Morgunblaðið - 08.02.2019, Síða 28

28 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 2019
E
itt þeirra skipa sem hvað
oftast voru nefnd í síld-
araflafréttum sumarsins
1953 var vélskipið Edda frá
Hafnarfirði. Þá um vorið
hafði kunnur sjósóknari og aflakló,
Guðjón Illugason, tekið við skip-
stjórn á bátnum. Guðjón hafði verið
skipstjóri á Hafnarfjarðarbátum frá
árinu 1944 og höfðu bátar sem hann
var með orðið aflahæstir Hafn-
arfjarðarbáta átta ár í röð. Þetta
sumar var Edda þriðja aflahæsta
síldveiðiskipið og
að veiðum fyrir
norðan og austan
loknum var
ákveðið að gera
bátinn út til veiða
með nót, en tölu-
verð síldveiði var
þá út af Snæfells-
nesi. Lögðu
nokkrir bátanna
upp í höfnum á
Snæfellsnesi, en
Edda landaði afla sínum í Hafn-
arfirði. Var báturinn búinn að koma
þangað tvívegis með fullfermi og var
að fara í þriðja túrinn.
Tíð hafði verið allsæmileg um
haustið, en þegar kom fram í nóv-
ember brá yfir í rosa, þannig að
gæftir urðu stopular. Aðfaranótt 15.
nóvember skall á hið versta suðvest-
an stórviðri og hélst það nær óslitið í
þrjá sólarhringa. Hámarki náði veð-
urhæðin þó aðfaranótt 17. nóv-
ember, en þá var víða fárviðri við
landið sunnan- og vestanvert.
Skipin sem verið höfðu að síld-
veiðum við Snæfellsnes héldu öll í
landvar þegar óveðrið var að skella
á. Meðal þeirra var Edda sem verið
hafði að veiðum inni á Grundarfirði,
en þar sem túrinn var nýbyrjaður
hafði ekki fengist mikill afli og var
skipið því nánast tómt. Þegar óveðr-
ið skall á létu skipverjar á Eddu það
verða sitt fyrsta verk að reyna að
bjarga síldarnótinni úr nótabátunum
tveimur og reyndist það harðsótt
verk. Var nótinni komið fyrir á báta-
pallinum. Annar nótabátur skipsins
sökk fljótlega og varð að skera hann
frá. Hinn báturinn hélst á floti en
hálffylltist fljótlega af sjó. Var hann
þá losaður frá skipinu og ákveðið að
hafa hann í togi. Edda var síðan
færð eins nálægt landi og mögulegt
þótti og var akkeri skipsins fest í
múrningu um 300 metra frá landi.
Var skipinu snúið upp í vindinn sem
var orðinn svo ofsafenginn að keyra
þurfti vélina á fullu til þess að halda í
horfinu og minnka álagið á akkeris-
festina.
Klukkan hálffimm um nóttina
skall allt í einu ægilegur storm-
sveipur á Eddu og þar sem skipið
var tómt og því hátt á sjónum tók
það mikið á sig og skipti engum tog-
um að það lagðist í einu vetfangi á
hliðina. Þegar þetta gerðist var Guð-
jón skipstjóri á stjórnpalli, Guð-
mundur Á. Guðmundsson 1. stýri-
maður var á leið upp í brúna, Guðjón
Ármann Vigfússon háseti var stadd-
ur á dekki skipsins og þar var einnig
Sigurjón Guðmundsson 1. vélstjóri
sem vann við að lagfæra spilið
stjórnborðsmegin. Sigurður Guð-
mundsson 2. vélstjóri var í vél-
arrúminu, Ingvar Ívarsson mat-
sveinn og Guðbrandur Pálsson
háseti voru í káetu, en aðrir skip-
verjar voru flestir í kojum sínum í
lúkarnum, þar sem þeir höfðu geng-
ið til náða.
