Hugur og hönd - 01.06.2001, Page 28

Fimmtekinn laufaviður og áttablaðarósir.
sem helst má líkja við nútíma mynd-
prjón. Hún vissi hve langur endi fór í
hvert blað og haíði hvert blað sinn enda.
Aðalliturinn var svo falinn með bak við
rósina og eru engin laus bönd á röng-
unni. Ekki var alltaf sami litur í öllum
blöðum rósarinnar, það réðst af því efni
sem til var. Rósina prjónaði hún einkum
í fínni kvenvettlinga. Laufaviðarvettl-
ingar með rós á handarbakinu eru senni-
lega ekki þekktir nema á Hornströnd-
um. Þeir virðast ekki þekktir á suður-
hluta Vestfjarða.
Þegar upp að úrtökunni kom var
aftur prjónaður laufaviðarbekkur, oftast
aðeins mjórri en í stofni, og smábekkj-
unum raðað í kring. Oft var svo totan
með öðrum lit dökkum, oftast svörtum.
Þumallinn var tekinn upp og í hann
prjónaðir annaðhvort lítill laufaviðar-
bekkur eða einhverjir smábekkir.
Laufaviðarvettlingar voru alltaf prjón-
aðir í litum áður fyrr. Þeir urðu hinir
skrautlegustu enda bekkirnir það litlir að
ekki þurfti mikið band í hvern þeirra.
Ekki skipti þá máli hvort sami liturinn
kæmi fyrir oftar en einu sinni í hverjum
vettlingum. Með þessu móti var hægt að
nota upp allt band sem til féll og var það
áreiðanlega vel notað.
Amma mín, Matthildur Benedikts-
dótdr í Reykjarfirði (1896-1989), átti
ekki mikinn tíma til fínlegs prjónaskapar
á meðan hún ói upp sín þrettán börn og
stjórnaði stóru heimili en þegar hún á efri
árum fluttist í kaupstaðinn fór hún að
prjóna laufaviðarvettlinga. Hún gaf þá
börnum sínum og barnabörnum við ýmis
tækifæri. Þessir afkomendur hennar fóru
víða með „ömmuvettlingana“ og vöktu
þeir alls staðar athygli. Vettlingarnir
hennar urðu mjög eftirsóttir og hún fór
að prjóna fyrir fólk sem keypti þá af
henni til að gefa út um allan heim sem
hefðbundna íslenska prjónavöru.
Um það leyti sem hún byrjar að selja
vettlingana sína gengur „sauðalitaöldin“
í garð. Upp úr 1960 komast íslensku
sauðalitirnir í tísku á öllum íslenskum
prjónavörum. Hún prjónaði sína vettl-
inga að mestu með sauðalitum en samt
lúta þeir lögmálum gömlu hefðbundnu
laufaviðarvettlinganna hvað varðar liti
og lykkjufjölda. Laufaviðurinn er nú
hafður ljósgrár á svörtum eða mjög dökk-
gráum grunni. Aðalliturinn er dökkmó-
rauður eða hvítur og einstaka sinnum
mjög ljósgrár.
Áttablaða rósina hefur hún í handar-
bakinu á kvenvettlingunum og einstaka
sinnum í karlmannsvettlingunum. Nú
var ekki lengur heimaunnið þelband að
fá svo að hún tvinnaði á snældu verk-
smiðju-einbandið en fannst það aldrei
nógu fínt. Tvinnaða bandið úr verk-
smiðjunni fannst henni ekki með nógu
góðum snúð og helst til of gróft. Hún
notaði mjög fína prjóna nr. 1,5 eða 2.
Dætur hennar Jóhanna, Sigríður og
Guðrún fengust einnig allar við að
prjóna laufaviðarvettlinga.
Vettlingar eftir þessar konur þykja
dýrgripir í dag.
Þeim konum fer nú fækkandi sem
prjóna hefðbundna vestfirska laufaviðar-
vettlinga og búa yfir þeirri kunnáttu og
tækni sem til þarf.
Þó eru konur af fjórðu kynslóðinni
sem kunna að prjóna laufaviðarvettlinga
og hafa eitthvað fengist við það. T. d.
Matthildur Guðmundsdótdr (1953) o.fl.
Nokkrir hafa reynt að viðhalda hefð-
inni með því að nota laufaviðarbekkinn
í hönnun á nútíma prjónaflíkum og er
það vel.
Á þeim „laufaviðarvettlingum“ sem
fást í dag eru aðeins notuð þau munstur
sem áður fyrr voru prjónuð í laufaviðar-
vettlingana, efnið og hönnun vettling-
anna er önnur.
Hætta er á að hugtakið „vestfirskir
laufaviðarvettlingar“ og kunnáttan til að
prjóna hefðbundna vestfirska laufaviðar-
vettlinga týnist niður ef vitneskjunni um
hefðina er ekki haldið á lofti.
Að baki þessa erindis er ekki markviss
heimildasöfnun heldur vitneskja sem
safnast hefur í gegnum tíðina og það
sem ég hef séð fyrir mér.
Seinni hluti erindisins og myndirnar
eru um laufaviðarprjón kvenna úr sömu
fjölskyldu í fjórar kynslóðir.
Sigrún Guðmundsdóttir
28 HUGUROGHÖND