Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Qupperneq 15

15Ljósmæðrablaðið - desember 2012
á þremur stöðum á landinu var ánægja og
óánægja barnshafandi íslenskra kvenna
með meðgönguvernd skoðuð. Megin niður-
stöður rannsóknarinnar voru að konur voru
almennt ánægðar með þær upplýsingar sem
þær fengu hjá ljósmóður og með nærveru
ljósmóðurinnar. Um 68% kvennanna voru
mjög ánægðar með þjónustuna og 32%
frekar ánægðar eða óánægðar (Sigfríður
Inga Karlsdóttir, 1999).
Reynsla 20 kvenna á aldrinum 17–45 ára,
úr ýmsum þjóðfélagshópum, af því að fæða
á mismunandi fæðingarstöðum á landinu og
hvernig þær völdu fæðingastað var skoðuð
með hálfstöðluðum viðtölum í mann-
fræðilegri rannsókn sem náði til kvenna
sem höfðu fætt á árunum 1979–2007.
Niðurstöðurnar gefa til kynna að konur
fæða þar sem þær finna til öryggis (Elva
Björg Einarsdóttir og Ólöf Ásta Ólafsdóttir,
2009).
Á Íslandi eins og annars staðar í hinum
vestræna heimi hefur fæðingum með
keisaraskurði fjölgað en árið 2010 var
keisaratíðnin 14,6 % (Ragnheiður I.
Bjarnadóttir o.fl., 2011). Í ritstjórnargrein
Reynis Tómas Geirssonar (2006) kemur
fram að á fyrsta þriðjungi 20. aldar hafi
keisaratíðni verið mjög lág, eða um 1,5–3%
allra fæðinga. Með auknum tæknifram-
förum og öryggi við aðgerðirnar fjölgaði
þeim hægt og bítandi og um 1980 var
keisaratíðnin um 8% allra fæðinga. Enn
hækkaði tíðnin og 1990 var hún orðin
13–14%. Þessi fjölgun hefur tekið til
valkeisaraskurða, sem voru um 40% allra
keisaraskurða, sem og bráðakeisaraskurða
(Reynir Tómas Geirsson, 2006).
Þróunin í löndunum í kringum okkur
er svipuð og sem dæmi var keisaratíðni
í Svíþjóð 5,3% árið 1973 og 16,4% árið
2010 (Medicinska födelseregistret 1973–
2010, 2012). Ábendingar fyrir fæðingu
með keisaraskurði eru fjölbreyttar, en
tilgangurinn er að tryggja betri útkomu
fæðingar með heilbrigði móður og barns í
huga (Reynir T. Geirsson, 2006).
Meginástæður þess að gerður er
keisaraskurður hér á landi hefur einkum
verið misræmi milli stærðar fósturs og
fæðingarvegar, fæðing sem dregst á
langinn eða stöðvast, fyrri keisaraskurður,
afbrigðileg aðkoma barns, grunur um fóstur-
streitu eða meðgöngusjúkdómar (Guðný
Jónsdóttir, Ragnheiður I. Bjarnadóttir,
Reynir T. Geirsson og Alexander Smárason,
2006; Reynir T. Geirsson, 2006).
Þótt gerðar hafi verið allmargar rann-
sóknir á barnshafandi konum á Íslandi þá
eru fáar yfirgripsmiklar rannsóknir sem ná
yfir breitt svið og fylgja konunum. Slíkar
rannsóknir er hægt að finna erlendis t.d.
viðamikil rannsókn frá Ástralíu þar sem
gögnum var safnað frá 1500 frumbyrjum
og þeim fylgt eftir frá 24 vikna meðgöngu
allt að 24 mánuðum eftir fæðingu (Brown,
Gartland og MacArthur, 2011; Brown,
McDonald og Krastey, 2008). Önnur stór
rannsókn er hin norska Mor barn rann-
sókn sem hófst árið 1999 og stendur
enn. Upplýsingasöfnun hefst snemma á
meðgöngu og er konum fylgt eftir í allt að
átta ár. Tilgangur svo yfirgripsmikilla rann-
sókna er að safna miklum upplýsingum
um mikilvæga áhrifaþætti og sjúkdóma
þannig að skoða megi samspil þeirra með
mögulegar forvarnir sem meginmarkmið
(Magnus o.fl., 2006; Norwegian Mother
and Child Cohort Study, 2012).