Komust á kjöl og síðan í nótabátinn
Þegar vindhviðan feykti Eddu á hlið-
ina lögðust möstur í sjó og lítil von
var að skipið rétti sig, enda fór sjór
þegar að streyma niður í það. Var at-
burðarásin mjög hröð um borð
næstu mínúturnar og skipverjar
reyndu að bjarga sér sem best þeir
gátu. Mennirnir í lúkarnum þustu
þegar upp og reyndist það harðsótt.
Varð Bjarni Hermundarson háseti
síðastur upp og varð hann að kasta
sér beint í sjóinn því þá var skipinu
að hvolfa. Tókst honum að synda að
nótabátnum og komast upp í hann.
Einn hásetanna í lúkarnum var
Óskar Vigfússon sem síðar varð
kunnur fyrir störf sín að fé-
lagsmálum sjómanna. Í viðtali við
Ásgeir Jakobsson í Sjómannadags-
blaðinu 1992 lýsti hann því er skip-
inu hvolfdi:
„Ég svaf í bakborðskoju uppi aft-
ast í lúkarnum. Um nóttina vakna ég
við þvílíkt högg á síðu skipsins að
engu er líkara en keyrt hafi verið á
það af stóru skipi á fullri ferð, og
skipið kastast á hliðina og ég fram úr
kojunni og yfir lúkarinn. Hallinn á
skipinu var svo mikill að ég kom
standandi niður á kojustokkinn hjá
félaga mínum í neðri koju stjórn-
borðsmegin og af svo miklum krafti
að ég braut kojustokkinn. Það varð
náttúrlega öllum fyrst fyrir að forða
sér upp úr lúkarnum umsvifalaust,
augnablikið gat skipt sköpum. Ég
var næstsíðastur upp og þá var skip-
ið að velta yfir. Fáum mannanna
vannst tími til að ná sér í björg-
unarbelti, enda allt í einni hrúgu í
lúkarnum. Allir fórum við fáklæddir
upp eins og hver og einn kom úr koj-
unni. Ég var í einni þunnri skyrtu og
þunnum taubuxum (gaberdínbux-
um) utan yfir nærbuxunum og á
sokkaleistunum. Mér tókst að klifra
yfir síldaruppstillingarnar á dekkinu
og upp á lunninguna í þeim svifum
að skipinu hvolfdi. Ég gat skriðið
upp byrðinginn og upp að kilinum. Á
skipinu var mjög þykkur kjölur og
ég náði að komast upp á hann. Þá
fann ég um leið og ég rétti mig til að
fara upp á kjölinn hvað veðrið var
ofsalegt, það tætti utan af mér
skyrtuna um leið og ég stóð upp, að-
eins slitur eftir. Maður sá náttúrlega
lítið frá sér í náttmyrkrinu og sæ-
rokinu, en þó grillti ég í nokkra
menn hjá mér bæði fyrir aftan og
framan mig á kilinum, en ekki hvað
marga, nema ég sá að fyrir framan
mig voru þrír menn, og einn þeirra
17 ára piltur, sem hafði veikst af
lungnabólgu daginn áður og var með
40 stiga hita. Ég veit ekki hvernig
hann hefur komist á kjölinn. Hann
náði ekki að lifa slysið af.“
Allir mennirnir munu hafa komist
upp úr skipinu nema Sigurjón vél-
stjóri, hans varð aldrei vart. Þegar
þetta gerðist hafði kólnað mjög í
veðri og hiti kominn niður fyrir
frostmark, en flestir voru fáklæddir
sem fyrr segir.
Sáu ljósin í landi og rak rétt
fram hjá skipum á legunni
Sem fyrr segir var Edda ekki nema
um 300 metra frá landi og eftir að
skipverjar komust á kjölinn sáu þeir
ljós í landi og á skipum sem voru
þarna allmörg í næsta nágrenni.
Reyndu þeir að hrópa og kalla og
vekja þannig athygli á neyð sinni, en
slíkur var veðurofsinn að enginn
heyrði til þeirra.
