Brautin - 08.06.1977, Blaðsíða 2
brautin
Lóðaleigusamningar
Oft hefur Guðlaugur Gíslason
alþingismaður og skósveinar
hans látið að því liggja, að
ákvarðanir bæjarstjórnar Vest
mannaeyja um lóðarleigur séu
hrot á landslögum, ef ekki ann
að ennþá verra.
Ekki hýst ég við að margir
taki mark á fullyrðingum þess
um, enda hefðu ýmsir trúlega
farið í mál við bæjarsjóð, ef
svo væri.
Eigi að síður tel ég rétt og
nauðsynlegt að skýra þessi mál
á opinberum vettvangi betur
en gert hefur verið til þessa.
Afstaða bæjarstjórnar.
Afstaða bæjarstjómar og á-
kvarðanir hafa fyrst og fremst
miðast við þau höfuðsjónarmið
að allir lóðarleigjendur greiði
sem jafnasta Ieigu, hvort sem
lóðarsamningar eru gamlir eða
nýir og lóðarleigu verði stillt
í hóf.
Ég held að flestir sæmilega
réttsýnir menn viðurkenni
bessi höfuðsjónarmið bæjar-
stjórnar, og þá er spurningin
einungis sú, hvort einhverjir
formgallar kunni að vera á
framkvæmd þessara mála.
Hvort einhverjir geti vegna
formsatriða komist upp með
að greiða 2 kr. og 40 aura fyrir
það sama og aðrir þurfa að
greiða þúsund sinnum meira
fyrir.
Lóðarsamningum má í stór-
um dráttum skipta í 3 flokka
eftir mismunandi ákvæðum
þeirra um heimld til hækkun-
ar lóðarleigu, og verður rætt
sérstaklega um hvern flokk fyr
ir sig.
Samningar gefnir út árið 1960
og síðar.
f þessum flokki eru allir
samningar, sem gefnir hafa ver
ið út síðan Vestmannaeyjakaup
saðu- keypti landið af ríkis-
sjóði árið 1960. Alls eru þetta
um 440 samningar. í þeim er
upphaflega lóðarleigan ætíð til
greind í krónutölu, en síðan
segir: „Á 10 ára fresti ákveð-
ur bæjarstjórn upphæð lóðar-
leigunnar að nýju, en heimilt
er lóðarleigjanda að krefjast
mats dómkvaddra manna á
leigufjárhæðinni."
Pað er einkum tvennt, sem
valdið hefur misskilningi varð-
andi þetta hækkunarákvæði. f
fyrsta Iagi telja ýmsir, að leig-
una megi ekki fyrr en 10 ár-
um eftir útgáfu samningsins. —
Þetta er ekki réttur skilningur
á samningnum, því í honum
segir, að nýja leigu megi á-
kveða í bæjarstjórn á 10 ára
fresti, en ekki 10 árum eftir út
gáfu samningsins. Enda er það
augljóst mál, að ekki er til
þess æliast, að bæjarstjórn
þurfi að samþykkja hækkun á
hverjum einstökum samningi
sérstaklega þegar 10 ár eru frá
útgáfu hans. Slíkt fyrirkomu-
lag væri með öllu fráleitt, enda
færi þá stór hluti hvers bæjar-
stjúrnarfundar í það, að bóka
hækkun á lóðarleigu fyrir
þessa eða hina húseignina. —
Pvert á móti setja samning-
arnir beinlínis þá reglu, að ný
leiga sé í bæjarstjórn ákveðin
á 10 ára fresti.
Annað atriði, sem oft er mis-
skilið, er það, að bæjarstjórn
þurfi að styðja hækkanir sín-
ar við mat dómkvaddra mats-
manna. Petta er einnig rangt
og taka samningar af öll tví-
mæli um það. f þeim see:ir
beint, að lóðarleigjandi geti
krafist slíks mats, og þá vænt-
anlega ef honum þætti hækk-
anir bæjarstjórnar vera óeðli-
lega miklar.
Samningar gefnir út 1933—
1960.
