Morgunblaðið - 29.01.2019, Síða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. JANÚAR 2019
Þú finnur næsta sölustað á www.facebook.com/tetesepticeland
EKKI
láta veturinn
ná þér
Nú þegar nýbúarnir
á Íslandi eru orðnir
svona margir (á bilinu
tíu til tuttugu og fimm
prósent þjóðarinnar,
eftir því hvernig er
reiknað) virðist sið-
ferðislega aðkallandi
að hjálpa þeim kerfis-
bundið við að aðlagast
íslensku samfélagi
auðveldlegar; öllum til
hagsbóta.
Fyrir höfum við skyldunámskerfið
fyrir börnin og íslenskukennslu fyrir
fullorðna, en við ættum að reyna að
gera betur við þá almennt.
Þar eð stærsti þröskuldurinn í
samlögun þeirra er að einangrast í
eigin tungumálahópum liggur bein-
ast við að hvetja þá til að komast út
í íslenska tungumálahópinn, hvort
sem er í félagsmálum eða á vinnu-
stöðum.
Ein leið gæti verið að koma á ný-
búakvóta líkt og er með kynjakvóta:
Ríkið gæti umbunað vinnustöðum
fyrir að hafa svo sem tíunda hvern
starfsmann nýbúa frá aðskiljanlegu
upprunalandi.
Þá mætti og hugsa sér að nýbúar
fengju afsláttarmiða í leikhús,
íþróttanámskeið fullorðinna og við
nám í framhaldsskólum og há-
skólum.
Einnig að félags-
málasamtök svo sem
íslenskir kórar, leik-
hús, leshringir, starfs-
mannafélög vinnustaða
og stjórnmálaflokkar
yrðu hvött til hins
sama.
Ég get nefnt sem
dæmi af mínum vinnu-
stað, stóreflis dvalar-
og hjúkrunarheimili,
að þar hópast einn ný-
búahópur mikið í ræst-
ingarnar og annar í
eldhúsið. Hvetja mætti þá til að
taka þátt í almenna kórnum,
kirkjukórnum og í morgunstund-
inni, sem og í starfsmannafélaginu,
og til að starfa fleiri við umönnun-
ina.
Þá má nefna að ég hef leitt Vin-
áttufélag Íslands og Kanada í
bráðum aldarfjórðung án þess að
við höfum látið okkur nýbúana hér
sérstaklega varða. Nú gæti verið
tímabært að við byðum fulltrúum
frá þeim fjölmennustu að taka þátt
í leshring okkar og fyrirlestrahaldi
með kynningu þeirra á sínum upp-
runaþjóðabókmenntum sem eru til
í íslenskum þýðingum. Má þar
nefna nýbúa frá Kanada, Banda-
ríkjunum, Póllandi, Bretlandi,
Þýskalandi og hinum Norðurlanda-
ríkjunum. Og svo einnig að hvetja
til að ríkið láti einnig þýða ein-
hverjar þjóðarbókmenntir frá ný-
búaþjóðum sem vantar slíkt hér
enn, svo sem frá Taílandi, Filipps-
eyjum og Víetnam.
Í þessum málum mætti marga
þröskuldi nefna, en viljinn er til
alls fyrstur!
Vil ég nú ekki segja meira að
sinni, en ljúka máli mínu þó að
venju með málefnalegu ljóði úr
eigin ranni. Í ljóði mínu sem heitir
Þjóðræknisfélagið yrki ég m.a.
svo:
Við hleypum ferðamönnum
inn í landið okkar
svo það er farið að verða
eins og þjóðgarðar vestra!
Allt fyrir hina blessuðu peninga, og
til að þóknast fólksflutningatísku
Evrópusambandsins!
Og jafnvel ömumst við ekki við því
þótt dökklit og skáeyg börn
tali hér íslensku
ef þau hafa bara alist hér
almennilega upp!
Auðvelda þarf aðlögun nýbúa
Eftir Tryggva
V. Líndal
Tryggvi V. Líndal
»Ríkið gæti umbunað
vinnustöðum fyrir
að hafa svo sem tíunda
hvern starfsmann ný-
búa frá aðskiljanlegu
upprunalandi.
Höfundur er skáld og menningar-
mannfræðingur.