Mönnunum var ljóst að Edda gæti
sokkið á hverri stundu og því fóru
þeir að huga að því að komast um
borð í nótabátinn. Stungu þeir sér í
sjóinn einn af öðrum, en fjórir urðu
eftir á kilinum og töldu sér þar betur
borgið. Voru það hásetarnir Jósef
Guðmundsson, Sigurjón Benedikts-
son, Einar Ólafsson og Guðbjartur
Guðmundsson.
Óskar Vigfússon var einn þeirra
sem fóru síðast af kilinum. Hann
ætlaði að færa sig til en þegar hann
stóð upp greip rokið hann og kastaði
honum í sjóinn. Óskar var vel syndur
en sogaðist samt niður. Þegar hon-
um skaut upp aftur náði hann í frí-
holt á bátnum og hékk utan á því.
Félagar hans kipptu honum síðan
um borð og lenti hann flatur í austr-
inum á bátnum og skorðaðist undir
þóftu. Munaði minnstu að hann
drukknaði í austrinum.
Alls komust 11 menn í nótabátinn.
Til eins þeirra er reyndu að synda að
bátnum, Guðbrands Pálssonar, sást
ekki.
Guðjón Illugason skipstjóri gaf
fyrirmæli um að skorið skyldi á að-
altógið sem festi bátinn við Eddu,
þar sem hann óttaðist að báturinn
myndi dragast niður með skipinu
þegar það sykki. Önnur grennri lína
Vindhviða hvolfir Eddu skammt frá landi
Á árunum 1950-1975 unnu björgunarmenn við strendur Íslands mörg frækileg afrek – en engu að síður fórst fjöldi sjómanna
á þessum árum. Í bókinni Þrautgóðir á raunastund 1950-1975 eftir Steinar J. Lúðvíksson er fjallað um 58 hrikaleg sjóslys
frá þessu tímabili. Frásagnirnar eru margar hverjar í senn skelfilegar og stórbrotnar. Sjómenn og björgunarmenn þurftu
að berjast við óblíð náttúruöflin eins og þau gerast illvígust með búnaði sem í dag þykir æði frumstæður.
Hér á eftir fer frásögn af því þegar síldveiðiskipið Edda lenti í miklum hrakningum við Snæfellsnes.
Vélskipið Edda frá Hafnarfrði. Skipinu hvolfdi á ytri höfninni í Grundarfrði í ægilegum stormsveip 17. nóvember 1953.
Guðjón Illugason skipstjóri, Guð-
mundur Á. Guðmundsson stýri-
maður, Ingvar Ívarsson matsveinn
og hásetarnir Guðjón Ármann
Vigfússon, Guðmundur Ólafsson,
Ágúst Stefánsson, Óskar Vigfús-
son og Bjarni Hermundarson.
Þeir sem
björguðust
Sigurjón Guðmundsson 1. vél-
stjóri, Hafnarfirði, 34 ára; Sig-
urður Guðmundsson 2. vélstjóri,
Hafnarfirði, 28 ára; Jósef Guð-
mundsson háseti, Hafnarfirði, 20
ára. – Hann var bróðir Sigurjóns
vélstjóra, þeir voru ættaðir frá
Norðfirði og nýlega fluttir til
Hafnarfjarðar; Guðbrandur Páls-
son háseti, Hafnarfirði, 42 ára;
Guðbjartur Guðmundsson háseti,
Hafnarfirði, 42 ára; Sigurjón
Benediktsson háseti, Hafnarfirði,
17 ára; Albert Egilsson háseti,
Hafnarfirði, 30 ára; Einar Ósk-
arsson háseti, Skeljabergi, Sand-
gerði, 19 ára; Stefán Guðnason
háseti, Hofsstöðum, Garðahreppi,
18 ára.
Þeir sem
fórust
með Eddu
Steinar J.
Lúðvíksson
Fjallað var um slysið á forsíðu Morgunblaðsins miðvikudaginn 18. nóvember 1953.
SJÁ SÍÐU 30