Læknablaðið - maí 2019, Blaðsíða 9

LÆKNAblaðið 2019/105 213
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Á æviskeiði ungdómsáranna er grunnurinn lagður
að framtíðinni. Þetta er mikilvægur tími þar sem
fyrstu skrefin eru stigin inn í fullorðinsárin og horn­
steinn lagður að sjálfstæðu lífi. Líkamleg heilsa er
með besta móti en á sama tíma er sjúkdómsbyrði
vegna geðsjúkdóma hvað mest. Þrír fjórðu alvarlegra
geðsjúkdóma byrja fyrir 24 ára aldur.1 Sjúkdómar
eins og geðklofi, geðhvörf, kvíðasjúkdómar, vímu­
efnavandi og átraskanir. Oft og tíðum er um að ræða
erfiða blöndu af fleiri en einum sjúkdómi.
Vísbendingar eru um að geðheilsu ungs fólks
á Íslandi fari hrakandi, með vaxandi einkennum
þunglyndis og kvíða.2 Þetta er mikið áhyggjuefni
fyrir okkur öll. Margt getur spilað inn í þessa mynd.
Rannsóknir sýna að svefntími unglinga er styttri
en áður.3 Áskoranir ungs fólks hafa breyst mikið á
síðustu árum, meðal annars með byltingu í samfé­
lagsmiðlum og auknu álagi í skóla með styttingu
framhaldsnáms. Vandamálið er að geðrænn vandi
á þessu mikilvæga æviskeiði getur haft alvarlegar
afleiðingar og varpað skugga langt inn í framtíð
einstaklingsins og þeirra sem næst standa. Það er
staðreynd að það að glíma við geðrænan vanda milli
18­25 ára aldurs tengist minni atvinnuþátttöku,
lægri tekjum og verri félagslegri stöðu um þrítugt.4
Fátt er mikilvægara fyrir samfélag okkar en að
efla geðheilsu okkar unga fólks. En einmitt þar sem
heilbrigðiskerfið ætti að vera sterkast eru veikleikar.
Þessir veikleikar kerfisins valda því að oft og tíðum
gengur illa að mæta nægjanlega vel þörfum ungs
fólks og þeirra nánustu.
Það má segja að ef til vill sé heilbrigðiskerfið
okkar byggt á grunnkerfi vefrænna sjúkdóma. Aðal­
þunginn er á sjúkdómsbyrðina seinni hluta ævinn­
ar. Of lítil áhersla er því lögð á heilsu ungs fólk því
sjúkdómsbyrði þeirra er almennt lítil miðað við eldri
hópinn þegar einblínt er á líkamlega heilsu. Hér
gleymist geðheilsan. Frekari kerfisvandi er síðan
innan sjálfrar geðheilbrigðisþjónustunnar. Á miðj­
um ungdómsárunum, við 18 ára aldur, eru skörp skil
milli þjónustu við börn og unglinga annars vegar og
fullorðna hins vegar. Flæðið yfir í fullorðinshluta
geðheilbrigðiskerfisins gengur því miður oft treg­
lega. Til að auka vandann enn frekar leitar ungt fólk
sér síður aðstoðar vegna geðræns vanda og dettur
frekar úr meðferð.5
Með öflugum forvörnum og viðeigandi úrræðum
má bæta geðheilsu okkar unga fólks. Við þekkjum
vel helstu áhættuþætti geðræns vanda, svo sem mis­
notkun og vanrækslu í æsku, áföll, fátækt, félagslega
einangrun, erfiðleika í skóla, fíknivanda, mismunun
og atvinnuleysi. Við þurfum íhlutanir sem miða að
því að draga úr áhrifum þessara þátta, eins og fjall­
að er um í ársgamalli skýrslu starfshóps um aðgerð­
ir til að fækka sjálfsvígum á Íslandi.6 Þar er meðal
annars bent á mikilvæga þætti eins og að efla upp­
vaxtarskilyrði barna, forvarnir og geðrækt í skóla­
starfi og á vinnustöðum og heilsueflandi samfélög.