Kveikjan að rannsókninni, sem hér er
lýst, var þörf á frekari vitneskju um viðhorf
og reynslu kvennanna sjálfra af barneignar-
þjónustu hér á landi. Fyrirmynd þessarar
rannsóknar er umfangsmikil sænsk rann-
sókn frá árunum 1999–2000 sem nefnd er
„Kvinnors upplevelse av barnafödande“
(KUB) (Hildingsson, Waldenström og
Rådestad, 2002; Waldenström, 2008b).
Í KUB-rannsókninni er safnað miklum
upplýsingum um reynslu, væntingar og
viðhorf frumbyrja og fjölbyrja til margra
þátta sem snerta barneignarferlið og tímann
fyrst eftir fæðingu.
Tilgangur rannsóknarinnar var að afla
víðtækra upplýsinga um heilsu, væntingar,
viðhorf og líðan íslenskra kvenna frá því
snemma á meðgöngu þar til tveimur árum
eftir barnsburð. Í þessari grein verður
aðferð og framkvæmd rannsóknarinnar lýst
og leitast við að svara eftirfarandi spurn-
ingum:
1. Eru viðhorf og reynsla kvenna af
barneignarferlinu mismunandi eftir
búsetu þeirra, menntun, barneignarsögu
og aldri?
2. Endurspeglar rannsóknarhópurinn hið
íslenska barnshafandi þýði?
AÐFERÐ
Rannsóknin ,,Barneign og heilsa“ er ferils-
rannsókn (cohort study) meðal barnshafandi
kvenna sem sækja meðgönguvernd á
heilsugæslustöðvum á Íslandi. Hópi kvenna
var fylgt eftir frá því snemma á meðgöngu
og allt að tveimur árum eftir fæðingu barns.
Rannsóknin var þrískipt. Í fyrsta hluta var
leitað eftir þátttöku kvenna við 15–16 vikna
meðgöngu. Í öðrum hluta var þeim konum
sem tóku þátt í fyrsta hluta fylgt eftir 5–6
mánuðum eftir fæðingu og í þriðja hluta
einu til tveimur árum eftir fæðingu. Rann-
sókn stóð frá febrúar 2009 og lauk í október
2011.
Þátttakendur
Skilyrði til þátttöku í rannsókninni var að
konan væri orðin 18 ára og að hún hefði
gott vald á íslensku. Við val á þátttakendum
var tekið hentugleikaúrtak, lagskipt eftir
búsetu. Við valið var fjöldi fæðinga í
hverjum landshluta hafður til hliðsjónar.
Meðan á fyrsta hluta rannsóknarinnar
stóð komu um 3000 konur til fyrstu
mæðraskoðunar á þeim 26 heilsugæslu-
stöðvum sem þátt tóku en 1765 konur fengu
sendan spurningalista, þ.e. voru beðnar um
að taka þátt í rannsókninni og samþykktu
að fá sendan spurningalista. Dreifing úrtaks
og svarhlutfall eftir landssvæðum er sýnt í
töflu 1.
Alls svöruðu 1117 konur fyrsta
spurningalista. Síðar óskuðu sex konur eftir
því að draga þátttöku sína til baka og voru
svör þeirra því fjarlægð úr gagnasafninu.
Svarhlutfall var því 63% (1111/1765) sem
dreifist þannig að tæp 69% þátttakenda eru
af höfuðborgarsvæðinu og rúmlega 31% af
landsbyggðinni.
Allar konur sem svöruðu fyrsta
spurningalista fengu senda nýja lista í
öðrum og þriðja hluta rannsóknarinnar.
Af þeim tóku 765 (69%) konur þátt í
öðrum hluta og 657 (59%) í þriðja hluta.
Af svörum þátttakenda í öðrum og þriðja
hluta rannsóknarinnar má ráða að þeir
fæddu börn sín á tímabilinu ágúst 2009
Tafla 1. Fjöldi og svörun spurningalista, flokkað eftir landshlutum, sem voru sendir í
fyrsta hluta rannsóknarinnar Barneign og heilsa árið 2009.