Hér mun vera um 570 saran-
inga að ræða og er þetta bví
langstærsti flokkurinn. Einnig i
þessum samningum er heim-
ild til hækkunar á 10 ára
fresti eftir mati dómkvaddra
matsmanna og gæti hvor aðili
um sig, ráðuneytið (nú bæjar.
sjóður) eða leigutaki krafist
slíks mats. í öllum þessum
samningum er auk þess ákvæði
þess efnis, að lóðarleiga skuli
þó aldreii vera lægri en 5% af
fasteignamati lóðarinnar.
Pað er alveg ljóst, að ef bæj-
arstjórn hefði vilja til þess að
ná til sín sem mestum lóðar-
leigutekjum, þá væri henni það
í lófa lagið nxeð því að beita
þessari hækkunarheimild að
fullu. Algengt er, að faseigna-
mat lóða í nýrri íbúðarhverf-
um bæjarns sé nú 700 kr. á fer-
meter, eða á bilinu 350—550
þúsund kr. fyrir hverja hús-
lóð. Leigan samkvæmt ákvæð-
um lóðarleigusamninganna
væri þá á bilinu 17—27 þúsund
kr. á ári. Lóðirnar í elstu bæj-
arhverfunum eru oftast mun
minni, en matsverð hvers fer-
meters hinsvegar oft töluvert
hærra, eða um 1000 kr. og allt
upp í 1300 kr. pr. fermeter. —
Einnig þar yrði leigan því veru
leg fjárupphæð, ef 5% reglunni
væri beitt að fullu.
Sú leiga, sem bæjarsjóður
krefur eftir þessar lóðir er
hinsvegar aðeins brot af því,
sem samningarnir heimila, eða
gjarnan á bilinu 1000—5000 kr.
eftir þá hækkun, sem samþykkt
var í bæjarstjórn á síðasta ári.
Er leigan eftir þessar lóðir
höfð nákvæmlega sú sama og
fyrir aðrar húslóðir, eða kr.
6,00 pr. fermeter, og er það í
fullu samræmi við þá höfuð-
stefnu bæjarstjórns.-, að allir
sitji við sama borð í þessum
efnum.
Pað er einsýnt, að með þess-
ari tilhögun afsalar bæjarsjóð-
ur sér tekjum, sem numið gætu
mörgum milljónum kr. á ári.
Hinsvegar mælir öll sanngirni
gegn því, að hluti bæjarbúa sé
krafinn um, margfalda leigu
miðað vió' aðra fyrir þær sakir
einar, að í notkun voru önnur
samningsform um húslóðir hjá
ríkissjóði á einum tíma en öðr
um.
Samningar, sem gerðir voru
fyrir 1933.
f þessum samningum eru
engin ákvæði um breytingu á
leigunni. Slíkt er hvorki bein-
línis heimilað né beinlíns bann
að.
Alls voru gefnir út á sínum
tíma um 460 samningar með
þessu formi, en fjölmargir
þeirra eru nú útrunnir eða
fallnir úr gildi af öðrum á-
stæðum.
Það er einungis varðandi
þennnan flokk, sem einhver
vafi kann að leika á því, hvort
hækkun á leigunni sé heimil
og hvaða form skuli- þá haft á
við hækkunina.
Bæjarstjórn hefur talið, að í
2. gr. laga nr. 75 frá 1917 felist
heimild til slíkra hækkana. í
þessum lögum segir svo bein-
um orðum, að sé lóð tekin til
afnota aðeins, skuli hvorum að
ila heimilt að krefjast mats á
lóðarleigu að nýju á 10 ára
fresti.
Þessi lög voru að vísu sett
um verslunarlóðir eingöngu, en
Hæstiréttur fslands hefur þö
beitt þeim með lögjöfnun um
aðrar lóðir einnig.
Því er þó ekki að neita, að
málið er flókið lögfræðilegt úr-
lausnarefni, bæði að því er varð
ar hinn efnislega rétt til hækk-
unar og eins hvað forminu við
kemur. Eitt slíkt mat hefur af
hálfu bæjarsjóðs verið látið
ganga til dómstóla, en niður.
staða þess liggur enn ekki fyr-
ir.
Hver sem niðurstaða þess
máls verður, er það sannfær-
ing mín, að hækkun leigumats
eftir þessar lóðir sé hvorki ó-
eðlileg né ósanngjörn ráðstöf-
un. Sú krafa örfárra lóðarhaía
er ekki sanngirnismál, að þeir
skuli greiða leigu, sem er að-
eins örlítið brot af því, sem
aðrir bæjarbúar þurfa að
greiða. Ársleigu, sem verðlags.
þróunin hefur leikið þannig, að
hún nægir e. t. v. fyrir tíunda
hluta af verði eins frímerkis á
innanbæjarbréf. Bréf, sem
senda þarf til að tilkynna um
gjalddaga lóðarleigunnar.
Líklega kæmi svo eitthvað
skrítinn svipur á umráðamenn
sumra þessara elstu leigumála
ef þeim væri framfylgt bók-
staflega, og Ieigureikningur
bæjarsjóðs hljóðaði t. d. upp
á 16 álnir (vaðmáls) á ári, en
slíkir samningar eru hér enn
í gildi, útgefnir eftir árið
1900.
Aðalatriðið er þó það, að
þrátt fyrir allar hækkanir á
leigu eftir þessar gömlu lóðir
er leigunni þó enn mjög í hóf
stillt, gjarnan á bilinu milli 1—
2 þúsund krónur á ári. Víst er,
að raunverulegt verðgildi þess-
arar leigu nú er miklum mun
minna en upphaflegir samning
ar hljóðuðu upp á.
Hér að framan hefur aðal-
lega verið rætt um íbúðarhúsa
lóðir, en aðrar lóðir hafa í
flestum tilfellum fylgt sömu
reglum, þó með áberandi und-
antekningum og er þá aðallega
um það að ræða, að Sjálfstæð-
ismenn í bæjarstjórn og utan
hafa gróflega misnotað aðstöðu
sína máttarstólpum flokksins
til hagsbóta á kostnað almenn
ings.
Ég tek eitt dæmi um slík
vinnubrögð.
Árið 1937 fékk fyrir tækið G.
Ólafsson & Co. samning um
næstum 10 þúsund fermetra
lóð á besta stað á hafnarsvæð-
inu. Árlegt gjald fyrir lóðina
var ákveðið 175 kr. og gildir
samningurinn að eilífu. A. m.
k. eru engin tímamörk til-
greind í samningnum og ekki
getið um neinar heimildir til
hækkunar á lóðarleigu.
Samkvæmt kenningu G. G. á
þessi leiga að standa óbreytt í
krónutölu, ekki bara í 30 ár,
50 ár, 70 ár eða 90 ár, eins og
samningar venjulega segja til
um, heldur um alla framtíð. Pó
er orðið ískyggilega stutt í það,
miðað við þróun siðustu ára,
að ársleigan dugi ekki lengur
fyrir frímerki á bréf til fyrir-
tækisins þar sem tilkynnt er
um gjalddaga leigunnar.
En við skulum líta á hvern-
ig fyrirtækíð sjálft metur
samninginn til fjár. Pað vill fá
3000 kr. pr. fermeter fyrir
þann hluta lóðarinnar, sem
ekki má byggja á. Hvað þá
um hinn hlutann? Ef reiknað
er með að byggja megi á helm-
ingi lóðarinnar og að sá hluti
sé fjórfalt verðmætari en hinn
(sem ekki má byggja á), þá
metur fyrirtækið samninginn á
75 milljónir króna. Fyrir þetta
á að greiða 175 kr. á ári, eða
0.000002% af verðmæti lóðarinn
ar á sama tíma og aðrir greiða
u. þ. b. 2000 sinnum meira fyr.
ir sömu þjónust.n.
Samkvæmt kokkabókum
Sjálfstæðisflokksins er þetta
ósk.öp eðlilegt. Forréttindi efn-
aðra einstaklinga og fyrir-
tækja, hvernig sem þau eru
fengin, skulu ávallt sitja í fyr-
irrúmi fyrir hagsmunum al-
mennings.
Hvernig sem G. G. og hans
rnenn hamast, er það og verð-
ur stefna bæ.iarstiórnar, að fá
slíkum samningum hnekkt
þannig, að allir sitji við sama
borð í þessum efnum eins og
öðrum.
Mm.