Í skýrsl unni er einnig lögð áhersla á að efla úrræði í
nærumhverfi, meðal annars með lágþröskuldaþjón­
ustu.
Meðferðarúrræði sem í boði eru fyrir ungt fólk
þurfa að vera sniðin að þörfum þess. Ungt fólk vill
gott aðgengi að aðstoð þegar það þarf á henni að
halda og samfellu í meðferð. Öruggt og jafnframt
vinalegt en sveigjanlegt umhverfi þar sem meðferð
byggist á samvinnu og virðingu.
En sem betur fer eru samfélagið og ráðamenn að
hlusta. Margt gott er að gerast. Umræðan um geð­
rænan vanda er opnari og það hefur dregið úr for­
dómum. Byggð hefur verið upp öflug þjónusta við
ungt fólk með geðrofssjúkdóma á Laugarásnum á
geðsviði Landspítala. Fyrirhugað er að efla þjónustu
við ungmenni með alvarlegan neysluvanda með að­
komu margra aðila, meðal annars Landspítala. Ver­
ið er að fjölga sálfræðingum á heilsugæslustöðvum
og til stendur að auka þá þjónustu í framhaldsskól­
um. Með vorinu opnar Bergið Headspace á Suður­
götu í miðbæ Reykjavíkur. Þetta er stuðnings­ og
ráðgjafasetur fyrir ungt fólk að ástralskri fyrir­
mynd. Hér er að koma inn öflug starfsemi sem reyn­
ir að mæta þeirri þörf sem opinbera kerfið hefur ekki
ráðið nógu vel við hingað til. Þessi starfsemi nýtur
stuðnings ráðamanna og einkennist af samvinnu og
von um að ná fyrr til unga fólksins og styðja það við
að leysa úr sínum vanda. Þannig er leitast við að fyr­
irbyggja alvarleg veikindi síðar.
Góð geðheilsa á unglingsárunum leggur grunn­
inn að heilbrigði í framtíðinni. Fyrst og fremst fyrir
einstaklinginn og umhverfi hans, en ekki síður fyr­
ir allt samfélagið. Það er því til mikils að vinna að
fjárfesta í geðheilsu okkar unga fólks. Krafturinn
og stuðningurinn sem einkennir þessi mál í sam­
félaginu þessa dagana er fagnaðarefni og gefur von
til framtíðar.
Heimildir
1. Kessler RC, Berglund P, Demler O, Jin R, Merikangas KR, Walters EE.
Lifetime prevalence and age­of­onset distributions of DSM­IV disorders
in the National Comorbidity Survey Replication. Arch Gen Psychiatry
2005; 62: 593­602.
2. Ungt fólk 2018. Lýðheilsa ungs fólks í Reykjavík. Rannsóknir og grein­
ing 2018.
3. Twenge JM, Krizan Z, Hisler G. Decreases in self­reported sleep
duration among U.S. adolescents 2009­2015 and association with new
media screen time. Sleep Med 2017; 39: 47­53.
4. Gibb SJ, Fergusson DM, Horwood LJ. Burden of psychiatric disorder in
young adulthood and life outcomes at age 30. Br J Psychiatry 2010; 197:
122­7.
5. Gulliver A, Griffiths MK, Christensen H. Perceived barriers and facilita­
tors to mental health help­seeking in young people: a systematic review.
BMC Psychiatry 2010; 10: 113.
6. Daníelsdóttir S. Aðgerðaráætlun til að fækka sjálfsvígum á Íslandi.
Niðurstöður starfshóps, apríl 2018.
Geðheilsa ungs fólks
doi.org/10.17992/lbl.2019.05.229
Nanna Briem
yfirlæknir á geðsviði
Landspítala
nannabri@landspitali.is
Youth mental health
Nanna Briem, MD consultant
psychiatrist, Department
of Psychiatry, Landspitali
University Hospital