Þjóðólfur - 04.05.1942, Page 2
2
ÞJÖ.ÐóLF.tfB
Pétur Sigurðsson:
Draugur enn í spilinu
IFORNUM bókinenntiun ægir
saman drauguin, tröllum og
mennskum bardagahetjum, trægð
arsögum og hjátrú. Þeir íara víst
æfinlega á kreik, þessir draugar,
þegar róstursamt er í heimi
manna. — I seinni tíð hefur
verið kveðinn upp á landi voru
sá djöfullegi draugur, sem nið-
ur verður ao kveða aítur með að-
stoð guðs og góðra manna. —
Afbrýðisamir og rétttrúaðir póli-
tíkusar hafa tekið upp þann sið
að hræða aíraenning og reyna að
lama áhuga baráttufúsra manna
með þessum fordómsslagorðum:
jKommúnismi! Fasismi! Nazismi!’
Þessu er veifað eins og einhverri
ógurlegri grýlu til almennings,
það er hrópað til einstakra manna
og stundum er reynt að merkja
þá sem drottinsvikara og land-
ráðamenn.
Það er alltaf auðvelt að vera
miklir karlar eftir á. Nútímamenn
tala digurbarkalega um syndir
feðranna, um galdrabrennur og
annað slíkt. En er þá ekki
galdrabrennuofstækið endurvakið í
þessum níðingslegu aðdrófctunum,
að þessi eða hinn sé nazisti eða
fasisti, eða eitthvað annað, ef
hann talar um nauðsyn á þjóð-
ernislegri vakningu og sýnir á-
huga fyrir þjóðlegum umbótum?
Þetta minnir mjög á bræðravígin
fornu og getur ekki fengið of
harðan dóm. Þetta er hættulegur
draugur, sem við verðum að var-
a&t og vinna bug á og við meg-
um ekki láta slíkar grýlur hræða
okkur frá að vinna hið tímabæra
þjóðnytjastarf. Bezt væri að
kveikja og kynda bál þjóðholl-
ustunnar og brenna þennan draug.
svo fengi hann sömu meðferð og
margir frændur hans fyrr á tím-
um. Og svo skulum við hefjast
handa um
kristilega, siðferðilega og þjóð-
lega vakningu.
Við eigum að ganga saman í
sterka fylkingu um slíkt við-
reisnarstarf, og skal ég nú enn
einu sinni minna menn á ýmis-
legt, sem gerir nýsköpun í þjóð-
lífinu nauðsynlega. Yfirleifct eru
hugsandi menn sammála um þessa
þörf, en þaJ er eins og menn
viti ekki, hvernig ganga skal að
verki, svo að um muni. Við meg-
um ekki láta blekkjast af oflofi,
sem aðkomumen og erlendir gest-
ir kunna að bera á okkur. Mat
þeirra á okkur er ekki einhlítt.
Væri ég nú úti í löndum og ætti
tal við menn þar um islenzku
þjóðina, þá mundi ég ekki sjá á
henni blett eða hrukku, en nú ei’
ég hér og sé bæði bletti og hrukk
ur. Fyrir nokkru kom vinur minn
einn frá Ameríku í heimsókn
hingað. Fýrst þegar hann kom,
hélt hann að eitthvað væri bogið
við okkur, sem værum að finna
að hlutunum hér. En svo dvaldi
hann hér nokkuð lengi, og þá kom
annað hljóð í strokkinn. Til dæm-
is sagði hann um einn stað, þar
sem hann bjó, að þar væri ekki
aðeins læti oft á nóttum, held-
ur „blátt áfram djöfulskapur
fram á morgun”. Þetta eru hans
óbreyttu orð, og hann var orðinn
hissa á þessu og mörgu öðru, er
hann sá hjá okkur, þótt hann
hefði ekki hátt um. Og hver
getur láð honum það.
Fari menn héðan út til Eng-
lands að kynna sér uppeldisaðferð
þeirrar þjóðar, þá dást þeir að
góðum aga þar og reglusemi, en
sjálfir skrifa Englendingar um
hættu þá, er þjóðinni sé búin af
agaleysi — skorti á ,,discipline”.
Einn þeirra segir: „We have con-
fused freedom with indiseipline”,
— ruglað saman frjálsræði og aga,
leysi. Eg fer ekki ofan af því,
að skortur á aga, reglusemi og
siðfágun í uppeldi, er eitt okkar
stærsta þjóðarmein. Mikið er búið
að tala um þetta semni árin, og
margir eru eflaust orðnir þreytt
ir á nöldri okkar sumra, samt hef-
ur enn lítið breytzt til batnað-
ar. Þó mun nú fylling tímans
vera að koma. Þörfin er viður-
kennd og eftirvænting er vöknuð
hjá lýðnum. Fjöldi manna þráir
breytingu til batnaðar, og ég held
að „akrarnir séu þegar hvítir til
uppskeru”, en verkamennirnir
þurfa að rumskast.
