Morgunblaðið - 07.06.2019, Blaðsíða 17

FÖSTUDAGUR 7. JÚNÍ 2019 MORGUNBLAÐIÐ 17
U
ndanfarin ár hefur mátt greina
vaxandi áhuga meðal hönnuða
og húsbyggenda á því að ekki
aðeins sameina íverurýmin
stofu, borðstofu og eldhús í eitt
opið rými, heldur einnig opna þau upp með
stórum glerflötum og rennihurðum og sam-
tengja þannig við garðinn og aðliggjandi
umhverfi þegar veður leyfir. Útkoman getur
verið mjög skemmtileg þegar vel tekst til og
t.d. hægt að breyta stofunni í eitt galopið
rými sem teygir sig út á verönd, eða láta
eldhúsið renna saman við garðinn svo
heimilismeðlimir geta nánast snætt morgun-
matinn al fresco þó þeir sitji við eldhús-
borðið. Skemmir heldur ekki fyrir að stórir
gluggarnir hleypa mikilli birtu inn og ekki
vantar ferska loftið þegar opnað er út.
Baldur Ó. Svavarsson arkitekt segir þessa
tísku ekki vera að birtast í fyrsta skipti.
„Strax í upphafi módernismans fóru arki-
tektar að huga að heilbrigðara umhverfi al-
mennt með aukinni áherslu á birtu og loft-
gæði í híbýlum og tengingu við græn svæði
og garða. Þetta átti jafnt við um sérbýli sem
fjölbýli,“ segir Baldur og nefnir sem dæmi
Villa Savoye sem Le Corbusier hannaði á
þriðja áratugnum. Þar er t.a.m. útiverönd á
efri hæð hönnuð útlitslega eins og hluti inni-
rýma hússins og þakið auk þess nýtt til úti-
veru.
Lengur á leiðinni til Íslands
Þessi þróun hefur haldið áfram allar götur
síðan og fylgt framþróun í byggingatækni og
byggingariðnaði. Birtist samtenging innri og
ytri rýma í mörgum síðari tíma byggingum
víða um heim. Þar má nefna tímamótabygg-
ingar eins og glerhúsið Farnsworth House
eftir Ludwig Mies van der Rohe, og The
Glass House eftir Philip Johnson sem e.t.v.
eru ýktustu dæmin um þessi tengsl innri og
ytri rýma. Báðar þessar byggingar voru
hannaðar og byggðar á 5. áratugnum og þar
eru allir útveggir hússanna glerveggir, frá
gólfi til lofts, hringinn í kringum húsið.
Flæða því innirýmin út og allt umlykjandi
umhverfið flæðir inn í húsin „Við sjáum
þessa strauma m.a. einnig birtast í dönskum
arkitektúr, sem svo aftur sótti innblástur til
japanskrar hefðar. Í japönskum arkitektúr
er mikið lagt upp úr þessum tengslum innri
og ytri rýma,“ segir Baldur.
Áhrif þessara hugmynda birtast nokkru
síðar hérlendis. „Má e.t.v. segja að tíma-
mótahús arkitektanna Manfreðs Vilhjálms-
sonar annars vegar og hús Guðmundar Kr.
Kristinssonar á Álftanesi hins vegar, séu
fyrstu dæmin og boðberi þessara viðhorfa í
hönnun. Þá er hús Högnu Sigurðardóttur að
Bakkaflöt 1 frá 1965 einnig gott dæmi um
þessi tengsl og samhengi ytri og innri
rýma,“ útskýrir Baldur.
Baráttan við veðrið
Á Íslandi þarf þó að gæta mjög vandlega
að því hvernig húsakynni eru opnuð út, enda
veðurálagið allt annað og harðara en það
logn og blíða sem fólk á að venjast í Banda-
ríkjunum og Evrópu. Stórir glerfletir krefj-
ast glerþykktar langt umfram hefðbundið
gler, og ramma sem geta borið álagið. Þá
þarf að vanda ísetningu og frágang sér-
staklega m.t.t. þessa veðurfars svo að ekki
komi til stöðugs viðhalds og endurbóta.
„Þá má geta þess að um tíma, fyrir ca. 20-
30 árum síðan, þótti enginn maður með
mönnum nema að sólstofa í formi glerhýsis
fylgdi hverju einbýlishúsi. Sú árátta hefur
að mestu aflagst enda ekki sérlega hentug
lausn fyrir íslenskar aðstæður. Þá má einnig
nefna að í fjölbýli hefur rutt sér til rúms að
skjól-loka svölum með gleri og er það e.t.v.
tilhneiging í sömu átt, þ.e. að tengja innri og
ytri rými íbúða í fjölbýli á sama hátt,“ segir
Baldur.
