Ljósmæðrablaðið - 01.12.2012, Blaðsíða 34

34 Ljósmæðrablaðið - desember 2012
Lyfjahvörf ondansetrons í fóstrum
Inngangur
Meðgangan er einna mest spennandi tímabil í
lífi sérhverrar konu en það er einnig sá tími sem
veldur mestum breytingum á líkama hennar.
Þá er þetta tímabil ekki alltaf án óþæginda.
Um 80% kvenna [1] finna fyrir morgunógleði
snemma á meðgöngu, sem hættir hjá meiri-
hluta þeirra fyrir lok fyrsta þriðjungs hennar.
Í 1‒3% tilfella er morgunógleðin viðvarandi
allan daginn, jafnvel langt fram á annan
þriðjung meðgöngunnar. Það ástand er kallað
þungunaruppköst eða hyperemesis gravidarum
[1]. Þessi þrálátu uppköst verða til þess að
mæðurnar geta tapað 5% eða meira af líkams-
þyngd sinni. Ýmsir fylgikvillar geta fylgt þessu
eins og ketónmiga, lágt kalíum og ofþornun svo
eitthvað sé nefnt, en ástandið leiðir í flestum
tilfellum til sjúkrahússinnlagnar [2]. Þrátt fyrir
að orsök ógleðinnar og uppkastanna séu ekki að
fullu kunn hafa rannsóknir leitt í ljós að fóstrið
sjálft er ekki hvatinn að ógleðinni heldur er það
fylgjan. Ein af ástæðunum er talin vera hækkuð
hCG gildi sem örva framleiðslu estrógens en
það er þekktur ógleðivaldur. Reyndar er þetta
ástand talið vera verndandi fyrir fóstrið og því
minni hætta á að konan missi það [2].
Í áraraðir hafa læknar leitað að full-
nægjandi meðferð við meðgönguógleði en
um 10% barnshafandi kvenna sem þjást af
meðgönguógleði þurfa á lyfjameðferð að halda
[2]. Af þeim kvillum sem hrjá þungaðar konur
hefur morgunógleði verið einn fárra sjúkdóma
sem lyfjafyrirtækin hafa sýnt áhuga eða þorað
að skoða, sbr. Töflu 1. Ástæðan er að rann-
sóknir á barnshafandi konum er siðferðislegt
vandamál og fá lyfjafyrirtæki þora að gera
tilraunir á þessum sjúklingahópi. Áhættan að
lyfið geti haft einhver áhrif á fóstrið vegur of
þungt. Ekkert fyrirtæki vill sjá talídómíð söguna
endurtaka sig, en það lyf átti m.a. að hafa áhrif
á morgunógleði.
Ýmsir lyfjaflokkar hafa verið notaðir til að
koma í veg fyrir ógleði og uppköst á meðgöngu
svo sem B6-vítamín, ýmis andhistamín,
dópamín antagónistar og sértækir serotónín
5-hydroxytryptamine 3 (5-HT3) viðtakahemlar,
en með misgóðum árangri [2], sbr. Töflu
2. Lyfjagöf til barnshafandi kvenna þarf að
vera undir ströngu eftirliti enda gilda aðrar og
strangari vinnureglur í dag en fyrir nokkrum
árum. Mikilvægt er að þau lyf sem notuð eru á
meðgöngu séu skaðlaus fóstrum.
Eitt þeirra lyfja sem hefur verið
skoðað sérstaklega síðustu árin er 5-HT3
viðtakahemillinn ondansetron, en það hefur
ekki verið sýnt fram á skaðleg áhrif þess lyfs
á fóstur, jafnvel í háum skömmtum í dýrum
[3]. Lyfið ondansetron er fyrst og fremst ætlað
til meðhöndlunar á ógleði og uppköstum
hjá sjúklingum sem eru í krabbameinsmeð-
ferð, geislum og eftir skurðaðgerðir [4]. Hins
vegar hefur FDA ákveðið að skrá lyfið í
áhættuflokk B þar sem rannsóknir hafa bent
til þess að lyfið hafi ekki áhrif á fóstur. Þessi
skráning hefur leitt til þess að nú er heimilt að
nota lyfið í barnshafandi konum þegar önnur
ógleðilyf hafa ekki skilað árangri [5]. Þó svo
að notkun ondansetrons og annarra 5-HT3
viðtakahemla hafi aukist eru upplýsingar um
áhrif notkunarinnar á meðgönguna, fylgjuna og
fóstrið frekar takmarkaðar [2]. Það bendir því
allt til þess að notkun ondansetrons (Zofran)
á meðgöngu auki ekki hættu á fósturgöllum,
fósturmissi eða lágri þyngd nýbura [8]. Hins
vegar liggja ekki fyrir upplýsingar um öryggi
annara sértækra serótónín 5-HT3 viðtakahemla
eins og dolasetron, granisetron og tropisetron á
meðgöngu. Ekki hefur verið staðfest að þessi
þrjú lyf fari í gegnum fylgjuna en dolasetron
og granisetron eru í áhættuflokki B eins og
ondansetron, en ekki liggja fyrir upplýsingar
um tropisetron [5]. Ekkert þessara þriggja lyfja
er á markaði á Íslandi (júlí 2012).
Lyfjahvörf
Fóstrið fær að reyna flestöll þau lyf sem
móðirin tekur inn. Lifrin er mikilvægasta líffæri
fóstursins þegar kemur að niðurbroti lyfja. Hún
myndast snemma í fjórðu viku meðgöngunnar
og þroskast hratt. Þó hún sé vel mótuð strax í lok
fyrsta trimester, þá er hún nokkuð frábrugðin
lifur fullorðinna, að byggingu. Rannsóknir
hafa sýnt að mikilvæg ensím lifrarinnar eins og
CYP2D6, CYP1A2 og CYP3A4 eru lítið sem
ekkert framleidd í fóstrum. Magn CYP3A4
eykst verulega í lifur á fyrsta sólarhring eftir að
barnið kemur í heiminn. En þetta ensím á að sjá
um umbrot ondansetrons [10, 13]. Það tekur
hins vegar CYP1A2 um þrjá mánuði að ná
einhverjum styrk. Við eins árs aldur hefur það
náð um 50% af styrk fullorðinna. Hins vegar er
það ensímið CYP3A7 sem er ríkjandi í fóstrum
[11, 13].
Þar sem takmarkaðar upplýsingar eru til
um hve vel fóstur þola hin ýmsu lyf verður
að reiða sig á dýratilraunir og bera þær saman
við það sem hægt er að mæla og skoða, t.d. í
fullorðnum. Algengast er að nota kindina til
rannsóknar á flutningi lyfja yfir í fóstur, því
ólíkt flestum öðrum dýrategundum er fylgja
kindarinnar svipuð fylgju mannsins. Mjög
gagnlegar upplýsingar má fá úr þessum rann-
sóknum [12].
Viðbrögð fósturs við lyfjum fer eftir því hve
Tijana Drobnjak,
MS nemi í lyfjafræði
Sveinbjörn Gizurarson,
prófessor í lyfjafræði
F R Æ Ð S L U G R E I N