Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Page 31

31Ljósmæðrablaðið - desember 2012
Þvagleki
Hefð hefur verið fyrir því að nemendur á
öðru ári í ljósmóðurfræði vinni svokölluð
dagbókarverkefni. Nemendur velja sér
ákveðið atvik eða aðstæður í verknámi
sem þeim finnst standa upp úr á einhvern
hátt. Ég ákvað að velja mér viðfangsefni úr
mæðraverndinni í þessu verkefni. Ég hafði
verið í nokkrar vikur í mæðraverndinni og
kynnst því fjölbreytta og mikilvæga starfi sem
ljósmæður sinna þar. Þar eru mörg tækifæri
sem ljósmóðir hefur til að sinna heilbrigði
kvenna á ýmsa vegu. Ljósmóðirin getur t.d.
rætt hin ýmsu viðfangsefni tengd heilsu-
eflingu sem til lengri tíma skila sér ekki bara
í bættri heilsu kvenna heldur fjölskyldunnar í
heild sinni.
Sagan sem hér er sögð er af konu sem ég
hitti í mæðraverndinni. Það er ekki ólíklegt
að saga hennar geti átt við margar konur á
barneignaraldri. Konan kom til skoðunar í
28. viku og hafði meðgangan gengið vel hjá
henni. Hún var að ganga með sitt annað barn
en hafði átt sitt fyrsta barn fyrir um fimm
árum, þá um þrítugt. Sú meðganga hafði
gengið vel en í lok hennar fór hún að finna
fyrir þvagleka. Hún lýsti þeim einkennum
þannig að hún mátti ekki hósta eða beita
miklu álagi á grindarbotninn þá „komu
nokkrir dropar“. Fæðing barnsins gekk vel,
án inngripa og tók um 12 klukkustundir,
sem segja má að sé meðaltími frum-
byrjufæðingar. Eftir meðgönguna héldu
þessi einkenni áfram. Konan sagðist hafa
átt erfitt með að gera t.d. ákveðnar æfingar
í ræktinni, gat ekki hoppað eða sippað, þá
lækju alltaf einhverjir dropar. Hún hafði hitt
sjúkraþjálfara eftir meðgönguna sem hafði
kennt henni að gera grindarbotnsæfingar.
Hún hafði reynt að gera þær þegar hún
mundi eftir þeim en það hafi aldrei verið
neitt markvisst. Núna á seinni meðgöngu
finnst henni lekinn hafa versnað til muna. Í
byrjun meðgöngu var þetta í lagi en þegar
líða fór á meðgönguna höfðu einkennin bara
versnað. Hún þarf alltaf að vera með innlegg
því að lekinn er það mikill. Henni líður
illa út af þessu, talaði um að henni fyndist
stundum vera lykt af sér og henni fannst
þetta m.a. hafa áhrif á kynlífið. Saga þess-
arar konu er án efa ekki einstök. Ég minnist
þess að hafa hitt að minnsta kosti tvær konur
í fæðingu sem höfðu áhyggjur af því að það
væri þvaglykt af þeim og lýstu einkennum
þvagleka á meðgöngunni. Mér fannst þetta
vera áhugavert viðfangsefni sem snertir heil-
brigði kvenna, ekki eingöngu á meðgöngu
heldur alla lífsleiðina og það varð því fyrir
valinu í þessu dagbókarverkefni.
Hvað er þvagleki?
Þvagleki er skilgreindur sem ósjálfráður
þvagleki sem kemur til án þess að fólk geti
komið í veg fyrir hann eða jafnvel viti af
honum. Þvaglekinn getur verið allt frá því
að vera nokkrir dropar eða það mikill að
einstaklingurinn rennblotnar. Hann getur byrjað
hvenær sem er en áhættan eykst með aldrinum.
Þvagleka er skipt í eftirfarandi þrjár tegundir:
• Áreynsluþvagleka; sem er algengastur. Þá
missir fólk þvag við aukna áreynslu eða
aukinn þrýsting í kviðarholi eins og hnerra,
hósta eða líkamlega áreynslu. Helsta ástæða
þess er að grindarbotnsvöðvarnir eru slappir
og styðja því lítið við þvagrásina. Meðganga
og fæðing er algengasta ástæða slappra
grindarbotnsvöðva hjá konum og eykst
tíðnin hjá konum sem hafa fætt mörg börn.
Aðrir þættir sem hafa þarna áhrif á eru offita
og hækkandi aldur meðal annars.