Nýlega sagði einn af hinum
eldri og virðulegustu borgurum
þessa bæjar, landskunnur sóma-
maður, við mig: „Viljið þér ekki
skrifa um ólæti krakkanna í kirkj-
unum ?” Eg varð hissa, hélt að
kirkjurnar væru undanskildar.
Mér varð á að svara því einu, að
ég væri víst fyrir löngu orðinn
j óvinsæll fyrir aðfinnslur mínar.
Þessi sómamaður reyndi að hug-
hreysta mig.
Þótt hægt sé að benda á leiðin-
lega, og jafnvel vítaverða fram-
komu unglinga og barna, sem sýn-
ishorn af lélegu þjóðaruppeldi,
þá liggur auðvitað sökin ekki hjá
þeim, heldur eldri kynslóðinni og
þjóðinni, sem uppeldið annast,
,,Það er skortur á karlmennsku
að hugsa um trúmál”, sagði einn
fræðimaður við ungan skólamann
María Sfúarf
Æfisaga eftir Stefan
Zwcig. Magnús Magn-
ússon þýddi. Útgef-
andi: isafoldarprent-
smiðja.
örlög Maríu Stúart eru ein-
hver áhrifamesti sorgarleikurinn,
sem skráður hefur verið á spjöld
veraldarsögunnar. Harmsaga
hennar hefur orkað meira á hug-
arflug og skapandi gáfur skálda,
rithöfunda og fræðimanna en
flest önnur söguleg viðfangsefni.
Um persónuleika hennar og líf
hafa jafnan verið mjög skiptar
Skoðanir, Þegar einn hefur hafið
hpna til skýjanna, hefur annar
vísað henni út í hin yztu myrk-
ur. I æfiferli hennar og skapgerð
er margt myrkt ogdulúðugt. Það
hefur eggjað til nýrra og nýrra
skýringa. Öld eftir öld hefur lífs-
saga Maríu Stúart verið heillandi
viðfangsefni, sem hefur knúið á
um nýjan skilning, nýja mótun.
Sex daga gömul verður María
Stúart drottning Skotlands. Ríki
hennar er í þeirri einkennilegu
aðstöðu, að vera lóðið á vogar-
skálinni í átökum stórveldanna,
Ef Frakkland og England deila,
fyrir nokkrum árum. Þannig var
tíðarfarið þá: Trúarlífið var «c-
ilsvirt, en með því fór líka virð-
ing fyrir lögum og reglum, allt
sem heitir lotning og virðing fyr-
ir guði eða mönnum. Siðgæðis-
mælikvarðamir fóru einnig og þar
með grundvöllurinn undir prúð-
mannlegri og drengilegri hegðun.
Reyfararnir og klámritin urðu
kennslubækur ungu kynslóðarinn-
ar, „revýur” og kvikmyndahúsin
skólar hennar, en böllin og skrall-
samkomurnar „praksisinn”, eins
og einn greindur maður sagði ný-
lega..
Þarf nokkurn að undra þótt
illgresi spretti? Og það fór svo,
að menn gerðust áhyggjufullir.
Hefur ekki skemmtanalífið í
seinni tið orðið að einskonar
skemmtanabrjálæði? Hvað er um
orðheldni manna? Þar eru ekki
böm og unglingar í taflinu, en
hvað sannar óorðheldnin og svik-
semin, annað en skort á sjálfs-
virðingu og virðingu fyrir tíma
og rétti annarra manna. Stendur
ekki öllum góðum mönnum stugg-
ur af skemmdarfíkn skálkanna?
Ungur maður úti á landi sagði
við mig fyrir nokki’u: ,,Faðir
minn er nýbúinn að setja rúður í
glugga verzlunarhúsana fyrir
nokkur hundruð krónur. Allt er
mölvað og brotið”. Fyrir nokkru
fundu hálffullorðnir unglingar
upp á því á einum stað ,að
hnoða steina innan í snjókúlur.
