Morgunblaðið - 02.03.2018, Side 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. OKTÓBER 2018
Uppgangurinn í
efnahagsmálunum hef-
ur varla farið fram hjá
neinum. Ástæðan er
flestum kunn: gífurleg
aukning ferðamanna til
landsins. Laun hafa líka
hækkað mikið frá árinu
2009, mjög misjafnlega
þó. Þar stendur hnífur-
inn í kúnni. Þannig hef-
ur launavísitalan hækk-
að um 85% á meðan vísitala
neysluverðs hefur hækkað um 32%.
Laun rútubílstjóra hafa þó ekki
hækkað um nema 64%, en laun for-
sætisráðherra hafa hins vegar hækk-
að um 116%.
Á þessum tíu árum hefur munurinn
á launum forsætisráðherra og rútubíl-
stjóra aukist frá því að vera rétt rúm-
lega fimmfaldur í það að vera tæplega
sjöfaldur. Nú gefur augaleið að þann
sem ekki hefur til hnífs og skeiðar
munar um krónu, en hinn, sem nóg á
að bíta og brenna, tekur ekki eftir
þessari sömu krónu.
Samkvæmt skattframtölum hefur
eigið fé Íslendinga meira en tvöfald-
ast frá hruni. Samhliða hefur orðið
gífurleg eignatilfærsla í þjóðfélaginu.
Þannig hefur u.þ.b. helmingur af öllu
fé sem orðið hefur til frá hruni farið í
vasa þeirra fjölskyldna sem eiga 10%
af öllum auði á hverjum tíma. Með
slíkri auðsöfnun á fárra hendur eru
búnar til samsvarandi aðstæður og
voru uppi árið 1929, þegar kaup-
máttur fjöldans hrundi, framleiðslan
stöðvaðist og kreppan mikla skall á.
Þessi auðsöfnun er engin tilviljun.
Sérhagsmunahóparnir með lobbí-
istana í fararbroddi stýra umræðunni
með eignarhaldi á fjölmiðlum og sjá til
þess að aðrir komist ekki að. Samhliða
velja þeir sér samherja á þingi. Flokk-
urinn sem slíkur skiptir ekki máli fyr-
ir sérhagsmunahópa, sem sveigja og
breyta stefnuskrá flokka eftir sínu
höfði og spila á hégómagirni hug-
sjónalausra þingmanna í titlatogi með
veglegum embættum svo draumur
þeirra um að komast í sögubækur
rætist.
Hlutverk stjórnmála-
manna í þessu leikriti fá-
ránleikans er hags-
munagæsla. Einkum
snýr þetta að eignar-
haldi á auðlindum þjóð-
arinnar en einnig á þetta
við um eftirlit með nýt-
ingu almannafjár og
skatteftirlit.
Hagsmunagæslan
kostar sérhagsmunahóp-
ana sjálfa ekki mikið.
Það sem fyrst og fremst
er sýnilegt almenningi
eru embættisveitingar:
sendiherrar, dómarar og eftirlits-
forstjórar. Hitt er ekki eins sýnilegt,
að „þeirra kjósendur“ fá sérmeðferð:
ættingi kemst á elliheimili, þeir fá nið-
urfellingu á opinberum gjöldum, horft
er framhjá framúrkeyrslum þeirra
eftir útboð í verk á vegum hins opin-
bera. Hér á árum áður snerist þetta
um nælonsokka og brennivín, en einn-
ig gátu stuðningsmennirnir átt von
um að fá byggingarlóðir, innflutnings-
leyfi fyrir útvarpsviðtæki og jafnvel
bifreið ef þeir áttu sterkan frændgarð.
Eftir hrunið hafa aðstæður breyst
þótt nokkrir þingmenn finni góð pláss.
Þessi mikla launahækkun forsætisráð-
herra langt umfram launavísitölu ætti
því ekki að koma á óvart.
Megintilgangur Alþingis með nýju
stjórnarskránni var að auka traust al-
mennings á stjórnmálum eftir hrunið.
Ekkert skiptir eins miklu máli fyrir
stjórnmálamenn og traust. Það er því
dapurlegt að horfa upp á þingmenn
trausti rúna þar sem þeir klóra í bakk-
ann og reyna að skara eld að sinni
köku þegar almenni borgarinn berst í
bökkum.
Nýja stjórnarskráin tekur á mörg-
um þeirra þátta sem hafa farið úr-
skeiðis í þjóðfélaginu. Hún jafnar
kosningaréttinn, þ.e. hver maður fer
með eitt atkvæði óháð búsetu. Einnig
velur kjósandi frambjóðendur með
persónukjöri af listum í kjördæmi sínu
eða af landslistum, eða hvort tveggja.
