Morgunblaðið - 22.07.2019, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. JÚLÍ 2019
Lög um há-marksleiguhafa valdið
miklum skaða í
borgum víða. Í
New York hafa í
gegnum tíðina
verið mismunandi skaðleg
ákvæði að þessu leyti en um
nokkra hríð hafði dregið úr
þeim, þar til nýlega þegar
ákveðið var að herða regl-
urnar og auka rétt leigutaka á
kostnað leigusala.
Fjallað var um þetta í leið-
ara The Wall Street Journal
fyrir helgi, þar sem segir að
afleiðingarnar séu þegar að
koma í ljós. Hætt hafi verið
við lagfæringar og endur-
byggingar sem fyrirhugaðar
höfðu verið, þar sem eigendur
húsanna sjái sér ekki lengur
hag í að fjárfesta í þeim. Af-
leiðingin verður sú sem vel er
þekkt; hús og heil hverfi fara
niðurníðslu.
Hér á landi er mun auðveld-
ara og ódýrara að leysa hús-
næðisvanda en í milljóna-
borgum þar sem landrými er
mjög takmarkað. Það þarf til
dæmis ekki að fara langt frá
miðju Reykjavíkur til að finna
óbyggt land þar sem ódýrt er
að reisa hús. Þess vegna ætti
þessi stórborgarvandi ekki að
vera til staðar á Íslandi.
Stefna borgaryfirvalda í hús-
næðis- og skipulagsmálum
hefur engu að síður orðið til
þess að mikill hús-
næðisvandi hefur
orðið til hér á
landi. Hér sjá
ráðamenn í hill-
ingum að byggja
upp litla New
York þar sem háhýsi standa
þétt hvert við annað og lítið er
um opin eða græn svæði.
(Fyrir utan að vísu að stjórn-
endur New York-borgar hafa
haft þá fyrirhyggju að verja
Central Park en að því leyti er
viðhorfið annað í Reykjavík.)
Hér hafa heyrst hugmyndir
um hámarksleigu sem yrði
jafn skaðleg og annars staðar
sem hún hefur verði reynd.
Og til að bregðast við skorti
borgaryfirvalda á hagstæðu
húsnæði hafa borgaryfirvöld
sjálf ýtt undir sérstök „óhagn-
aðardrifin“ félög sem eiga að
byggja upp hagkvæmt íbúðar-
húsnæði. Slík félög njóta for-
skots á aðra á þessum mark-
aði, njóta með öðrum orðum
stuðnings hins opinbera þó að
sá stuðningur komi ekki endi-
lega fram með beinum fjár-
framlögum.
Í stað þess að búa til skort
og bregðast svo við með opin-
berum inngripum á húsnæð-
ismarkaði, væri nær að opin-
berir aðilar stuðluðu, meðal
annars með borgarskipulagi,
að heilbrigðum markaði þar
sem fólk gæti eignast húsnæði
á hagstæðu verði.
Húsnæðismarkaður-
inn þarf að fá að
starfa á eðilegum
forsendum}
Skaðleg inngrip
Chuck Schu-mer, leiðtogi
demókrata í
öldungadeild
Bandaríkjaþings,
hefur nú formlega beðið
bandarísku alríkislögregluna
FBI og Viðskiptastofnun
Bandaríkjanna að kanna hið
vinsæla snjallsímaforrit Face-
App. Forritið, sem á að sýna
hvernig fólk mun eldast, er
tveggja ára, en það er fyrst
nú í sumar sem vinsældir þess
hafa sprungið út.
Það sem helst vekur ugg
hjá Schumer er að fyrirtækið
á bak við forritið er rússneskt
að uppruna. Höfundar forrits-
ins hafa á móti svarið af sér
öll tengsl við þarlend stjórn-
völd, og um leið lofað því að
öllum persónugreinanlegum
upplýsingum sem fylgi notk-
un forritsins sé eytt jafn-
harðan og þeirra er ekki leng-
ur þörf. Engu að síður er
skiljanlegt að Schumer vilji
kanna betur hvað hæft sé í
þeim yfirlýsingum, þó að ekki
sé endilega rétt að setja
samasemmerki á milli fram-
takssamra Rússa og rúss-
neskra stjórnvalda.
En jafnvel þó að
fyrirtækið og for-
ritið reynist ekki
grunsamleg eftir
að búið verður að
rannsaka málið, er alveg þess
virði að hafa í huga, að andlit
fólks og ásjóna geta hæglega
orðið að verðmætum upplýs-
ingum í höndum rangra aðila.
Þannig hefur tækni sem
greinir andlit fólks fleygt svo
fram á síðustu árum, að jafn-
vel er talað um að notkun
stjórnvalda á henni til að bera
kennsl á gangandi vegfar-
endur geti reynst brot á sjálf-
sögðum rétti fólks til einka-
lífs. Þá hafa falsarar náð
undraverðum árangri í að
skeyta andlitum fólks á
myndir og myndbandsbrot
þannig að varla sé hægt að sjá
hvað sé rétt og hvað sé röng
mynd.
