Fréttablaðið - 28.02.2019, Blaðsíða 14

Börnum í íslensku samfélagi mismunað
„Barnasáttmálinn er tæki fyrir
sveitarfélög og alla aðila sem eru
að vinna að málefnum barna og
með börnum að hafa sem leiðar-
ljós í öllu starfi. Þegar sveitar-
félög ákveða að innleiða sáttmál-
ann, þurfa þau að tryggja réttindi
allra barna, í öllu starfi á vegum
sveitarfélagsins,“ segir Margrét
Júlía Rafnsdóttir, verkefnastjóri
Barnaheilla.
Hún segir að börnum í íslensku
samfélagi sé í dag mismunað
vegna efnahagslegrar stöðu for-
eldra. „Börn bera ekki ábyrgð á
við hvaða aðstæður þau búa. Við
verðum að tryggja öllum börnum
grundvallarmannréttindi óháð
stöðu þeirra eða stöðu foreldra
þeirra. Efnahagsleg staða foreldra
á ekki að koma í veg fyrir að börn
njóti þeirra réttinda sem þeim
ber samkvæmt Barnasáttmál-
anum,“ segir Margrét Júlía.
Í Barnasáttmálanum er kveðið
á um réttindi barna, ábyrgð
og skyldur stjórnvalda, svo og
ábyrgð foreldra. Samfélagið
verði að búa svo um hnútana
að foreldrar geti sinnt uppeldis-
skyldum sínum og hlúð vel að
börnum sínum.
„Sem dæmi má nefna að
samkvæmt Barnasáttmálanum
eiga öll börn rétt á hvíld, tóm-
stundum, leikjum og skemmt-
unum, sem hæfa aldri þeirra og
þroska og til frjálsrar þátttöku í
menningarlífi og listum. Ekki geta
öll börn stundað tómstundastarf,
m.a. vegna kostnaðar sem því
fylgir. Þarna verða sveitarfélög að
marka sér stefnu, þannig að öll
börn geti tekið þátt án mismun-
unar,“ segir Margrét Júlía. „Börn
eiga jafnframt rétt á gjaldfrjálsri
grunnmenntun. Því hafa Barna-
heill barist fyrir því að sveitar-
félög leggi af þann sið að láta
foreldra kaupa hluta af náms-
gögnum barna sinna hvert haust.
Sú barátta hefur borið árangur, en
tryggja þarf að þessi kostnaður
verði ekki lagður á aftur og það er
einungis hægt með því að tryggja
það í lögum.“
Öll börn eiga rétt á að njóta
umönnunar foreldra sinna. Þó
má til dæmis nefna að barn á
engan sjálfstæðan veikindarétt,
heldur er rétturinn foreldranna
og fer eftir atvinnustöðu þeirra,
stéttarfélagi og er samkvæmt
kjarasamningum og mjög mis-
munandi.
„Staða barna sem veikjast eða
fæðast veik getur því verið mjög
mismunandi og er það algjörlega
óásættanlegt. Það þarf að tryggja
í lögum um almannatryggingar
og að rétturinn sé ávallt barnsins.
Að búa vel að börnum og fjöl-
skyldum þeirra frá upphafi er
fjárfesting til framtíðar. Síðast
en ekki síst: Ef við ætlum að
tryggja börnum jarðar lífvænlega
framtíð, þurfum við sem erum
fullorðin að taka höndum saman,
vinna gegn loftslagsbreytingum
og annarri umhverfisvá. Börnin
okkar og barnabörn eiga það
skilið.“
Um s v i f u m b o ð s -manns barna í emb-ætti voru aukin í lok árs 2018. Lögum um umboðsmann barna var breytt í
lok síðasta árs en þau höfðu þá ekki
verið endurskoðuð frá því þau voru
sett árið 1994. Með breytingunum
er embættið styrkt og það hefur nú
skýrt hlutverk í innleiðingu Barna-
sáttmálans og fræðslu um hann. Þá
er embættinu gefið sérstakt hlut-
verk við að afla og miðla gögnum
um stöðu tiltekinna hópa barna.
Þau gögn munu liggja til grundvallar
samræmdri og markvissri stefnu í
málefnum barna hjá stjórnvöldum.
„Umboðsmaður barna mun einn-
ig boða til þings um málefni barna
annað hvert ár þar sem farið verði
yfir stöðu og þróun í málefnum
barna á helstu sviðum samfélagsins
og þá verða niðurstöður þingsins
kynntar ríkisstjórn og hlutaðeig-
andi ráðherrum,“ segir Salvör Nor-
dal, umboðsmaður barna.
„Það er ótrúlega spennandi verk-
efni og gaman að fyrsta þingið
verður haldið í nóvember í tengslum
við 30 ára afmæli Barnasáttmálans.