• Bráðaþvagleka; sem lýsir sér þannig að
það mikil og sterk þvaglátsþörf verður
að viðkomandi nær ekki að fara á salerni
í tæka tíð. Talað er um í þessari tegund
þvagleka að blaðran sé óróleg eða ofvirk.
Þetta vandamál er að finna hjá öllum
aldurshópum. Það er ekki vitað með vissu
hverjar orsakirnar eru, en hin eiginlega
blöðrustjórnun er úr skorðum. Einkennin
geta verið allt frá því að vera væg þannig
að einstaklingurinn er með stöðuga þörf
fyrir þvaglát og upp í að vera þannig að
viðkomandi getur ekki haldið í sér. Þessi
einkenni geta svo versnað við álag.
• Blandaðan þvagleka; sem er þá blanda
af þessu tvennu (Guðrún Broddadóttir,
Halldóra Eyjólfsdóttir, Rannveig Einars-
dóttir, Sigríður Jóhannsdóttir og Sigurður
Helgason, 2007).
Eitt af algengustu þvagfæravanda-
málum kvenna í tengslum við barnsburð
er þvagleki. Önnur vandamál sem tengjast
þvagfærunum í kringum barnsburðinn eru
erfiðleikar við þvaglát eða þvagtregða og tíðar
þvagfærasýkingar (Jackson, 2011). Miklar
lífeðlisfræðilegar breytingar verða á meðgöngu
sem auka áhættuna á þvagleka. Breytingar
verða á hormónabúskap líkamans og á álags-
punkti þvagrásarkerfisins, aukinn þrýstingur
er á grindarbotnsvöðva og liðbönd og
bandvefurinn breytist (Lewicky-Gaupp, Cao,
og Culbertson, 2008). Óljóst er hvort erfðir hafi
einhver áhrif í þessu sambandi en þó hefur verið
sýnt fram á auknar líkur á þvagleka á meðgöngu
hafi móðir eða systir glímt við slíkt vandamál
(Kocaöz, Talas, og Atabekoğlu, 2010). Þvagleki
virðist vera feimnismál og er sjaldan eitthvað
sem rætt er í vinahópi. Konur virðast einnig
eiga erfitt með að bera þetta vandamál upp við
heilbrigðisstarfsfólk og því eru margar konur
sem ekki fá rétta meðferð (Guðrún Broddadóttir
o.fl., 2007).
Tíðni og áhættuþættir
Niðurstöður rannsókna eru samhljóma um það
að tíðni þvagleka hjá konum sé um 30%. Í rann-
sókn í Frakklandi þar sem verið var að meta
tíðni þvagleka hjá konum á öllum aldri eða frá
18 ára og upp úr kemur fram að tíðnin sé tæp
27%. Þar voru konur sem leituðu til heimilis-
lækna af hinum ýmsu ástæðum spurðar að
því hvort þær hefðu fundið fyrir einkennum
þvagleka að minnsta kosti einu sinni á síðast-
liðnum fjórum vikum. Ef svo var þá tóku þær
þátt í ítarlegri rannsókn þar sem ýmsir þættir í
tengslum við þvagleka voru skoðaðir (Lasserre,
Pelat, Guéroult, Hanslik, Chartier-Kastler,
Blanchon og Bloch, 2009). Einnig sýna rann-
sóknir að tíðni þvagleka á meðgöngu sé um
27% (Kocaös o.fl., 2010) og að þriðjungur
kvenna glímir við þvagleka eftir barnsburð
(Jackson, 2011).
Rannsókn Guðmundar Geirssonar,
Guðmundar Vikars Einarssonar, Eiríks Orra
Guðmundssonar og Þorsteins Gíslasonar
(2002) gefur til kynna að tíðni þvagleka sé
frekar há hér á landi. Rannsóknin var faralds-
fræðileg og náði til 10.000 kvenna á aldrinum
30 til 75 ára, svarhlutfallið var 75.1%. Þar
höfðu 38.4% kvennanna fundið fyrir þvagleka
síðasta mánuðinn og 18.7% höfðu fundið fyrir
þvagleka tvisvar til þrisvar í viku eða oftar.
Áreynsluþvagleki var algengastur hjá yngri
konunum og tíðni bráðaþvagleka jókst með
aldrinum. Miðað við tölur hér að ofan þar sem
konur frá 18 ára aldri og upp úr eru skoðaðar
má ætla að vandamálið sé ekki síðra hér á landi.
Í rannsókn Bø, Øglund, Sletner, Mørkrid og
Hildur Sólveig Ragnarsdóttir,
ljósmæðranemi á öðru ári
N E M A V E R K E F N I