Hinn 22. janúar sl.
birtist í Morgun-
blaðinu ágæt grein
eftir Hjörleif Gutt-
ormsson, fv. ráðherra,
sem bar heitið „Stór-
efla þarf skipulags-
vinnu í þágu umhverf-
is- og náttúru-
verndar“. Þar rekur
Hjörleifur þróun nátt-
úruverndar á Íslandi
og hvernig hún hefur tengst skipu-
lagi allt frá árinu 1970 til dagsins í
dag, en það ár beitti Nixon Banda-
ríkjaforseti sér fyrir tímamótalög-
gjöf um þessi mál, „National Envi-
ronmental Policy Act,“ sem varð í
kjölfarið mörgum ríkjum fyrir-
mynd í þessum efnum. Í greininni
bendir Hjörleifur m.a. á að vinna að
skipulagsmálum hér á landi hafi
verið í „allt öðrum og lakari farvegi
hérlendis á síðasta fjórðungi 20.
aldar en gerðist annars staðar á
Norðurlöndum“. Þess vegna er ekki
úr vegi að velta því fyrir sér hver
geti verið ástæðan fyrir þessari nið-
urstöðu Hjörleifs, enda er hér um
mjög mikið hagsmunamál allra Ís-
lendinga að ræða.
Því skal ekki á móti
mælt að það er bæði
virðingarvert og sjálf-
sagt að vernda náttúr-
una, en þar með er
ekki nema hálf sagan
sögð. Miklu flóknara
og erfiðara er að
leggja jafnframt drög
að góðu heildar-
skipulagi og farsælu
mannlífi þess fólks
sem byggir Ísland.
Það verður auðvitað
ekki gert með eintómri
verndun og friðun heldur þurfum
við að reyna jafnframt að komast að
farsælu samkomulagi við náttúruna
til langs tíma með allt skiplag og
það sem við gerum í kjölfar þess.
Þetta er ekki auðvelt verk og gerir
miklar kröfur til allra sem að því
koma. Auðvitað eigum við líka alltaf
að reyna að taka af allan vafa um af-
leiðingar af skipulagsákvörðunum
hvort heldur er t.d. um að ræða
virkjanir, rafstreng til Skotlands,
uppbyggingu léttlestar á höfuð-
borgarsvæðinu eða þéttingu byggð-
ar – og breyta samkvæmt því. Nú-
verandi ástand í húsnæðismálum
ætti heldur ekki að hafa komið
mörgum skipulagsfræðingum á
óvart, enda fyrir löngu fyrir-
sjáanlegt með þeim afleiðingum
sem það hefur haft í för með sér.
Þegar Alþingi ákvað að flytja,
a.m.k. að nafninu til, allt skipulags-
vald til sveitarfélaganna árið 1997
voru þau mörg hver alls ekki undir
það búin að geta tekið skammlaust
við þessu verkefni – og eru jafnvel
ekki enn, svo vel sé. Vandkvæði
þessa fyrirkomulags koma hvað
skýrast í ljós þegar einstök sveitar-
félög reyna hvert fyrir sig að taka af-
drifaríkar ákvarðanir um uppbygg-
ingu flókinna þjónustukerfa sem eru
bæði dýr í framkvæmd og rekstri.
Sem dæmi má nefna alla umræðuna
og ákvarðanir um vegagerð um
Teigsskóg sem snertir óhjákvæmi-
lega líka alla Vestfirðinga og alla þá
sem nota vegakerfið á þessu svæði.
Svipuðu máli gegnir um þá ákvörðun
forsvarsmanna Reykjavíkurborgar
að hafna tillögu Vegagerðarinnar
um hagkvæmustu legu Sunda-
brautar og valda með því margra
milljarða kostnaðarauka við þá
framkvæmd auk ónauðsynlegs
kostnaðarauka hjá almenningi við
notkun þessa gatnakerfis.
Við Íslendingar erum tiltölulega
fámenn þjóð og því þurfum við ekki
bara að vanda okkur við verndun og
friðun landsins okkar heldur líka og
ekki síður við mikilvægar ákvarðanir
í öllum skipulagsmálum hvort heldur
t.d. er um að ræða framtíðarstaðar-
val Landspítala eða „Tillögur að að-
gerðum til að bæta stöðu á hús-
næðismarkaði,“ sem nú eru til
umræðu. Þar geta margar þeirra 40
hugmynda sem þar eru reifaðar
stangast á annarra horn.
Viðvíkjandi löggjöf og vinnu að
skipulagsmálum segir Hjörleifur:
„vantar enn mikið á að störf að
skipulagsmálum og þær stóru
ákvarðanir sem þeim tengjast hafi
náð þeirri athygli almennings sem
æskilegt væri.“ Því er ekki úr vegi að
spyrja – hvernig getur þetta verið,
svona í byrjun 21. aldarinnar?
