Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Page 19

19Ljósmæðrablaðið - desember 2012
sem lýst er af Armitage og Berry (1994).
Þar sem um er að ræða ferlisrannsókn og
niðurstöður eru fyrst og fremst lýsandi var
valið að reikna ,,hlutfallslega áhættu“ sem
hentar betur slíku rannsóknarsniði en hlut-
fallslíkindi (odds ratio) og er auðveldari í
túlkun (Bonita, Beaglehole og Kjellstrom,
2006). Í þessum útreikningum eru konur
25–34 ára viðmið fyrir hópa eldri og
yngri kvenna, konur með háskólamenntun
viðmið fyrir konur með styttri menntun,
fjölbyrjur viðmið fyrir frumbyrjur og konur
á höfuðborgarsvæðinu viðmið fyrir konur
á landsbyggðinni. Sé munur á hlutfalls-
legri áhættu hópanna marktækur miðað við
95% marktektarmörk er hann merktur með
stjörnu í töflum.
NIÐURSTÖÐUR
Í töflu 4 má sjá skiptingu þátttakenda með
tilliti til búsetu, menntunar og aldurs, 671
(60%) kvennanna voru fjölbyrjur af samtals
1110 konum sem svöruðu spurningu um
fyrri barneignir. Á höfuðborgarsvæðinu
bjuggu 69% (n=763) þátttakenda og 62%
(n=695) voru með háskólamenntun. Flestar
kvennanna voru á aldrinum 25–34 ára eða
66% (n=733).
Í töflum 5 og 6 eru skoðuð hlutföll
og hlutfallsleg áhætta miðað við tiltekin
viðmið (RR ásamt 95% CI fyrir RR) fyrir
ýmsa þætti barneignarsögu, meðgöngu og
fæðingar. Um 27% kvennanna höfðu áður
misst fóstur (Tafla 5) og 44% þátttakenda í
aldurshópnum 35 ára og eldri höfðu misst
fóstur.
Af öllum þátttakendum höfðu 12% farið
í fóstureyðingu (Tafla 5). Munur var á tíðni
fóstureyðinga eftir menntun. Konur sem
höfðu lokið grunnskóla eingöngu (18%)
voru líklegri til þess að hafa farið í fóstur-
eyðingu, borið saman við konur sem höfðu
háskólapróf (10%).
Erfiðleikar með að verða barnshafandi
á meira en eins árs tímabili (Tafla 5) voru
þekktir hjá 13% þátttakenda. Ekki var
munur á þessum þætti hvað varðar menntun
eða búsetu, en frumbyrjur voru líklegri en
fjölbyrjur til að hafa átt við þennan vanda
að stríða.
Konur með minni menntun voru síður
líklegar en konur með háskólamenntun
til að hafa ráðgert þungun sína (Tafla 5).
Frumbyrjur höfðu síður ráðgert þungun sína
en fjölbyrjur og yngri konur (18–24 ára)
síður en konur 24–35 ára.
Flestar konurnar (55%) leituðu fyrst til
fæðingar- og kvensjúkdómalækna í þungun
og var það óháð menntun, búsetu eða aldri
(Tafla 5) en 29% leituðu fyrst til ljósmæðra.
Frumbyrjur voru líklegri en fjölbyrjur til
að leita fyrst til heimilislæknis í upphafi
meðgöngu. Konur á landsbyggðinni leituðu
einnig frekar til heimilislæknis í samanburði
við konur á höfuðborgarsvæðinu. Sama
á við um konur með grunnskólapróf í
samanburði við konur með háskólapróf og
yngstu konurnar (18–24 ára) í samanburði
við konur 25–34 ára. Um 22% kvennanna
gátu hugsað sér að fæða heima og var sú
skoðun óháð öllum bakgrunnsþáttum sem
skoðaðir voru.
Í töflu 6 eru skoðuð tengsl búsetu, mennt-
unar og aldurs við þjónustu á meðgöngu
og í fæðingu og upplifun kvenna af
þessum atburðum. Hlutfallslega færri
konur á landsbyggðinni en höfuðborgar-
svæðinu höfðu farið í færri en sex skoð-
anir í meðgönguvernd og hlutfallslega
færri frumbyrjur en fjölbyrjur falla í þann
flokk, sem fer sjaldnar en sex sinnum í
meðgönguvernd. Frumbyrjur voru líklegri
en fjölbyrjur til að fara í fleiri en tvær
ómskoðanir.
Í fæðingu voru frumbyrjur líklegri en
fjölbyrjur til að fá örvun á fyrsta eða öðru
stigi fæðingar og þær fengu frekar epidural-
deyfingu. Meiri líkur voru á því að frum-
byrjur í samanburði við fjölbyrjur færu í
bráðakeisaraskurði, notuð væri sogklukka
eða töng í fæðingu og þær hafa síður jákvæða
upplifun af fæðingunni. Örvun í fæðingu átti
sér frekar stað hjá yngri konum, en konum
25–34 ára og konur í elsta aldurshópnum (35
ára og eldri) þurftu frekar gangsetningu en
konur á aldrinum 25–34 ára.
