Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Page 27

27Ljósmæðrablaðið - desember 2012
Um þriðja stig fæðingar –
hvenær er rétt að skilja á milli
barns og móður?
Björg Sigurðardóttir
ljósmóðir, MSc
á Heilbrigðisstofnun Suðurnesja
INNGANGUR
Þegar ég var að læra til ljósmóður var talið
bráðnauðsynlegt að skilja á milli barns og
fylgju eins fljótt og auðið væri. Var okkur
kennt að það væri til að minnka líkur á
vandamálum hjá barninu eins og nýburagulu
eða öndunarörðugleikum. Að auki var talið
að minni blæðing væri í fæðingunni ef
snemma væri skilið á milli. Sérstaklega þurfti
að hraða því að skilja á milli ef barnið var
slappt eða þurfti að endurlífga það eða hjálpa
því á annan hátt. Þetta var í samræmi við
þá fæðingarfræði sem þá var við líði og var
stunduð í vestrænum löndum (Arca, Botet,
Palacio og Carbonell-Estrany, 2010; Mercer
og Skovgaard, 2002).
Tvær meginstefnur hafa verið við lýði í
meðhöndlun á þriðja stigi fæðingar, annars
vegar lífeðlisfræðileg fæðing fylgju og hins
vegar virk meðferð í fylgjufæðingu (Krist-
björg Magnúsdóttir og Ólöf Ásta Ólafs-
dóttir, 2005; McDonald og Middleton, 2008).
Þessum stefnum fylgja gjarnan mismunandi
skoðanir á því hvort rétt sé að klemma
strax fyrir naflastrenginn (McDonald og
Middleton, 2008). Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunin mælir með virkri meðferð við
fylgjufæðingu, en bíða megi svolítið með að
loka fyrir naflastrenginn, nema ef barnið þarf
á sérstakri umönnun að halda, svo sem vegna
súrefnisskorts í fæðingunni (World Health
Organization, 2007).
Fróðlegt er að skoða nánar hvenær rétt sé að
skilja á milli móður og barns og hvað skuli gera
þegar barn hefur upplifað erfiða fæðingu og
þarfnast sérstakrar meðferðar vegna súrefnis-
skorts eða jafnvel endurlífgunar eins og getur til
dæmis verið raunin eftir axlarklemmu í fæðingu
og/eða fast vafinn naflastreng.
Þriðja stig fæðingar
Fæðing fylgjunnar hefur verið skilgreind
sem þriðja stig fæðingar, þá losnar fylgjan frá
legveggnum og hún fæðist ásamt belgjunum.
Tíminn sem getur liðið frá fæðingu barnsins
þar til fylgjan fæðist getur verið breyti-
legur eða allt frá nokkrum mínútum og upp í
klukkustund án þess að nokkuð óeðlilegt sé á
ferðinni (Fraser og Cooper, 2008).
Spurningar um hvenær sé rétti tíminn til
að skilja á milli barns og móður og hvernig
standa skuli að fæðingu fylgjunnar hafa verið
til umræðu meðal fræðimanna í að minnsta
kosti tvær aldir eða frá því að Erasmus
Darwin skrifaði í Zoonomiu 1801, en þar
segir svo í lauslegri þýðingu höfundar:
Annar þáttur sem getur verið barninu
hættulegur er að binda fyrir og klippa á
naflastreng of snemma. Bíða ætti með
það þar til barnið er ekki bara farið að
anda eðlilega, heldur þar til að æðasláttur
í strengnum er hættur. Að öðrum kosti
verður barnið mun viðkvæmara en það
ætti annars að vera; hluti af því blóði sem
tilheyrir barninu verður eftir í fylgjunni;
og jafnframt því þá losnar fylgjan ekki á
náttúrulegan hátt.
(Darwin, 1801. Bls. 302).
Þessi gömlu skrif eru áhugavert innlegg í
þá umræðu hvenær beri að skilja á milli og
hvað sé í húfi ef gripið er inn í of snemma.
Lífeðlisfræðileg fylgjufæðing er án
inngripa, sem þýðir að beðið er þar til
fylgjan losnar sjálfkrafa frá legveggnum og
fæðist í kjölfarið. Móðurinni eru ekki gefin
samdráttarlyf til að flýta fylgjufæðingunni, en
þó má örva samdrátt í leginu til dæmis með
því að nudda geirvörtur. Þá er gert ráð fyrir
að beðið sé með að skilja á milli í að minnsta
kosti tvær til þrjár mínútur, en helst þar til
æðasláttur í naflastreng er hættur, eða þar til
móðirin samþykkir að skilið sé á milli eða
hvorutveggja, er þetta skilgreint sem síðbúin
lokun fyrir naflastreng (Arca o.fl. 2010; Krist-
björg Magnúsdóttir og Ólöf Ásta Ólafsdóttir,
2005; McDonald og Middleton, 2008; World
Health Organisation, 2007).
Þegar virkri meðferð við fæðingu fylgjunnar
er beitt er móðurinni gefið samdráttarlyf til að
flýta fyrir samdrætti legsins. Fljótlega eftir
fæðingu barnsins, helst innan 30 sekúndna,
er skilið á milli óháð því hvort sláttur í streng
er hættur eða ekki, skilgreint sem snemmbúin
lokun fyrir naflastreng, og notað stýrt tog í
naflastreng til að stjórna fylgjufæðingunni
(Baddock og Dixon, 2006; Fraser og Cooper,
2008; Kristbjörg Magnúsdóttir og Ólöf
Ásta Ólafsdóttir, 2005; Landspítali háskóla-
sjúkrahús, 2012; McDonald og Middleton,
2008; World Health Organisation, 2007).
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin mælir
með því að ekki sé skilið á milli móður og
barns fyrr en nauðsynlegt þyki að beita stýrðu
togi í naflastrenginn til að fylgjan fæðist. Er
talið að ekki sé þörf á því fyrr en eftir þrjár
mínútur frá fæðingu barnsins. Þá er talið
að hjá fyrirbura sé rétt að bíða eins lengi
og kostur er með að skilja á milli, eða í að
minnsta kosti 30 sekúndur (World Health
Organisation, 2007). Arca o.fl., (2010) og
Mercer o.fl. (2006) segja að mjólka megi
strenginn til að auka blóðmagn til barnsins
ef nauðsynlega þarf að flýta því að skilja
á milli. Á Landspítala háskólasjúkrahúsi
(2012) er mælt með virkri meðferð á þriðja
stigi fæðingar og að gefa samdráttarlyf
innan mínútu frá fæðingu. Er þar meðal
annars stuðst við ráðleggingar frá ICM og
FIGO (2003), um meðferð við þriðja stigi
fæðingar. Er þessari aðferð ætlað að auðvelda
fylgjufæðingu og koma í veg fyrir blæðingu
eftir fæðingu (Reynir Tómas Geirsson,
2005). Þó er gert ráð fyrir að ekki sé skilið á
milli fullburða barns og fylgju fyrr en sláttur
er hættur í naflastreng, með þeim fyrirvara
að mögulega þurfi að flýta því vegna ástands
barnsins. Hjá fyrirbura er mælt með að beðið
sé með að skilja á milli í 30–120 sekúndur,
nema barnið þoli ekki biðina (Landspítali
háskólasjúkrahús, 2012).
F R Æ Ð S L U G R E I N