Hverjir vinna þetta skipulag; hvern-
ig er starfsmenntun þeirra háttað og
hverjir teljast þess umkomnir að
taka faglega ábyrgð á þessu skipu-
lagi og tillögugerð gagnvart almenn-
ingi? Pólitísk ábyrgð er annars eðlis.
Það ættu að vera hæg heimatökin
hjá umhverfisráðherra að hafa þessi
mál í góðu lagi, því hann er bæði ráð-
herra umhverfis- og skipulagsmála.
Landsskipulag sem ráðherra þess-
ara mála á samkvæmt lögum að
leggja fram fyrir Alþingi til sam-
þykktar innan tveggja ára frá al-
þingiskosningum og sem sveitar-
félögum landsins ber að fara eftir,
þarf líka að standa undir nafni og
þarf að vera meira en einhverjar
óljósar vangaveltur um landsins
gagn og nauðsynjar.
Við Íslendingar innheimtum núna
sérstakt skipulagsgjald af öllum ný-
byggingum, sem nemur um 400
millj. kr á ári til viðbótar við það sem
rekstur Skipulagsstofnunar og ann-
arra skyldra stofnana kostar og við
hljótum að ætla að þessir fjármunir
séu notaðir til þess að standa undir
faglegu, alvöru skipulagi. Talsvert
má líka skipuleggja fyrir þessa upp-
hæð. Því hlýtur það að vekja nokkra
furðu að þessi mikilvæga starfsemi, í
þágu allra landsmanna, fái ekki
hærri einkunn hjá Hjörleifi Gutt-
ormssyni sem þekkir þessi mál hvað
best hér á landi til margra áratuga.
Skipulag í þágu allra Íslendinga
Eftir Gest
Ólafsson » Það hlýtur að vekja
furðu að þessi mikil-
væga starfsemi, í þágu
allra landsmanna, fái
ekki hærri einkunn hjá
Hjörleifi Guttormssyni,
fv. ráðherra.
Gestur Ólafsson
Höfundur er arkitekt og
skipulagsfræðingur.
Lengi vel var ekki
fjallað um fólk í íslensk-
um bókmenntum,
hugsanlega voru menn
búnir að fá nóg af fólki í
Íslendingasögum en
með sjálfstæðisbaráttu
hófst goðgerð landsins.
„Hver á sér fegra föður-
land“ stóð upp úr
hverju skáldinu á fætur
öðru í 200 ár. Dálítið
hallærislegt af því landið er ekkert sér-
staklega fagurt, miðað við önnur lönd,
ef marka má sjónvarpið, YouTube og
ferðalög. Á þessu eru auðvitað mikil-
vægar undantekningar á borð við Guð-
berg Bergsson og fleiri, en hávaðinn af
rithöfundum sem voru/eru náttúru-
lífsjarmarar flokkast undir hin „væmnu
alþýðubandalagsskáld“, eins og einn
vinur minn nefnir það. „Náttúran njóti
vafans“ en ekki fólkið var og er dag-
skipunin, hvað svo sem meint er með
orðinu náttúra.
Nú eru komnir fram rithöfundar
sem fjalla um fólk og innra líf þess. Það
er því sérstaklega við hæfi að Guðrún
Eva Mínervudóttir skuli hljóta fagur-
bókmenntaverðlaun. Hún fjallar um
fólk, örlög þess og vit-
und. Hún fjallar meðal
annars um leiðina í
náðarfaðm trúarinnar og
í hinum „Sjóreknu píanó-
um“ er rakin mögnuð
ættarsaga.
Í annan stað eru nú
merkir þættir í RÚV á
laugardögum, Guðmund-
arkviða, fluttir og samdir
af Guðmundi Inga Þor-
valdssyni frá Brekkukoti
í Reykholtsdal, þar sem
hann rekur sögu forfeðra sinna aftur
um sjö liði. Flettir upp í heimildum og
ræðir við fólk. Hugmyndin er að áföll
erfist kynslóð af kynslóð í sjö liði; til
þess að botna í sjálfum sér verður mað-
ur að þekkja forna áa, en ekki gapa yfir
fjöllum og dölum þótt góð séu.
Fólk
Eftir Guðmund
Ólafsson
Guðmundur Ólafsson
»Nú eru komnir fram
rithöfundar sem
fjalla um fólk og innra
líf þess.
Höfundur er hagfræðingur
og lektor emeritus.
gol@gol.is