Fréttablaðið - 03.06.2019, Blaðsíða 14

Loftslagsbreytingar kalla á
aðlögun samfélaga og alls
konar mótvægisaðgerðir
sem svör við afleiðingum
hennar.
Um allan heim er unnið að því að rannsaka taugakerf-ið. Samt sem áður gengur
hægt að finna lækningu í því. Sem
dæmi má nefna að meðferð þeirra
sem hljóta mænuskaða og lamast
er þannig að þeir eru þjálfaðir til
sjálfsbjargar í hjólastól. Sem heil-
brigðisstarfsmaður til áratuga sem
hefur orðið vitni að miklum fram-
förum á ýmsum sviðum lækna-
vísindanna og sem móðir lamaðs
einstaklings get ég ekki sætt mig
við seinaganginn.
Nú eru liðin 20 ár frá því ég
skrifaði fyrsta bréfið til alþjóða-
stofnunar í þeim tilgangi að þrýsta
á framfarir. Það var til Gro Harlem
Brundtland þáverandi forstjóra
WHO. Í bréfinu benti ég á að það
þyrfti að skoða stóru rannsóknar-
mynd taugakerfisins og tilrauna-
meðferðir á mænuskaða sem þá
voru framkvæmdar. Til að gera
langa sögu stutta kom ýmislegt
gott út úr samskiptunum en var
bara dropi í hafið að miðað við það
sem þarf.
Frá því ég skrifaði Gro hef ég
komið víða við hjá alþjóðastofn-
unum og alltaf með sömu beiðn-
ina um að stóra rannsóknarmynd
taugakerfisins verði skoðuð í sam-
hengi. Í áranna rás hef ég þurft að
taka margar U-beygjur til að halda
verkefninu á lífi og þurft að takast
á við nokkur ríkisstjórnarskipti
og þá hefst hringurinn aftur með
nýjum ráðherrum. Þrátt fyrir þetta
hefur verkefnið mjakast áfram
sérstaklega í þágu mænuskaðans
á Norðurlandavettvangi og á ég
það ýmsum góðum stjórnmála-
mönnum að þakka.
Nú er svo komið að mér finnist
að verkefninu hafi verið beint inn á
rétta braut. Á fundi sem Guðlaugur
Þór Þórðarson utanríkisráðherra
átti með Miroslav Lajcák þáverandi
forseta Allsherjarþings Sameinuðu
þjóðanna í október síðastliðnum
ræddi hann m.a. um nauðsyn þess
að viðeigandi alþjóðastofnanir
beindu kastljósi sínu að taugakerf-
inu. Í ræðu sinni við sama tækifæri
hvatti ráðherra stjórnmálaforingja
á alþjóðavísu til að beita pólitísk-
um áhrifum sínum í þágu framfara
í taugakerfinu.
Í febrúar síðastliðnum átti utan-
ríkisráðherra svo fund með Tetros
Ghebreyesus framkvæmdastjóra
WHO. Þar kom hann því á framfæri
að nauðsynlegt væri að skoða stóru
rannsóknarmynd taugakerfisins,
greina hana og samkeyra með
nýtingu gervigreindar til að finna
vannýtta þekkingu og samnýta þá
sem til staðar væri. Því var tekið
með jákvæðu viðmóti ytra og hafa
íslensk stjórnvöld nú tilnefnt sér-
stakan erindreka með aðsetur í
Genf sem kortleggur yfirstandandi
alþjóðlega vinnu í þágu lækninga
á mænuskaða og af lar stuðnings
annarra þjóða við verkefnið.
Og utanríkisráðherra heldur
áfram. Nú hefur hann skrifað
Maríu Espinosa forseta Allsherjar-
þings Sameinuðu þjóðanna og
óskað eftir stuðningi hennar við
að vekja athygli aðildarþjóða Sam-
einuðu þjóðanna á þessum málum.
Fróðlegt verður að sjá hvað kemur
út úr því en Espinosa er frá Ekva-
dor og Lenin Moreno forseti lands
hennar hlaut mænuskaða og lömun
fyrir 16 árum og er bundinn hjóla-
stól.