Kölluðu þeir svo út á einn kenn-
arann og grýttu hann svo að á
honum sá, og ég má segja, að
hann lá á eftir. Þá hefur það sorg
lega komið fyrir, sennilega í
fyrsta sinn í sögu þjóðarinnar í
seinni tíð, að nokkrar stúlkur á
aldrinum 8—14 ára hafa skipu-
lagt þjófafélag, gengið svo í hús
manna og stolið peningum, og það
ekki svo lítilli upphæð. Þessi þjófa
náttúra er því miður nokkuð al-
geng hjá ungum og gömlum. Káp-
um er stolið á samkomustöðum
og ýmsu öðru. Það eru framin
ræður fylgi Skotlands við annan-
hvorn málsaðilann úrslitum. Auk
þess á María Stúart tilkall til
ríkiserfða í Englandi. Það ræður
því að líkum, að hún er borin
til þess að orka miklu á hina
„diplomatisku” refskák í milli-
ríkjaviðskiptum álfunnar. Og á-
tökin standa ekki aðeins milli
stórvelda. Trúarbrögðin eru með
í spilinu. París og Madrid eru
katólskar, London hyllir kenn-
ingu mótmælenda. María Stúart
er katólsk. Með gjaforði hennar
einu mátti skáka valdi milli 'stór-
veldanna og leggja stein í götu
heilla trúarbragða, Það er biðl-
að til hennar fyrir hönd erlendra
ríkiserfingja, meðan hún er barn
í vöggu. Blóð flýtur af þeim á-
stæðum. England missir af happ-
inu. María er heitin ríkiserfingja
Frakklands og honum gefin með-
an bæði eru raunverulega börn
að aldri. Hún verður ekkja áður
en hún fyllir tvítugsaldurinn.
Hún sezt í hásæti Skotlands og
er enn eftirsótt gjaforð. Stjóm-
málaviðsjár og hennar eigin á-
stríður spinna örlagaþræðina.
María Stúarf hefur verið tveim
mönnum gefín, án þess að kven-
eðli hennar hafi verið vakið til
Framh. 4 4. sfðu,
BÆKURooRIT
Frægasta þvotta-
duft landsins
Losar óhreinindin á svipstundu,
en skaðar engan þvott.
FlX-þvottaduft
fulls. En skyndilega krefst það
réttar síns. Hún brennir allar
brýr í báli eigin ástríðna. Þegnar
hennar taka kórónuna af höfði
hennar. Alla tíð hafa verið við-
sjár með henni og frændkonunni
Elísabetu Englandsdrottningu.
Þangað leitar hún samt halds og
tiausts. Elísabet leikur tveim
skjöldum, tekur hinni landflótta
dröttningu vel í orði en heidur
henni undir yfirskyni gistivinátt-
unnar í raunverulegu fangelsi.
María Stúart situr þar að vísu í
hásæti, heldur hirð um sig og
sleppir ekki tilkaliinu tii skozka
hásætisins. En hún er ófrjáls
kona, Filippusi Spánarkonungi
verður tafsamt að koma til liðs
við hana. Ár líður eftir ár. Á-
stríðuöldurnar hefur löngu iægt.
Eftir er óslökkvandi von um end-
urheimt ríkis og tignar. En enda-
lokin verða á annan veg. Hirð-
menn Elísabetar binda enda á
vonir hennar og þrár. María Stú-
art, smur.5 drottning, er iögð á
höggstokkinn og því slegið föstu
frammi fyrir augliti hinnar kon-
unghollu Evrópu, að einvalda sé
hægt að taka af lífi,
Þessa sögu segir Stefan Zweig
á þann snilldarlega hátt, að ó-
gleymanlegt verður hverjum
manni. Það er sama, hvort haft
er í huga persónulýsing hans á
Maríu Stúart eða skilgreining á
hinum Stjórnmálalegu viðsjám í
álfunni, sem öðrum þræði
mörkuðu æfibraut hennar. Hvort-
tveggja er með þvílíkum ágæt-
um, að bókmenntum vorum er
mikill fengur að þeim skerf, sem
hér hefur verið til þeirra lagður.
Þýðing Magnúsar Magnússonar
er undantekningarlítið afburða
góð. Verður yfirleitt ekki annars
vart við lestur bókarinnar en hér
sé um að ræða frumritað verk
á þróttmiklu, fögru og hreinu
máli.
Helgafell
Tímarit Helgafells-
útgáfunnar. Rit-
stjórar: Magnús Ás-
geirsson og Tómas
Guðmundsson.
Annað hcfti Heigafells er ný>
lega komið út, Er því líkt farið
og hinu fyrra um það, að greina-
flokkar ritstjóranna, Léttara hjal
og Bókmcnntir eru hið iífrænasta
af efni heftisins, þótt það hafi
margt annað ágætt að bjóða. —
1 Helgafclli hafa nú birzt tvær
greinar í greinaflokki Barða Guð-
mundssonar þjóðskjalavarðar,
l'ppruni íslenzkrar skáldmenntar.
Ekki verður reynt að dæraa hér
um sannfræði þeira kenninga, er
þjóðskjalavörðurinn er að leiða
rök að í greinum sínura. Er
hvorttveggja, að til þess skortir
aðstöðu og svo hitt, að hann er
enn skammt á veg kominn í rök-
Framh. á 4. síðu