Opna út og girða sig af
Það að stóru opnanlegu glerfletirnir eru
komnir aftur segir Baldur að megi rekja
bæði til betri efnahags, en þó aðallega til
enn bættrar byggingatækni „Framleiðendur
ráða betur við smíði á sífellt stærri og sterk-
byggðari glugga- og hurðaeiningum sem
henta íslenskum stöðlum og álagskröfum.“
Baldur bendir á að í sumum tilvikum hafi
þessir stóru glerfletir og opnanir haft þann
óheppilega fylgifisk að íbúar girði húsin sín
af svo þeir nánast víggirði lóðirnar. „Íslend-
ingar vilja greinilega geta séð vel út í garð-
inn og til allra átta, en síður að nágrann-
arnir sjái inn í stofu. Gerist það því oft í
kringum hús með þessari lausn að veggir og
girðingar rísa allt í kring og útkoman ekki
alltaf falleg. Það er því vandasamt að ætla
bæði að hafa stóra glerfleti og tengingu á
milli úti- og innirýma með góðu útsýni, en
vilja um leið nógu mikið næði til að geta
áhyggjulaus trítlað inn í eldhús á nærbux-
unum einum fata. Akrahverfið í Garðbæ er
sennilega ýktasta afleiðingin.“
Að ýmsu þarf að huga í umhverfishönnun
svo að þessir stóru gluggafletir gagnist íbú-
um. Baldur segir t.d. þurfa að gæta þess að
garðurinn sé vel hannaður og fallega lýstur
þannig að njóta megi þessar tengingar inni-
og útirýma einnig
yfir vetrarmán-
uðina og upplifa
þannig allan ársins
hring. Jafnframt þarf
að huga að gólfefnavali
innan- og utandyra þannig
að myndi eina heild. „Flísar eru eini
raunhæfi kosturinn ef á að nota bókstaflega
sama gólfefnið inni og úti, en það er varla
hægt að flísaleggja utandyra á Íslandi. Í
staðinn er t.d. hægt að reyna að samræma
parketið inni og timburpallinn úti eða jafn-
vel bara steypuna.“ Eins þarf að vanda valið
á húsgögnum þannig að t.d. stofuhúsgögnin
og garðhúsgögnin nái að mynda eina heild
þegar opnað er út. „Í dag eru komin á
markaðinn garðhúsgögn sem eru ekki dæmi-
gerðar garðmublur af gamla skólanum, held-
ur meira í ætt við stofuhúsögn.“
Gæti að hita og birtu
Þá þarf hönnuður hússins að gæta vand-
lega að því hvar hinir opnanlegu glerfletir
eru staðsettir á byggingunni. Nefnir Baldur
að vindáttin og vindálag komi þar við sögu
og eðlilega óheppilegt ef t.d. ríkjandi vindátt
er beint á þann vegg sem ætlunin er að
opna upp á gátt. „Þá verður líka að hafa í
huga hvaða áhrif stórir skjólveggir geta haft
á það hvert vindurinn stefnir og hvort
hvirflar myndast.“
Íslensk veðrátta býður einnig upp á yf-
irbyggð þakskyggni eða skjól yfir hluta
þessa opna útirýmis og verandar. „Með yf-
irbyggðri verönd er vel hægt að vera úti á
hlýjum sumardögum þó að rigni,“ segir
Baldur og bætir við að stórir glerfletir kalli
líka á úthugsaðar lausnir til að stjórna hita-
stiginu innandyra. „Ofnar innan við gólfsíða
glugga þykja ekki mikil prýði og gólfhiti
hentar yfirleitt best og þá nóg að setja fleiri
slaufur í hitalögnina næst glugganum ef þörf
er á auknu hitaflæði. Í dag má líka fá mjög
fyrirferðarlitla ofna sem rúmast ofan í
grunnri gryfju undir glugganum.“
Stórum glerfleti fylgir einnig sá vandi að
stjórna þarf birtu- og hitastigi innadyra.
„Það getur þýtt að of mikill hiti verður
vandamál og húsgögn taki jafnvel að upplit-
ast í sólinni. Er þess vegna áríðandi að velja
gler sem kastar geislunum frá, og kostar
það ekki svo mikið aukalega. Kosturinn við
hita- og sólarverjandi glerið er líka að það
myndast á því speglun yfir daginn svo ekki
er jafn auðvelt að sjá inn í húsið og þannig
hægt að minnka þörfina á skjólveggjavæð-
ingunni umhverfis þessi hús.“
Villa Savoye e. Le Corbusier sneri hefðbundnum hugmyndum um innra og ytra rými á haus.
Léttleiki einkennir bygginguna, gluggar allan hringinn og þakið er notað sem staður til útiveru.
Hannes Kr. Davíðsson hannaði Kjarvalsstaði í anda norræns módernisma sem þá var undir
japönskum áhrifum. Stórir gluggar hleypa fallegu umhverfinu inn í safnbygginguna.
Farnsworth House, suðvestur af Chicago. Á Íslandi er óvitlaust að nota einmitt skyggni þar
sem innra rými er opnað út. Laga þarf hönnunina að erfiðum veðurskilyrðum á norðurslóðum.
Baldur Svavarsson segir það
ekkert nýtt að vilja má út mörk-
in milli húsnæðis og umhverfis.
Framfarir í byggingatækni hafa
opnað nýja möguleika.
Ásgeir Ingvarsson | ai@mbl.is
Rétta leiðin til að hafa
galopið út í garð
Ljósmynd/Fred Romero - Flickr (CC)
Ljósmynd/Victor Grigas - Wikipedia (CC)
Morgunblaðið/Eggert