Barnaþingið verður haldið í Hörpu
og við gerum ráð fyrir um 400-500
þátttakendum en í lögunum er kveð-
ið á um virka þátttöku barna í skipu-
lagningu og framkvæmd þingsins
og að börn verði meðal gesta þess og
mælenda. Okkur er ekki kunnugt
um að sambærilegt þing hafi verið
haldið annars staðar þótt ýmsar
leiðir hafi verið farnar til að virkja
þátttöku barna víða um heim.“
Einnig hefur verið lögfest að
embættið hafi hóp barna sér til
ráðgjafar en slíkur hópur hefur
verið starfræktur um árabil. „Hlut-
verk þeirra er mjög mikilvægt í öllu
okkar starfi. Með lögfestingu hóps-
ins fær hann enn meira vægi og við
höfum í hyggju að styrkja hann enn
frekar t.d. með því að efla tengslin
við börn út á landi til að fá sem fjöl-
breyttust sjónarmið inn í hópinn.“
Salvör segir það öllu máli skipta
að sjónarmið barna heyrist í
umræðunni og í stefnumótun hjá
sveitarfélögum og stjórnvöldum.
Ekki eingöngu um málefni sem snúa
beint að börnum heldur einnig um
ýmis önnur mál enda þurfi börn að
lifa lengst með afleiðingum ákvarð-
ana sem teknar eru í dag.
„Þá skiptir líka máli að ekki sé
Barnaþing haldið í ár
Embætti umboðsmanns barna hefur verið styrkt. Embættið mun hafa hóp
barna sér til ráðgjafar og sérstakt barnaþing verður haldið í lok árs.Sem foreldri vill maður börnum sínum allt hið besta, vonar að þeim gangi vel í hverju sem þau taka sér fyrir hendur og að þau dafni og þroskist eðlilega. Í þessu sam-hengi er eðlilegt að fylgjast vel með því sem þau eru að gera og einnig finna flestir
foreldrar fyrir vissum kvíðahnút í maga þegar þau
krossa fingur og átta sig í leiðinni að þau geta ekki
stýrt öllu eins og þau kannski gjarnan vildu. Þá
verða breytingar eftir því sem þau eldast og engin
tvö börn eru eins.
Við berum mikla ábyrgð á þessum einstakling-
um og að skila þeim út í samfélagið á báðum fótum
þannig að þau geti séð um sig sjálf og hugsan-
lega okkur eldra fólkið þegar fram í sækir. Hægt
er að misstíga sig víða, maður lærir af slíku, svo
lengi sem ekki er dvalið um of á sama stað heldur
þroskast áfram. Það er engin töfraformúla til og
hver og einn verður að feta sína braut. Því er áhuga-
vert að fylgjast með foreldrum fullum af stolti við
hvern áfanga í skólagöngu þegar allt hefur blessast.
Foreldrar horfa til baka og gleðjast yfir að hafa
staðist „prófið“, að koma barni á legg, sjálfstæðum
einstaklingi sem nýtir sína hæfileika, líður vel og
dafnar í því sem hann tekur sér fyrir hendur.
Andleg jafnt sem líkamleg heilsa er vissulega
grundvallaratriði í því að vel takist til og því þurf-
um við sem berum ábyrgðina að tryggja að svo sé.
Mikið hefur verið fjallað um mismunandi áherslur
í menntamálum og það hvernig verði að koma
til móts við þá sem standa höllum fæti á ýmsum
sviðum, t.d. les- og skrif blinda. Opin umræða um
einelti og viðbrögð við því hefur líka skilað miklu,
en betur má ef duga skal. Við höfum býsna lengi
hampað þeim sem duglegir eru og gengur vel, sér-
staklega í bóknámi en verknám sækir á og er það af
hinu góða. Við þurfum fagfólk á öllum sviðum og
því betri menntun og þjálfun, því meiri ávinningur
fyrir samfélagið í heild.
Á sama tíma og börnin eru í skóla þá eru mörg
sem stunda íþróttir og hefur verið mikil sókn í því
undanfarin ár sem er gott enda hugtakið heilbrigð
sál í hraustum líkama okkur öllum vel þekkt og má
hvetja til hreyfingar fyrir alla aldurshópa. Eftir því
sem börnin mín eldast sé ég að bæði lengist skóla-
tíminn, kröfurnar varðandi námið aukast og meiri
tíma er varið í heimanám. Á sama tíma og slíkt
gerist aukast kröfurnar í íþróttunum og bæði við-
vera og fjöldi tíma á æfingum eykst og álagið þar
með. Mér er ljóst sem fagmanni að á viðkvæmum
tíma uppvaxtaráranna er nauðsynlegt að leggja
talsvert inn fyrir seinni tíma og er ég þar að vísa
í beinastyrk, þroska ónæmiskerfisins og margt
f leira.
Sá sem æfir of mikið eykur hættuna á því að
meiðast, fá vöðvaverki og jafnvel niðurbrot, svefn-
truflun og depurðareinkenni, aukna veikindatíðni
og minnkaða einbeitingu. Þessu fylgir oft líkamleg
og andleg þreyta sem aftur skapar vandamál í
skóla og lærdómi. Mjög hefur verið fjallað um
ofþjálfun í heimi læknavísinda undanfarið og
er líklegt að meiri skaði en ávinningur hljótist af
sé ekki gætt hófs. Samvera fjölskyldu er einnig
grundvallarþáttur í þroskaferli barna, sú samvera
er mismunandi en flestir ættu að temja sér þá reglu
að borða saman að kvöldi geti þeir það og halda
þá stund hátíðlega. Því ættu t.a.m. íþróttafélög að
forðast æfingatíma á milli 18.30 og 20.00 sem ég tel
ekki uppbyggilegan. Æfingar að kvöldi hafa tíðk-
ast lengi, en ættu ekki að vera í boði fyrir yngri
hópa og allra síst að vera eftir 21.30 þar sem slíkt
getur ýtt undir svefntruflun og sömuleiðis dregið
úr möguleikum til ástundunar heimanáms sem
eykst með aldrinum. Jafnvægi er lykilatriði hér
sem annars staðar!
