Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.11.2018, Side 31

láta skrifa bækur þar sem „málstaðnum“ er komið
að og hafa kórdrengi kyrjandi á netinu.
Ár eftir ár eru gefnar út bækur þar sem samtíma-
menn koma við sögu og sleppt er að sannreyna eitt
né neitt þótt hæg væru heimatökin. Þeir liggja best
við höggi sem aldrei svara beint neinu af því sem
skrökvað er um þá, aldrei leita atbeina dómstóla
vegna sannarlega ærumeiðandi, mannskemmandi
skrifa.
Myglan er vaxandi vandi í íslenskri húsagerð og
ástæðurnar eru enn ekki fullrannsakaðar, en mygl-
una í íslenskri samtímaumræðu er auðveldara að
skilja.
Hlusta og bregðast við
En Íslendingar þekkja önnur eyðingaröfl, svo miklu
stórbrotnari að allt verður að gjalti í samanburði.
Frásögn Morgunblaðsins um gosin tvö í Öræfajökli
1362 og 1727 eru um stóratburði sem orðnir eru fjar-
lægir í tíma en voma samt áfram yfir sem óhugnan-
legur fyrirboði.
Öræfajökull er fegurðin jökli klædd. Allir læsir Ís-
lendingar vita að Öræfajökull er 2.119 metrar á hæð
og rétt að gleyma tilraunum hins opinbera til að
lækka hann um fáeina metra um árið. Enda senni-
legt að það skens hafi lagst illa í jökulinn.
Okkur þykir nafnið hans fallegt og sveitarinnar
nöfnu hans. En muna verður að þau komu ekki til af
góðu og voru ekki fegurðarverðlaun á þeim tíma.
Eins og kom fram í fimmtudagsgrein Kristjáns Jo-
hannessen blaðamanns varð mikið manntjón í fyrra
gosinu sem orðið hefur á sögulegum tíma auk ann-
arrar eyðileggingar sem var algjör.
Eldgos og popp
Það vottar stumdum fyrir því að talað sé um eldgos
landsins sem uppákomur, jafnvel sem myndrænar
og spennandi fréttir með jákvæðu ívafi, sem ýti und-
ir dulmagnaða mynd af landi og þjóð. Stundum eru
þau einmitt þannig, Og þess háttar eldsumbrot eru
þekkt víðar, eins og Etna sígjósandi á Sikiley er
dæmi um. En eldstöðvar, fjöll eða gígir, eru ekki
lömb að leika sér við. Það segir sig sjálft og sagan
tekur undir.
Eldgos eru stjórnlaus eyðileggingaröfl, ófyrir-
sjáanleg, og stórbrotin og stundum hryllileg.
Fegurð í fjöllum og hraunum er síðari alda mál.
Fæðingarhríðir fegurðar
Okkur er eiginlegt flestum að þykja Þingvellir við
Öxará undrafögur landspilda, sem slái allt annað út.
Það þótti Jónasi Hallgrímssyni líka, en hann sá samt
fyrir sér þau reginöfl eyðileggingarinnar sem áttu
sviðið árþúsundum áður en fegurðinni var hleypt á
staðinn.
Það var þolinmæðisverk fyrir fegurðina og Guð,
eins og Jónas bendir á, að draga upp þær myndir og
þá liti sem hann gat lofsungið í ljúfsárum ljóðum sín-
um og þeir Kjarval, Jón Stefánsson og margir aðrir
fest á léreft.
Væntir sín
Nú segja jarðfræðingar ótvíræð merki um að Öræfa-
jökull eigi von á sér. Vandinn er sá að meðgöngutím-
inn er ekki þekktur. Frásagnir eru til um gosin tvö.
Það fyrra gerði engin boð á undan sér sem sá tími
gat numið.
Nú höfum við mæla og tæki og þekkingu til að
staðsetja þau og vakta. Það liggur fyrir hættumat og
lagðar hafa verið línur um hvert megi helst halda
vakni óvætturin í iðrum jarðar. (Í þessu sambandi er
ekki talað um fegurðardrottninguna glæstu enda
sannast að þarna er flagð undir fögru skinni.)
Það er ekki tilefni né gagn að hræðsluáróðri um
þetta fjall, frekar en Kötlu vestar. En þau verður að
þekkja og þau verður að virða. Það er á hinn bóginn
komið fullt tilefni til að setja fjallið í algjöra gjör-
gæslu strax. Miða verður viðbúnað við að gosið gæti
orðið í næstu viku.
Vandinn við þetta mikla fjall er einkum sá að það á
svo stutt að fara eftir að umbrotin brjótast út. Það
er alls ekki hægt að útiloka að slík gjörgæsla gæti
staðið um alllanga hríð og kostað töluvert. Jafnvel
heilan bragga. Þá það. Á því munum við læra.
Af hinu, að gera ekki allt sem við getum nú þegar,
með sem fullkomnustum hætti, gætum við einnig
lært.
Það viljum við ekki.
Sumar eldstöðvar standa þannig að hættan er inn-
an marka og tími og tök á að forðast ógnir.
En í okkar tíma er þó ein risavaxin áminning um
það sem við vitum að við vitum ekki. Hún snýst um
„útdauða“ eldstöð sem gaus í jaðri Vestmannaeyja-
bæjar. Tjónið varð mikið. Okkur finnst samt stund-
um sem ekkert tjón hafi orðið þá, þar sem, fyrir
kraftaverk, varð ekki manntjón.
Lengi vel voru þær eldstöðvar sem ekki höfðu gos-
ið á sögulegum tíma sagðar útdauðar. Sjálfsagt hafa
einhverjir vitað betur. En nú vitum við öll betur.
Snæfellsjökull, það tignarfjall, hefur ekki gosið á
„sögulegum“ tíma.
En fyrir alllöngu hafa þeir sem læsir eru á eld-
stöðvar upplýst okkur um að eldföll hafa aldrei mið-
að starfsemi sína við okkar sögu í landinu heldur
eingöngu við sína sögu þar. Fjölmargar eldstöðvar
eru sem betur fer sofnaðar svefninum langa. En
ekki allar.
Snæfellsjökull hefur ekki gosið „á sögulegum
tíma“ sem er þakkarefni. En hafa verður í huga að
það hafa ekki borist neinar tilkynningar beint frá
honum um að hann sé hættur. Sérfræðingar þekkja
ekki alla sögu hans. En þeir þekkja margt. Og
„spor“ hans og „fingraför“ sýna að hans má eiga
von. Regla Snæfellsjökuls er allt önnur en Heklu og
Kötlu, svo ekki sé talað um Grímsvötn. Nú erum við
svo lánsöm að eiga völ á vönduðum búnaði og eigum
fólk sem kann með hann að fara. Við skulum spara
hvorugt.
Það gæti borgað sig.
Morgunblaðið/RAX
’Það er ekki tilefni né gagn að hræðslu-áróðri um þetta fjall, frekar en Kötluvestar. En þau verður að þekkja og þau verð-ur að virða. Það er á hinn bóginn komið fullt
tilefni til að setja fjallið í algjöra gjörgæslu
strax. Miða verður viðbúnað við að gosið
gæti orðið í næstu viku.
4.11. 2018 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31