Honum er og heimilt að merkja við
einn kjördæmislista eða einn lands-
lista, og hefur hann þá valið alla fram-
bjóðendur listans jafnt. Þá er og tekið
fyrir að þingmenn taki þátt í meðferð
þingmála, sem varða þá sérstaklega
eða þeim nákomna, jafnframt sem
alþingismenn skulu veita upplýsingar
um fjárhagslega hagsmuni sína. Slíkt
er einkum gert með því að koma í veg
fyrir óeðlileg áhrif sérhagsmunahópa
á starfsemi Alþingis með háum fjár-
framlögum. Þegar og ef slíkt kemur
fyrir getur samkvæmt nýju stjórnar-
skránni stjórnskipunar- og eftirlits-
nefnd Alþingis rannsakað allar at-
hafnir ráðherra samkvæmt kröfu 1⁄3
þingmanna. Annar fyrirvari sem nýja
stjórnarskráin setur felst í stofnun
Lögréttu, sem kannar hvort lög sam-
rýmist stjórnarskrá, en ófullburða
lagasetning er Þrándur í Götu lýð-
ræðis. Þá getur Alþingi stofnað rann-
sóknarnefndir til að rannsaka einstök
mál er almenning varðar. Tíu af
hundraði kjósenda geta krafist þjóð-
aratkvæðis um lög sem Alþingi hefur
samþykkt og tíu af hundraði kjós-
enda geta lagt frumvarp til laga fyrir
Alþingi. Þá eru einnig settir fyrir-
varar um skipan í embætti dómara
og ríkissaksóknara, þ.e. ráðherra
verður að bera skipun þeirra undir
forseta. Synji forseti um staðfestingu
þarf Alþingi að samþykkja skipunina
með 2⁄3 hlutum atkvæða til þess að
hún taki gildi. Það sama gildir um
mikilvægar eftirlitsstofnanir. Þær
verða ekki lagðar niður eða þeim
breytt nema með samþykkt 2⁄3 hluta
atkvæða á Alþingi. Að lokum má
nefna frelsi fjölmiðla og vernd heim-
ildarmanna.
Nýja stjórnarskráin eykur gagn-
sæi og auðveldar eftirlit með fram-
kvæmdarvaldinu. Fullgilding á nýju
stjórnarskránni er grundvallaratriði
fyrir trausti á Alþingi og ætti að vera
aðalkrafa verkalýðshreyfingarinnar í
kjarasamningum.
Nýja stjórnarskráin
og kjaramálin
Eftir Jóhannes
Hraunfjörð
Karlsson
» Fullgilding á nýju
stjórnarskránni er
grundvallaratriði fyrir
trausti á Alþingi og ætti
að vera aðalkrafa verka-
lýðshreyfingarinnar í
kjarasamningunum.
Jóhannes Hraunfjörð
Karlsson
Höfundur er varamaður í stjórn
Stjórnarskrárfélagsins.
Við trúum því að
það sé skylda okkar
sem þjóðar að standa
vörð um innlenda mat-
vælaframleiðslu, þar á
meðal sauðfjárrækt-
ina, sem nú á í erfið-
leikum. Samfélagið
styður greinina í gegn-
um búvörusamning
sem gerður var 2016.
Þar er lögð áhersla á góða fram-
leiðsluhætti sem byggjast til dæmis
á velferð dýra, heilnæmi afurða, um-
hverfisvernd og sjálfbærri landnýt-
ingu. Tilgangurinn er einnig að
tryggja fjölbreytt framboð gæða-
afurða á sanngjörnu verði fyrir neyt-
endur. Stuðningurinn hefur þau
áhrif að verðið til þeirra er lægra en
annars væri. Þá er lögð áhersla á að
minnka kostnað við kerfið sjálft.
Nauðsynleg næstu skref
Það er nauðsynlegt að endurskoða
ákveðna þætti búvörusamningsins
vegna breyttra forsendna, sér-
staklega þá sem geta verið fram-
leiðsluhvetjandi. Sauðfjárbændur
hafa sjálfir bent á að nauðsynlegt sé
að ná jafnvægi á milli framboðs og
eftirspurnar lambakjöts á innan-
landsmarkaði. Það er aðgerð sem er
hugsuð til að bregðast við núverandi
ytri aðstæðum.