Það kann vel að reynast
sárasaklaus dægradvöl að
nota FaceApp-forritið til þess
að sjá hvernig aldurinn muni
færast yfir mann sjálfan.
Engu að síður er ástæða, sem
endranær þegar tæknin er
annars vegar, að nálgast hana
af heilbrigðri varúð.
Hvað leynist á bak
við andlitsmyndina?}Saklaust eða persónunjósnir?
BAKSVIÐ
Jón Birgir Eiríksson
jbe@mbl.is
Verulegt magn malarefnis vartekið úr malarnámu í Bola-öldum norðan við Vífilsfell,á svæði sem ekki fellur und-
ir svæði sem mat á umhverfisáhrifum
tók yfir en náman er á þjóðlendu.
Landvernd sendi forsætisráðuneytinu
erindi um málið og til skoðunar er
hvernig brugðist verði við.
Að því er fram kemur í svari ráðu-
neytisins var svæðið sem um ræðir áð-
ur á forræði sveitarfélagsins Ölfuss, en
er nú þjóðlenda sem nefnist Ölfus- og
Selvogsafréttur. „Samningur sem
sveitarfélagið Ölfus gerði við nýtingar-
aðila námunnar rann út 1. desember
2018. Ákveðið var að hætta námu-
vinnslu á svæðinu í sátt við nýtingar-
aðila námunnar á þeim forsendum að
malarefni í námunni væri að mestu bú-
ið og ekki vilji til að fjarlægja barma
námunnar sem skýla hinu raskaða
svæði,“ segir í svari ráðuneytisins til
Landverndar. „Þá varð ráðuneytinu
ljóst við frekari skoðun málsins að tek-
ið hafði verið verulegt magn malarefnis
á svæði sem fellur utan við það svæði
sem mat á umhverfisáhrifum frá 6.
janúar 2011 tók yfir,“ segir í svarinu.
Samningur um frágang var gerð-
ur við Bolaöldur ehf. og skal frágangi
vera lokið eigi síðar en 1. september
nk. Bolaöldur ehf. hafa heimild til að
selja það takmarkaða malarefni sem
til fellur við frágang og landmótun á
svæðinu þangað til.
Tryggvi Felixson, stjórnarfor-
maður Landverndar, segir að tíðindi
felist í því að ráðuneytið hafi ákveðið
að loka námunni við Vífilsfell. „Það er
okkur og framtíðarkynslóðum til
ánægju enda virðist vaxandi þörf fyrir
falleg útivistarsvæði í nágrenni höfuð-
borgarsvæðisins. Það er víðsýnt af
þessu fjalli og það hefur skírskotun í
söguna,“ segir Tryggvi og vísar þar til
Vífils, þræls Ingólfs Arnarsonar land-
námsmanns og sögu hans. „Ef marka
má athugun forsætisráðuneytisins
hefur fyrirtækið sem fékk heimild til
nýtingar brugðist okkur,“ segir
Tryggvi, en málið verður á dagskrá
stjórnarfundar Landverndar í ágúst
að hans sögn. Tryggvi segir að ekki
séu mörg fordæmi um mál sem þessi
en mikilvægt sé við þetta tilefni að
setja fordæmi þegar kemur að við-
brögðum hins opinbera.
Um „klaufaskap“ að ræða
Magnús Ólason, framkvæmda-
stjóri Fossvéla ehf., sem stendur að
námuvinnslunni í Bolaöldum segir að
ekki hafi verið tekið umframefni mið-
að við umhverfismat. „Við fórum
þarna aðeins út fyrir svæðið. Það var
klaufaskapur, frekar en einbeittur
brotavilji. Við áttum eftir að setja út
línu þarna og merkja. Það var mikið
að gera og menn á fullu að vinna,“ seg-
ir hann og nefnir að enn hafi verið eft-
ir efni innan svæðis sem skýlir efnis-
tökunni frá þjóðveginum.
Spurður um magnið sem var tek-
ið segir hann að það hafi ekki verið
mælt. „Við höfum verið í sambandi við
forsætisráðuneytið. Við vinnum þetta
í sameiningu og reynum að milda
þessi áhrif eins og við getum. Við vilj-
um skilja við þetta eins vel og við get-
um þannig þetta falli inn í landslagið,“
segir hann en sem fyrr sagði hafa
Fossvélar tímann til 1. september til
að ljúka frágangi á svæðinu. Hann er
hafinn að sögn Magnúsar, en ekki lok-
ið.
Vegagerðarinnar innan þjóð-
lendna á hálendinu vegna viðhalds
malarvega hafa þrjár námur verið
starfræktar innan þjóðlendna, utan
malarnámunnar í Bolaöldum.
