Læknablaðið - maí 2019, Blaðsíða 44

248 LÆKNAblaðið 2019/105
Hömlur vantar á ávísanir
ávanabindandi lyfja
Þótt ókostir ávanabindandi lyfja séu miklir og andlát tíð fá þau að vera óáreitt á markaði. Skortur
á reglum um lyfin er helsta ástæðan. Þetta kom fram í máli Andrésar Magnússonar yfirlæknis sem
hefur eftirlit með lyfjaávísunum hjá Embætti landlæknis í erindi sem hann flutti hjá Læknaráði nú á
vordögum.
Fram kom í máli Andrésar að hátt í 40
manns hafi fengið 10 eða fleiri ráðlagða
dagsskammta ávísaða á dag af ávanabind­
andi lyfjum í fyrra. 1730 einstaklingar hafi
fengið meira en þrjá dagsskammta. Hann
sagði að hægt væri að áætla að þeir sem
tækju reglulega þrjá eða fleiri ráðlagða
dagsskammta af ávanabindandi lyfjum
væru háðir þeim. Mikið álag væri á heil­
brigðiskerfið vegna notkunar þessara lyfja.
„Fyrir utan tíð andlát voru fjölmargar
komur á bráðamóttökuna á síðasta ári
vegna lyfjaeitrunar,“ sagði Andrés. Þær
hafi verið 450 vegna lyfja almennt en
vegna ávanabindandi lyfja hafi margar
innlagnir verið á gjörgæslu, aragrúi inn­
lagna vegna lyfjafíknar á Vog, fíknigeð­
deild Landspítala, geðdeildir og almennar
deildir. Til ávanabindandi lyfja teljist sterk
verkastillandi lyf, svokallaðir ópíóíðar,
og benzódíazepín­geðlyf. Andrés seg­
ir einnig mikinn vanda vegna örvandi
metýlfenídat­lyfja sem komist í hendur
þeirra sem sprauta sig með þessum lyfj­
um.
Andrés benti á að ópíóíðar og benzó­
díazepín ættu oft rétt á sér í skammtíma­
og lífslokameðferð en fjölmargar rann­
sóknir hafi sýnt að notkun þeirra vegna
langvinna verkja eða kvíða eigi ekki rétt á
sér og að almennt sé lagst gegn slíkri notk­
un í klínískum leiðbeiningum.
„Þrátt fyrir hinar alvarlegu afleiðingar
við langtímatöku þessara lyfja, og lítinn
ávinning, eru litlar skorður settar við
ávísanir á þau. Það er ólíkt öðrum lyfjum,“
sagði hann og tók sem dæmi tvö geðlyf;
þunglyndislyfið nefazódón og geðrofslyfið
clozapin.
Ólíku saman að jafna
„Það þurfti allt að 250.000 sjúklingaár til
að framkalla eina lifrarbilun, sem þótti
nóg til þess að nefazódón hvarf af mark­
aði,“ sagði hann. Samt hafi lyfið haft
ákveðna kosti framyfir algengustu þung­
lyndislyfin á markaðinum. Hann benti á
annað dæmi.
„Clozapin er langöflugasta geðrofslyf
sem til er og gerbreytir lífi geðklofasjúk­
linga. Hins vegar kom í ljós að það olli
hvítkornafæð. Það var þá tekið af markaði
í fjöldamörg ár,“ sagði hann. Samt sé vitað
að lyfið lengir líf geðklofasjúklinga.
„Meiri líkur eru á að geðklofasjúklingar
sem taka clozapin deyi í umferðarslysi en
af aukaverkunum við lyfinu.“ Lyfið hafi
fengið markaðsleyfi aftur gegn því skil­
yrði að teknar yrðu reglulegar blóðprufur
þann tíma sem sjúklingurinn tekur lyfið.
„En þegar við tölum um ávanabindandi
lyf snýst þetta við; þótt gagnsemin við
langtímanotkunina sé lítil sem engin, og
ókostirnir miklir og alvarlegri, eru sáralitl­
ar skorður settar við ávísun á þessi lyf. “
Skýrari reglur vantar
Í samtali við Læknablaðið segir Andrés að
hann sé ekki að leggja til að taka ávana­
bindandi lyf af markaði, en þörf sé á skýr­
ari reglum. Læknar kalli einnig eftir því til
að fá stuðning við að setja mörk. „Margir
þeirra vilja geta sagt að reglurnar bjóði
ekki upp á að viðkomandi læknir skrifi
upp á meiri ávanabindandi lyf.“
Andrés bendir á að ópíóíðar séu mik­
ilvægir við krabbameinslækningar, upp­
skurði og slys, en að fara þurfi að leiðbein­
ingum. Í flestum tilvikum eigi aðeins að
nota þau í þrjá til fimm daga eftir útskrift
af sjúkrahúsi eftir slys og aðgerðir. Benzó­
díazepín eigi að hámarki að nota í fjórar
vikur, nema sérhæft teymi ákveði annað
eða krabbameinslæknar.
„Rannsóknir sýna að sáralítið gagn er
að þessum lyfjum til lengri tíma, jafnvel
Tekið á sjálfs-
ávísunum lækna
Fimm læknar ávísuðu tvöföldum
ráðlögðum dagsskammti eða meira
af ávanabindandi lyfjum á sjálfa sig
í fyrra. Það kom fram í hluta Ólafs B.
Einarssonar, verkefnastjóra lyfjamála
hjá Embætti landlæknis í erindinu
um ávanabindandi lyf hjá Læknaráði.
Misjafnt væri til hvaða úrræða væri
gripið vegna málanna.
Alma Möller landlæknir sagði
þau almennt vera símtöl eða bréf og
í alvarlegri tilvikum væru læknar
sviptir ávísanarétti og loks lækna­
leyfi. „Hvert tilvik er skoðað,“ sagði
hún. Ólafur lýsti þessum 5 atvikum.
„Í mörgum tilfellum var það
þannig að læknar hættu störfum og
höfðu átt við erfið veikindi að stríða,
þannig að við erum í samskiptum við
þá og reynum að fá þá til þess að fá
ávísað frá öðrum læknum.“
Alls ávísaði 441 læknir lyfi á
sjálfan sig í fyrra og 102 tannlæknar.
Þá kom fram að 12 af 20 þeirra sem
ávísuðu oftast eru starfandi læknar.
Embætti landlæknis á ekki tölur um
ávísanir lækna á nákomna.
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir