Hugur og hönd - 01.06.2001, Síða 25

Um laufavið
og vestfirska laufaviðarvettlinga af Hornströndum
Erindi flutt á málþingi „ Um sérkenni
Vestfirðinga “ í Bolungarvík 27. maí
2000.
Laufaviðarmunstur er ekki nýtt í
skreytilistinni. Viðarteinungurinn sem
vefur sig í gegnum skreytið með laufum
á er tákn um lífið og er kominn af lífs-
trénu sem vex bæði í aldingarðinum
Eden og goðheimum.
A tímum Býzana sem bjuggu á mót-
um Evrópu og Asíu á fyrstu öldum
kristninnar og fram á fýrstu aldir
múhameðstrúarinnar var laufaviðurinn
stílfærður og bundinn í ákveðið form.
Hann verður smáger og nosturslegur
þannig að hann kemst fyrir á öllum
smærri hlutum og fer að koma fram í
verkum vefara, gullsmiða og fleiri fínni
handíðum. Laufaviðurinn vefur sig svo
norður Evrópu og á miðöldum er hann
kominn í íslenska textíla sem eru með
býzönskum hringjum eða sexhyrningum
utan um hverja mynd þar sem í er
laufaviðarbekkur eða laufaviðarbekkur
afmarkar allt myndefnið. Laufaviðurinn
er einnig í tréskurðarlist og öðru skreyti,
s.s. á reiðtygjum og málmsmíði.
Laufaviðarbekkurinn var mikið not-
aður í útsaumi hér á landi og hefur t.d.
varðveist á rúmábreiðum og rekkju-
reflum saumuðum með gamla íslenska
krosssaumnum eða glitsaumi. Laufa-
viðarbekkurinn er einnig í glitofnum og
krossofnum ábreiðum og í smærri hlut-
um eins og spjaldofnum taumum og
böndum. Laufaviður er einnig á íslensk-
um tréskurði frá miðöldum og allt fram
á þennan dag.
Prjónið berst til Islands á fyrri hluta
sextándu aldar og eftir að Islendingar
byrjuðu að prjóna varð það fljótlega
mjög útbreitt. Prjónaskapur var auðvelt
verk sem allir gátu unnið hvar sem var
og þurfti ekki flókinn tækjabúnað til.
Prjónles varð ein helsta útflutnings-
vara íslendinga allt fram á nítjándu
öldina, aðallega sokkar og vettlingar.
Flestar hversdagsflíkur voru prjónaðar
úr íslenskri ull og í þeim litum sem á
henni eru. Mjög lítið hefur varðveist af
prjónaflíkum frá fyrri tímum. Hvers-
dagslegar flíkur eins og vettlingar geym-
ast illa. Þeir vilja týnast og slitna út og er
þá ekki haldið til haga. I Þjóðminjasafni
Islands eru helst varðveittar stærri flíkur,
s.s. peysur og vesti. Þar eru þó vettlingar
frá Vestfjörðum með laufaviðarbekkjum
sem taldir eru vera frá miðri nítjándu
öld. Laufaviðarvettlingar kenndir við
Vestfirði eru staðbundið handverk og
þeir taldir hluti af hefðbundnum ís-
lenskum prjónaflíkum.
Ljósmynd tekin af vettlingum fiögurra kynslóða, talið frá vinstri: Vettlingar úr norsku ullargarni efiir Matthildi Guðmundsdóttur, þá eru vettlingar
Sigríðar Jakobsdóttur móður hennar, síðan vettlingar Matthildar Benediktsdóttur frá Reykjarfirði, móður Sigríðar, og loks sparivettlingar Jakobs
Kristjánssonar, manns Matthildar, efiir Ketilríði Jóhannesdóttur, móður Matthildar Benediktsdóttur. Gulbrúna bandið í vettlingum Matthildar
Benediktsdóttur er litað úr rauðviðarsagi.
HUGUROGHÖND 25