Eins og sjá má í töflu 7 eru upplýsingar
um bakgrunn þátttakenda úr okkar rann-
sókn í flestum tilvikum svipaðar og
sambærilegar upplýsingar úr skýrslu frá
fæðingaskráningunni fyrir árið 2009 og
2010 (Ragnheiður I. Bjarnadóttir, Guðrún
Garðarsdóttir, Alexander K. Smárason
og Gestur Pálsson, 2010; Ragnheiður I.
Bjarnadóttir o.fl., 2011). Þátttakendur sem
svara spurningu um hversu oft þeir hafi
hitt ljósmóður samtals í meðgönguvernd
reyndust hafa farið í 8,9 heimsóknir að
meðaltali og 10,9% fóru í færri en sex
skoðanir. Keisaratíðni í rannsóknarhópnum
reyndist vera 14,3%.
UMRÆÐA
Rannsóknin Barneign og heilsa er ein sú
umfangmesta sem gerð hefur verið hér á
landi um heilsu, væntingar, viðhorf og líðan
íslenskra kvenna á meðgöngu og fyrstu
árin eftir fæðingu. Þátttakendur voru barns-
hafandi konur sem sóttu meðgönguvernd
á heilsugæslustöðvum um land allt.
Meginniðurstöður okkar gefa til kynna
að konur séu langflestar ánægðar með
meðgönguverndina og að þjónustan sé í
grundvallaratriðum svipuð um land allt.
Svör kvennanna eru nokkuð breytileg eftir
menntun þeirra, aldri og fyrri reynslu af
barneignum.
Styrkur þessarar rannsóknar er einkum
stórt lagskipt úrtak, sem nam t.d. um 22%
allra fæðinga á landsvísu sé miðað við árið
2009 en þátttakendur fæddu börn sín það ár
og árið 2010. Hlutfallsleg þátttaka kvenna
á höfuðborgarsvæðinu og á landsbyggðinni
er svipuð (Tafla 2) og samanburður á
nokkrum breytum úr þessari rannsókn
við tölfræðilegar upplýsingar úr Skýrslu
frá fæðingarskráningunni 2009 og 2010
(Ragnheiður I. Bjarnadóttir o.fl., 2010)
(Tafla 7), gefur einnig til kynna að úrtakið
endurspegli nokkuð vel þær konur sem
voru barnshafandi á Íslandi á rannsóknar-
tímanum. Það virðist því vera að þessi
hópur endurspegli fremur vel þýði barns-
hafandi kvenna.
Rannsóknin nær aðeins til kvenna sem
sækja meðgönguvernd á heilsugæslu-
stöðvum. Hún nær því ekki til kvenna í
áhættumeðgöngu sem eru undir eftirliti
sérfræðinga í sérhæfðari meðgönguvernd.
Mikil þátttaka meðal kvenna með háskóla-
menntun gæti gefið vísbendingu um að þær
hafi verið fúsari til að taka þátt en konur
með minni menntun. Í frekari greiningu
á gögnum, þar sem kafað verður dýpra
í einstaka þætti, væri æskilegt að leið-
rétta fyrir menntun og eða vikta gögn til
samræmis við tölur á landsvísu.
Erlendar rannsóknir benda til að eldri
frumbyrjur eigi oftar við ófrjósemisvanda
að stríða, missi frekar fóstur, fæði fyrir
tímann, eignist frekar léttbura, fari oftar í
keisaraskurð og noti meira af verkja- og
deyfilyfjum borið saman við þær yngri
(Zasloff o.fl., 2007). Ulla Waldenström
(2008a) hefur velt upp spurningum um þau
samfélagslegu áhrif sem seinkun barneigna
geta verið og nefnir sem dæmi aukinn
kostnað vegna fleiri fyrirburafæðinga,
keisaraskurða, tæknifrjóvgana og annarra
inngripa á meðgöngu og í fæðingu. Einnig
fjallar hún um vanda vegna fleiri einbirna
sem geti aukið væntingar og kröfu um
hið fullkomna barn. Vitað sé að líkur á
litningafrávikum aukist með hækkuðum
aldri og með minnkaðri frjósemi skapist
siðferðileg álitamál varðandi t.d. fóstur-
greiningar og staðgöngumæðrun sem
ekki hafi verið rædd í samfélaginu í þessu
samhengi. Hún bendir einnig á að fræðslu
til ungs fólks um hvað seinkun barneigna
geti haft í för með sér sé verulega
ábótavant.
Carolan og Frankowska (2011) sem
gerðu kerfisbundna úttekt á rannsóknum um
áhrif aldurs kvenna á útkomu fæðinga segja
niðurstöður sínar sýna að því fylgi bæði
kostir og gallar að eignast börn seint, það
sé líklegt að félagsleg og fjárhagsleg staða
þessara kvenna sé betri en yngri kvenna,
hinsvegar sé samband milli verri útkomu
fæðingar og aldurs eftir 35 ára aldur, sem
nær hámarki um og eftir fertugt.
Niðurstöður okkar sýna að konur í elsta
hópnum hafa frekar farið í tæknifrjóvgun,
en konur á miðju frjósemisskeiði, og óska
frekar eftir að fæða með keisaraskurði.
Ljóst er af framangreindu að hækkandi
aldur verðandi mæðra kallar á auknar rann-
sóknir á þessu sviði og meiri umræðu og
líklega aukna þjónustu fyrir þennan hóp í
öllu barneignarferlinu.