Vikurnám á vegum Jarðefnaiðn-
aðar ehf. hefur farið fram á svæði aust-
an Þjórsár, í Landmannaafrétti. Samn-
ingur um námið rann út 1. júlí og var
framlengdur til 1. júlí sl. Í vor var tekin
ákvörðun um að bjóða ekki út frekara
vikurnám innan þjóðlendunnar og búið
er að ganga frá svæðinu. Vikurnám
BM Vallár ehf. hefur farið fram vestan
Þjórsár, í þjóðlendu sem nefnist Búr-
fells- og Selvogsafréttur. Samningur
um námið rann út 1. júlí 2018 og var
framlengdur til 1. júlí sl. Þá var tekin
ákvörðun um að bjóða ekki út frekara
vikurnám innan þjóðlendunnar fyrr en
fyrir lægi áætlun um og framkvæmdir
yrðu hafnar við frágang á þegar rösk-
uðum vikursvæðum í þjóðlendunni, en
ráðuneytið vinnur að því að bjóða út
slíkan frágang í samráði við Ríkiskaup.
Ekki liggur fyrir ákvörðun um að
bjóða út frekari vinnslu og engin vikur-
vinnsla er á svæðinu.
Malarnám Björgunar ehf. hefur
farið fram í Lambafelli, Ölfus- og Sel-
vogsafrétti. Samningur sveitarfé-
lagsins Ölfuss við nýtingaraðila rann
út á síðasta ári og boðin var út frekari
nýting á svæðinu. Samningur var
gerður á grundvelli fyrirliggjandi
mats á umhverfisáhrifum, en þetta er
eina náman sem er í rekstri innan
þjóðlendna.
Tóku verulegt efni
umfram heimildir
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Bolaöldur Forsætisráðuneytið kannaði nýverið efnistöku á svæðinu.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
H
eilbrigðiskerfi eru flókin og
margþætt og þjónustuveit-
endur eru margir. Til að
heilbrigðiskerfi þjóni hlut-
verki sínu sem skyldi er
grundvallaratriði að fyrir hendi sé öflugt
starfsfólk og skilvirkt stjórnkerfi. Heilbrigð-
isstefna til 2030 sem samþykkt var á Alþingi
í byrjun júnímánaðar fjallar meðal annars
um skipulag, verkaskiptingu og ábyrgð inn-
an heilbrigðiskerfisins í þágu bættrar þjón-
ustu við sjúklinga.
Stjórnendur og starfsfólk heilbrigðiskerf-
isins stendur daglega frammi fyrir fjölda
erfiðra ákvarðana sem varða líf og heilsu
fólks. Auknir möguleikar við greiningu og
meðferð sjúkdóma með sívaxandi kostnaði
gera auknar kröfur um að ríkið sem greiðandi heilbrigð-
isþjónustunnar forgangsraði því fjármagni sem er til um-
ráða. Ég held að flestir geti verið mér sammála um að slík
forgangsröðun þurfi að hvíla á traustum grunni og geti
ekki grundvallast á brjóstviti þeirra einstaklinga sem fara
með fjárveitingarvaldið hverju sinni. Sátt þarf að ríkja um
helstu gildi og siðferðileg viðmið sem eiga að liggja til
grundvallar ákvarðanatöku í heilbrigðiskerfinu.
Á síðustu áratugum tuttugustu aldarinnar hófst umfangs-
mikil umræða víða um heim um þörfina fyrir forgangsröðun
í heilbrigðisþjónustu. Norðmenn gáfu út skýrslu um efnið
árið 1987 og tíu árum síðar samþykkti sænska þingið hvaða
gildi og siðferðilegar meginreglur skyldu liggja til grund-
vallar við forgangsröðun í sænska heilbrigðiskerfinu.
Í ársbyrjun 1996 skipaði heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra nefnd til að gera tillögur um forgangs-
röðun í heilbrigðismálum hér á landi sem í kjölfarið
skilaði ráðherra skýrslu um efnið. Á sama tíma vann
nefnd á vegum Læknafélags Íslands einnig skýrslu
sem fjallaði um forgangsröðun í heilbrigðisþjónustu.
Þá byggist heilbrigðisstefna Evrópu til ársins 2020 á
ákveðnum grunngildum. Efnislega ber þá vinnu sem
unnin var hér á landi, vinnu nágranna okkar Svía og
Norðmanna og heilbrigðisstefnu Evrópu að sama
brunni og ákveðinn samhljómur er um helstu gildi og
siðferðilegar áherslur sem leggja beri til grundvallar
við forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu. Þar ber hæst
mannhelgi og virðingu fyrir mannlegri reisn ásamt
jöfnuði þar sem allir eiga sama rétt til verndar lífs og
heilbrigðis og að þeir sem eru í brýnustu þörfinni
fyrir heilbrigðisþjónustu á hverjum tíma skuli ganga fyrir.
Forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu verður að byggjast á
skýrum viðmiðum og siðferðilegum gildum sem öllum eru
kunn og ljós og um þessi gildi þarf að ríkja almenn sátt í
samfélaginu. Þess vegna hef ég ákveðið að helga heilbrigð-
isþingið, sem haldið verður 15. nóvember næstkomandi, um-
ræðu um þetta mikilvæga málefni. Vonir mínar standa til
þess að ég geti á vorþingi 2020 lagt fyrir Alþingi tillögu til
þingsályktunar um þau siðferðilegu gildi og viðmið sem
leggja beri til grundvallar við forgangsröðun í heilbrigð-
iskerfinu.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Grunngildi í heilbrigðisþjónustu
Höfundur er heilbrigðisráðherra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen