýrt og vel
samræmt um allt land og stöðug þróun á
sér þar stað. Sem dæmi má nefna stórt skref
þegar klínískar leiðbeiningar landlæknis-
embættisins um meðgönguvernd heil-
brigðra kvenna í eðlilegri meðgöngu voru
teknar upp árið 2008 (Hildur Kristjáns-
dóttir o.fl., 2008). Þær eru staðfærð og þýdd
útgáfa af leiðbeiningum NICE í Bretlandi
(National Institute for Clinical Excellence,
2008). Í þeim er gert ráð fyrir færri hefð-
bundnum skoðunum í meðgönguvernd
en áður tíðkuðust; mælt er með tíu skoð-
unum hjá frumbyrju og sjö hjá fjölbyrju,
en samkvæmt 51. grein Reglugerðar fyrir
heilsugæslustöðvar nr. 160 (1982) var gert
ráð fyrir að konur kæmu 12–13 sinnum í
skoðun. Nýju leiðbeiningarnar ná einnig
yfir skipulag þjónustunnar, rannsóknir sem
gerðar eru til skimunar á sjúklegu ástandi,
líkamlegu sem andlegu, ráðleggingar um
lifnaðarhætti og meðferð algengra klínískra
vandamála.
Fæðingastöðum á landinu hefur fækkað
mjög á undanförnum áratugum og hafa
ákvarðanir þar um oftast verið teknar í
samræmi við bættar samgöngur og til að
spara fé. Árið 1972 fæddu konur á 30
stöðum, svo sem fæðingadeildum sjúkra-
húsa, sjúkraskýlum og fæðingaheimilum
(Gunnlaugur Snædal, Gunnar Biering og
Helgi Sigvaldason, 1975), en árið 2010
voru skilgreindir fæðingastaðir á landinu
11 talsins. Flestar fæðingar áttu sér þá stað
á Landspítala eða rúmlega 70% og um
1,8% kvenna fæddu heima (Ragnheiður
I. Bjarnadóttir, Guðrún Garðarsdóttir,
Alexander K. Smárason og Gestur Pálsson,
2011). Í leiðbeiningum landlæknis-
embættisins um val á fæðingarstað (Land-
læknisembættið, 2007) eru fæðingastaðir
landsins skilgreindir í fjóra flokka eftir
þjónustustigi og sett eru fram fagleg viðmið
og ábendingar um klíníska þjónustu og
starfsaðstæður. Heimafæðingar með ljós-
móður og fæðingar á heilbrigðisstofnun
með ljósmóður og heimilislækni lúta þar
sömu ábendingum.
Þjónusta í sængurlegu hefur einnig breyst
á síðustu áratugum og flust af sjúkrahúsum í
heimahús. Árið 1994 fóru um 2,5% kvenna
sem fæddu á Landspítala heim innan 36
klst. frá fæðingu og þáðu heimaþjónustu
ljósmæðra (Hildur Sigurðardóttir, 2004).
Þetta hlutfall er nú orðið um 80% á lands-
vísu (Ljósmæðrafélag Íslands, 2010). Þessi
þjónusta er veitt í samræmi við faglegar
leiðbeiningar um heimaþjónustu ljósmæðra
sem byggja á bestu þekkingu og er ætlað
að tryggja gæði og öryggi hennar (Hildur
Sigurðardóttir, 2009).
Meðalaldur frumbyrja hefur farið hækk-
andi í hinum vestræna heimi á síðustu
áratugum (Zasloff, Schytt og Waldenström,
2007) og er mesta aukningin meðal kvenna
35 ára og eldri (Carolan og Frankowska,
2011). Á Íslandi var meðalaldur frum-
byrja 27 ár árið 2011, en árin 1971–1975
var hann 21,6 ár (Hagstofan, 2012). Aukin
menntun og atvinnuþátttaka kvenna eru
talin áhrifaþættir í þessari þróun, en einnig
aðrir samfélagslegir þættir eins og bætt
heilsufar kvenna og aukið aðgengi að og
notkun getnaðarvarna (Joseph o.fl., 2005;
Waldenström, 2008a).
Íslensk fæðingaskrá hefur verið haldin
á vegum landlæknis frá árinu 1972 og
er til á rafrænu formi frá og með árinu
1981. Þar eru m.a. skráð lýðfræðileg
atriði, inngrip í fæðingar, fæðingarmáti.
Einnig eru þar upplýsingar um burðar-
máls- nýbura- og ungbarnadauða, fóstur-
skimun og fósturgreiningu (Embætti
landlæknis, 2012). Í skránni liggja fyrir
tölulegar upplýsingar um fæðandi konur
og börn þeirra en minna er vitað um líðan
kvennanna, óskir þeirra og væntingar
til barneignarþjónustunnar. Niður-
stöður íslenskra rannsókna sem fjalla um
væntingar og óskir barnshafandi kvenna
benda þó til að þær séu ánægðar með þá
þjónustu sem þær fá (Helga Gottfreðs-
dóttir, 2001; Hildur Kristjánsdóttir, 2009;
Sigfríður Inga Karlsdóttir, 1999).
Íslenskum konum finnst sjálfsagt að fara
í meðgönguvernd en það var meðal niður-
staðna Hildar Kristjánsdóttur (2009) sem
skoðaði reynslu kvenna af fyrstu komu
þangað. Tekin voru viðtöl við átta barns-
hafandi konur skömmu eftir fyrstu komu
í meðgönguvernd með sérstaka áherslu á
væntingar kvenna til hennar. Fram kom
að meðgönguverndin býður upp á góð
samskipti við ljósmóður sem konurnar vilja
þekkja og það veitti þeim öryggiskennd.
Sigfríður Inga Karlsdóttir og Sigríður
Halldórsdóttir (2009) benda á að konur
vilji stuðning frá umhyggjusamri og hæfri
ljósmóður en það var meðal annars niður-
staða rannsóknar á reynslu barnshafandi
kvenna af umhyggju og umhyggjuleysi
í samskiptum við heilbrigðisstarfsfólk á
meðgöngu.
Upplifun kvenna af innihaldi
meðgönguverndar var skoðuð í annarri
íslenskri rannsókn. Tekin voru viðtöl við
átta barnshafandi konur þegar þær voru
gengnar 32–38 vikur. Niðurstöður þeirrar
rannsóknar voru meðal annars þær að
konurnar sem tóku þátt leggja megináherslu
á líkamlegt eftirlit (Helga Gottfreðsdóttir,
2001).
Í spurningalistakönnun meðal 229 kvenna