Ég þakka utanríkisráðherra,
Diljá Mist Einarsdóttur ,aðstoðar-
manni hans, og Maríu Mjöll Jóns-
dóttur, deildarstjóra í utanríkir-
áðuneytinu fyrir velviljann. Einnig
þakka ég Lilju Dögg Alfreðsdóttur,
Ingimari Einarssyni, Soffíu Arnar-
dóttur, Ólafi Kr. Guðmundsyni,
Berglindi Skúladóttur Sigurz, Sig-
urði Valtýssyni og Guðrúnu Dóru
Bjarnadóttur fyrir öf lugan bak-
stuðning í samningaviðræðum.
Góðir hlutir gerast hægt
Við erum, eins og mörg dæmi sanna, hrifin af tækifærum sem færa okkur hagsbætur,
helst miklar á skömmum tíma.
Auðvitað er þetta ekkert sérkenni
Íslendinga einna en hefur lengi
loðað v ið. Vandk væðum sem
fylgja er minna sinnt, gjarnan
með því að horfa framhjá þeim,
velja úr eða afneita þeim. Það er
ávallt krefjandi að horfast í augu
við raunveruleikann, þurfa jafnvel
að gangast við að eiga þátt í vand-
kvæðunum og vinna með þungar
staðreyndir. Allt blasir þetta við á
næstu áratugum þegar loftslags-
vandinn tekur að bíta illilega í allt
okkar líf með ærnum tilkostnaði,
fáeinum tækifærum en mörgum
ógnunum.
Við lof t slag sbrey t ing u nu m
verður að bregðast, hraðar en
hingað til. Það gerist m.a. með því
að fylgja alþjóðlegum samningum
og taka undir höft á raforkufram-
leiðslu með jarðefnaeldsneyti,
samhliða hraðari orkuskiptum
með nýjungum. Allt að 2/3 hluta
þekktra kola-, olíu- og gasbirgða
má ek k i v inna . Minnk a ber
vinnslu málma og jarðefna í takt
við aukna endurnýtingu þeirra.
Nýta tré í stað steinstey pu.
Minnka matarsóun og stunda
hóf lega neyslu og vörukaup, sem
mest í nær umhver f inu . Auka
bindingu kolefnis og draga úr
losun gróðurhúsalofttegunda. Að
mörgu jákvæðu er unnið í miklum
meirihluta landa heims en afar fá
ná þeim hraða sem þarf, enn sem
komið er. Þýði það minni hagvöxt,
breyttan lífsstíl og aukið aðhald,
verður svo að vera.
Lof t slagsbrey t ingar k a lla á
aðlögun samfélaga og alls konar
mótvægisaðgerðir sem svör við
af leiðingum hennar. Ríkisvaldið,
sveitarfélög, helstu sérfræðistofn-
anir framkvæmda og eftirlits (t.d.
Siglingastofnun, Samgöngustofa,
Vegagerðin og Mannvirkjastofn-
un), Almannavar nir og þek k-
ingar- og hagsmunasamtök eiga
að mynda þverfaglegan samráðs-
hóp með aðstöðu og starfsfólki.
Hann ynni náið með nýja Lofts-
lagsráðinu og sérfræðistofnunum
þess (t.d. Veðurstofunni). Hlutverk
hópsins væri að safna upplýs-
ingum um leiðir til aðlögunar og
mótvægis, hafa yfirsýn og aðhald
með verkefnum og fræða sem
f lesta um stöðu og leiðir. Slíkur
hópur eða ráð er vænni kostur en
að fela Loftslagsráði þetta hlutverk
ásamt öllu öðru er að starfsemi
þess lýtur.
Aðlögun vegna
loftslagsbreytinga
Auður
Guðjónsdóttir,
stjórnar-
formaður
Mænuskaða-
stofnunar
Íslands.
Um allan heim er unnið að
því að rannsaka taugakerf-
ið. Samt sem áður gengur
hægt að finna lækningu í
því. Sem dæmi má nefna að
meðferð þeirra sem hljóta
mænuskaða og lamast er
þannig að þeir eru þjálfaðir
til sjálfsbjargar í hjólastól.
Ari Trausti
Guðmundsson,
þingmaður
Vinstri grænna.