Samið var um að búvörusamning-
arnir yrðu endurskoðaðir tvisvar á
10 ára samningstíma og nú stendur
fyrri endurskoðunin yfir. Afkoman í
sauðfjárræktinni hefur verið á nið-
urleið síðustu þrjú ár. Markaðir hafa
lokast og sterkt gengi krónunnar
hefur gert útflutning óhagstæðari. Í
kjölfarið hefur verð til bænda hríð-
fallið. Þeir fá nú að meðaltali 387
krónur greiddar fyrir hvert kíló
lambakjöts. en þyrfti að vera 650-
700 krónur til reksturinn teldist við-
unandi. Það er því ljóst að markaðs-
brestur hefur orðið í greininni.
Jafnvægi í framleiðslu
Sauðfjárbændur hafa bent á að
allt að 10% hækkun gæti komið til
greina en sé gengið of langt getur
það haft afar neikvæð áhrif á grein-
ina í held og þau samfélög sem á
henni byggja. Það eru samfélög sem
hafa takmörkuð tækifæri til ann-
arrar starfsemi. Nauðsynlegt er að
stjórnvöld beiti sér fyrir því að til
verði verkfæri sem geri mögulegt að
takast á við stöðu sem þessa og haft
áhrif á markaðinn. Við höfum engin
slík nú, en þau eru til í flestum ná-
grannaríkjum okkar. Afurðageirinn
þarf líka að hagræða og endur-
skipuleggja sig með hliðsjón af þess-
um aðstæðum. Hann þarf að vera
nægileg öflugur til að tryggja gæði
og vöruframboð sem svara kröfum
neytandans með tilsvarandi mark-
aðsstarfi. Með framantöldum að-
gerðum er von til þess að jafnvægi
náist og afkoma bænda batni í kjöl-
farið.
Horft til framtíðar
Þetta eru nauðsynlegar aðgerðir
til að mæta núverandi vanda, sem
vonandi verður fljótt að baki svo
sauðfjárræktin geti farið að byggja
sig upp að nýju.
Ríkistjórnin hefur sett metnaðar-
fulla áætlun í loftslagsmálum. Þjóð
sem hefur það að leiðarljósi að
minnka kolefnisspor okkar og nálg-
ast sjálfbærni til framtíðar hlýtur að
hlúa vel að umhverfi íslenskrar mat-
vælaframleiðslu.. Sauðfjárbændur
vilja taka þátt í því enda hafa þeir
sett sér markmið um kolefnisjöfnun
greinarinnar. En greinin hefur víð-
tæka þýðingu. Fyrir utan matvæla-
framleiðsluna og byggðalegu þýð-
inguna sem áður er nefnd er hún
jafnframt verðmætur hluti af menn-
ingu íslenskrar þjóðar. Þess vegna
styður samfélagið við hana og við
teljum að svo eigi áfram að vera.
Bú er landstólpi
Eftir Höllu Signýju
Kristjánsdóttur og
Þórunni Egils-
dóttur
Halla Signý
Kristjánsdóttir
» Sauðfjárbændur
hafa sjálfir bent á að
nauðsynlegt sé að ná
jafnvægi á milli fram-
boðs og eftirspurnar
lambakjöts á innan-
landsmarkaði.
Halla Signý er 7. þingmaður NV-
kjördæmis. Þórunn er 4. þingmaður
NA-kjördæmis.
Þórunn
Egilsdóttir
Framundan er ör-
lagastund hjá ís-
lensku láglaunafólki
sem er svo neðarlega
í lífskjarabaráttunni
að mánaðartekjur
duga ekki fyrir fæði
og húsnæði. Þannig
hefur þetta reyndar
verið alla tíð en nú
ógna ofurlaun há-
launamanna afkomu
láglaunafólks og
reyndar þjóðfélaginu öllu með því
að moka milljónum í vasann mán-
aðarlega og jafnvel farnir að
skammta sjálfum sér
milljón í kauphækkun
mánaðarlauna, sem
sýnir glögglega van-
hæfni þeirra, að taka
rökréttar ákvarðanir.
Enginn hefur þó mælt
gegn því að menntun
sé metin til launa, en
það mat þarf að vera
byggt á skynsemis-
rökum, ekki bara
græðgi. Laun eru
hugsuð sem fram-
færslutekjur er færi
launþeganum réttláta
afkomu fyrir hann og fjölskyldu
hans. Eigi að bjarga þjóðfélaginu
frá óæskilegum uppþotum og has-
Baráttan
um afkomuna
Eftir Guðvarð
Jónsson
Guðvarður
Jónsson
Allt um sjávarútveg