Börn og álag
Við berum
mikla ábyrgð
á þessum ein-
staklingum
og að skila
þeim út í
samfélagið á
báðum fótum
þannig að
þau geti séð
um sig sjálf og
hugsanlega
okkur eldra
fólkið þegar
fram í sækir.
Teitur Guðmundsson
læknir
Salvör
Nordal.
Margrét Júlía
Rafnsdóttir.
Lilja Margrét
Óskarsdóttir
17 ára
„Mér finnst mjög
mikilvægt að raddir
barna fái að heyrast
í samfélaginu okkar,
rétt eins og allar aðrar
raddir samfélagsins.
Ef við viljum búa í
sanngjörnu samfélagi
þurfa allar raddir
samfélagsins að fá að
heyrast jafnt. Raddir
barna verða líka að
heyrast t.d. þegar á
að taka ákvarðanir
um börn. Börn hafa
líka oft aðra sýn á
ákveðin mál en full-
orðnir hafa og með
því að margir hópar
fái að leggja sitt
sjónarmið fram er oft
hægt að ná niður-
stöðu sem tekur tillit
til allra.“
Kristján
Helgason
19 ára
„Mér finnst mjög
gaman að taka þátt í
þeim umræðum sem
myndast á fundunum
okkar og ég hef fengið
mikla þjálfun í því að
mynda mér skoðanir
og koma þeim skýrt á
framfæri.
Mér finnst starf
ráðgjafarhópsins
mjög mikilvægt fyrst
og fremst vegna þess
að börn eiga að hafa
áhrif á allar ákvarð-
anir sem varða þau,
rétt eins og allir, en
það gleymist oft, til
dæmis í styttingu
framhaldsskólanna.
Við höfum margoft
heyrt að ekki sé svo
auðvelt að ráðfæra
sig við börn, en ráð-
gjafarhópur um-
boðsmanns barna
og fjölmörg önnur
ungmennaráð hefðu
gaman af því að tjá sig
um öll málefni sem
varða börn.“
Lilja Hrönn
Önnudóttir
Hrannardóttir
18 ára
„Við viljum leggja
áherslu á að raddir
ungs fólks fái þann
hljómgrunn sem þær
eiga skilið, sérstak-
lega þegar verið er að
taka ákvarðanir sem
varða börn. Tólfta
grein barnasátt-
málans segir að börn
eigi rétt á að láta í
ljós skoðanir sínar í
öllum málum sem
þau varða og er þetta
sú grein sem lýsir ráð-
gjafarhópnum best
að mínu mati.“
Þeir sem hafa áhuga
á að starfa með um-
boðsmanni ættu að
hafa samband við
embættið beint á
barn.is. Einnig geta
börn haft samband
símleiðis gjaldfrjálst í
síma 800-5999.
bara rætt við félagslega sterk börn
heldur ekki síður þau sem eiga erf-
iðara með að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri. Þess vegna er rík
áhersla lögð á það að fulltrúar barna
á Barnaþinginu komi alls staðar að af
landinu, úr mismunandi aðstæðum
og með fjölbreytta reynslu. Á síðustu
mánuðum hefur embættið unnið
með sérfræðihópi barna með fötlun
og við erum að vinna úr tillögum
þeirra, sem ég vona að við getum
kynnt á vormánuðum,“ segir Salvör.
„Þegar kemur að aðstæðum barna
og þjónustu við börn verðum við
að heyra hvað þeim sjálfum finnst,
hvernig þau sjá þjónustuna og hvað
betur mætti fara. Ekki síður að
þau séu höfð með í ráðum þegar
ákveðið er hvernig haga eigi þeirra
lífi, t.d. þegar forsjá er ákveðin eða
umgengni eftir skilnað. Við getum
talið okkur vita hvað börnum er
fyrir bestu en sjáum svo ekki aug-
ljósa þætti sem skipta þau jafnvel
öllu máli fyrr en við spyrjum þau.
Þess vegna er samráð og samtal við
börn og ungmenni lykilþátturinn í
öllu starfi embættisins.“
TILVERAN
2 8 . F E B R Ú A R 2 0 1 9 F I M M T U D A G U R14 F R É T T I R ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
2
8
-0
2
-2
0
1
9

0
4
:4
1
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
5
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
7
3
-A
3
6
8
2
2
7
3
-A
2
2
C
2
2
7
3
-A
0
F
0
2
2
7
3
-9
F
B
4
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
3
A

F
B
0
6
4
s
_
2
7
_
2
_
2
0
1
9
C
M
Y
K