Óvænt innkoma makríls í íslenska landhelgi upp úr aldamótum skóp einstakt
tækifæri til að láta þjóðina njóta
góðs af nýrri auðlind í þjóðareigu.
Því miður voru önnur sjónarmið
látin ráða þegar heimildum til
veiða á makrílnum var úthlutað
og hefur þjóðin síðan að mestu
farið á mis við þann arð sem henni
ber sem eiganda auðlindarinnar.
Stjórnvöld reyndu síðan að tryggja
örfáum útgerðum einokun á makr-
ílveiðum til margra ára en urðu frá
að hverfa eftir að þjóðin lýsti van-
þóknun sinni á fyrirætlan þeirra
með þátttöku í einni víðtækustu
undirskriftasöfnun seinni ára.
Nú er talið að stofn makríls hafi
verið vanmetinn og því megi búast
við töluverðri aukningu þess sem
leyfilegt verður að veiða. Enn á ný
hyggjast stjórnvöld úthluta makríl
með sama hætti og öðrum fiski-
stofnum án þess að tryggja þjóð-
inni sanngjarna hlutdeild í auð-
lindaarðinum.
Einmitt nú er tækifæri til að þróa
aðferðir til úthlutunar sem gætu
byggt á að hluta til þeirra sem veitt
hafa áður og öðrum hluta sem yrði
boðinn út með skilyrðum. Fréttir
um vanmat á makrílstofninum
gera enn frekar kleift að bjóða út
a.m.k. aukningu af laheimilda án
þess að skerða á nokkurn máta það
sem útgerðum hefur staðið til boða
endurgjaldslítið fram að þessu. Um
leið gæfist f leirum tækifæri til að
taka þátt í veiðunum.
Auðlindagjaldið til byggðanna.
Vel má hugsa sér að þeir fjár-
munir sem fengjust með útboði
af laheimilda rynnu alfarið til
að styrkja viðkvæmar byggðir í
kringum landið eða til að bæta
sveit ar félög um upp skaða af
völdum loðnubrests. Nú er sagt
stefna í samdrátt í efnahagslífinu.
Einmitt þá er tilefni til að fjárfesta
í innviðum á vegum sveitarfélaga
og ríkisins og því ærið tilefni til
að af la tekna í því skyni með eðli-
legum auðlindagjöldum.
Formenn f lokka á þingi eru
sagðir hafa orðið sammála um til-
lögu um stjórnarskrárákvæði um
auðlindir náttúru Íslands. Þar er
m.a. lagt til: „Veiting heimilda til
nýtingar á náttúruauðlindum og
landsréttindum sem eru í þjóðar-
eign eða eigu íslenska ríkisins skal
grundvallast á lögum og gæta skal
jafnræðis og gagnsæis. Með lögum
skal kveða á um gjaldtöku fyrir
heimildir til nýtingar í ábataskyni.“
Um gjaldtökuna segir í greinargerð
með þessari tillögu: „Koma þar
ýmsar leiðir til greina eins og áður
var rakið. Ekki er nauðsynlegt að
fjárhæð gjalds komi fram í lögum
enda kann gjaldið að vera ákveðið
með valferli eða útboði þar sem
verð og aðrir skilmálar eru ekki
fyrirfram ákveðin.“
Nú hafa valdhafar tækifæri til
að sýna að eitthvað sé meint með
umræddri tillögu og efna til útboða
á makrílkvótum a.m.k. að hluta
eins og að framan greinir.
Höfundur var í hópnum sem
stóð fyrir undirskriftasöfnuninni
„Þjóðareign“ sem fram fór 2015 og
kom í veg fyrir fyrirætlanir stjórn-
valda um að af henda einstökum
útgerðum kvóta í makríl til lengri
tíma.
Makríllinn: Nú er lag
Bolli Héðinsson
hagfræðingar
3 . J Ú N Í 2 0 1 9 M Á N U D A G U R14 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
0
3
-0
6
-2
0
1
9

0
7
:4
1
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
3
2
5
-0
1
E
4
2
3
2
5
-0
0
A
8
2
3
2
4
-F
F
6
C
2
3
2
4
-F
E
3
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
B

F
B
0
4
8
s
_
2
_
6
_
2
0
1
9
C
M
Y
K